Təhlil

"Əgər Brüssel hələ də Rusiya neftini və qazını almağa davam edirsə, ABŞ-dan əlavə sanksiyalar gözləməsin..." Avropa İttifaqı Rusiyaya qarşı artıq 19-cu sanksiya paketini hazırlayır. Əvvəlki məhdudiyyətlər daha çox maliyyə sektorunu və müəyyən şəxsləri əhatə edirdisə, bu dəfə dairə daha da genişlənib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "Bloomberg" nəşri yazıb. Avropanın 19-cu sanksiya paketi - təzyiqin sərtləşdirilməsi Brüssel böyük banklarla yanaşı "Rosneft" kimi enerji nəhənglərini, həmçinin Rusiyanın kölgə donanmasını və üçüncü ölkələrdə fəaliyyət göstərən neft treyderlərini hədəfə almağı planlaşdırır. Məqsəd aydındır - Moskvanın enerji ixracından əldə etdiyi milyardlarla gəliri kəsmək və bu yolla Putinin müharibə maşınının maliyyə damarlarını quruda bilmək. "Bloomberg"-in məlumatına görə, yeni paketin ən diqqətçəkən tərəfi Qazaxıstan məsələsidir. Avropa ilk dəfə "sanksiyalardan yayınmaya qarşı mexanizm"i tətbiq etməyi düşünür. Söhbət Qazaxıstan üzərindən Rusiyaya daşınan maşın və texnologiyalardan gedir. Bu mallar sonradan hərbi sənaye üçün istifadə olunur və Brüssel bu kanalı bağlamağa çalışır. Paralel olaraq, kriptobirjalar, süni intellekt texnologiyaları, hətta sığorta şirkətləri də sanksiya siyahısına düşə bilər. "Rusiya qazından tam imtina edin" Vaşinqton Avropaya birbaşa mesaj verir: əgər Brüssel hələ də Rusiya neftini və qazını almağa davam edirsə, ABŞ-dan əlavə sanksiyalar gözləməsin. Energetika naziri Kris Raytın sözləri sərtdir: "Rusiyanın enerji ixracatı onun müharibə büdcəsidir. Avropa bu asılılığı qırmasa, Moskvanın maliyyə imkanlarını tam dayandırmaq mümkün olmayacaq". ABŞ bunun əvəzində Avropaya öz maye təbii qazını (LNG), benzinini və digər enerji məhsullarını təklif edir. Raytın arqumenti ikiqatdır: bir tərəfdən bu, Avropanın enerji təhlükəsizliyi üçün alternativdir, digər tərəfdən ABŞ-Avropa ittifaqının siyasi gücünü göstərən addım ola bilər. Amma bu yanaşma Avropa daxilində parçalanmaya səbəb olur. Macarıstan və Slovakiya hələ də daha ucuz Rusiya qazına üstünlük verir, buna görə də sanksiyaların sərtləşdirilməsinə qarşı çıxırlar. Brüsselin 2028-ci ilə qədər mərhələli şəkildə Rusiyanın enerji asılılığından xilas olmaq planı kağız üzərində cazibədar görünsə də, siyasi reallıqda bu, çox çətin prosesə çevrilib. Hətta statistika da bunu göstərir: 2024-cü ildə Rusiya qazı Avropanın ümumi çıxarılan yanacaq idxalının 14 faizini təşkil edib. Bu, 2022-ci illə müqayisədə azalsa da, 2023-cü illə müqayisədə, əsasən də Rusiyanın mayeləşdirilmiş qazının daha çox alınması hesabına artım var. İqtisadiyyat, yoxsa siyasi mövqe? Avropanın qarşısında indi bir seçim dayanır: ya ucuz enerji resurslarından imtina edib Moskvanı zəiflətmək, ya da öz iqtisadi rahatlığını qoruyub Putinə dolayısı ilə nəfəs imkanı vermək. Hər iki variantın bədəli yüksəkdir. Sanksiyaların sərtləşdirilməsi şübhəsiz ki, Rusiya iqtisadiyyatına zərbə vuracaq, lakin eyni zamanda Avropanın bazarlarında enerji qiymətlərini daha da artıracaq, istehsal xərclərini yüksəldəcək və sosial gərginlik yaradacaq. Bu isə siyasi baxımdan Avropa hökumətlərinə ağır yükdür.  Digər tərəfdən, sanksiyaların yumşaq saxlanılması Rusiyanın hərbi maşınını daha uzun müddət maliyyələşdirməsinə imkan verir və müharibəni uzadır. Vaşinqtonla Brüssel arasında koordinasiya güclənir, amma sual açıq qalır: Avropa öz iqtisadi asılılığını qurban verməyə nə qədər hazırdır? Çünki indi qarşıda təkcə enerji balansı deyil, həm də strateji mövqe dayanır. Avropa öz maraqlarını qısamüddətli iqtisadi faydada, yoxsa uzunmüddətli siyasi sabitlikdə görəcək?..

Malazgirt Zəfərinin 954-cü ildönümünə həsr olunmuş tədbirdə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın “Qılınc qınından çıxarsa, qələmə və sözə yer qalmaz” sözləri Ankaranın Suriyanın bütövlüyünü qorumaq, kürd müxtariyyatının yaranmasının qarşısnı almaq üçün hərbi qüvvədən istifadə edəcəyi görüntüsü yaratsa da, bunun mümkünsüz olacağını söyləməyə borcluyuq. Suriyanın daxilində və ətrafında yaranmış vəziyyət Ankaranın hərbi müdaxiləsinin təhlükəli olacağını aydın göstərdiyi kimi, digər amillər də Türkiyənin belə bir addımının fəlakətə səbəb olacağını aydın göstərir.  Suriyada kürdlərlə yanaşı druzlar və ələvilər də müxtariyyat iddiasındadır. Druzlar hətta bu məsələdə kürdləri qabaqlayırlar və müxtariyyatın təməllərini yaratmağa başlayıblar. Ələvilər də artıq müxtariyyat üçün hərəkətə keçiblər. Belə bir vəziyyətdə Ankaranın hərbi müdaxiləsi Suriyadakı etnik və məzhəb qarşıdurmasının Türkiyəyə ixracına səbəb olacaq.  Suriyanın güclü radikal sünni dövlətinə çevrilməsinin ərəb təhlükəsini dəfələrlə artıracağı sübuta ehtiyacı olmayan məsələdir. Qərb mərkəzləri ərəblər arasında radikallığın artdığını açıq əndişə ilə izləyirlər. Araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, ərəblər arasında yeni doğulan oğlan uşaqlarına verilən adlar arasında İsrailin öldürdüyü HƏMAS lideri Yəhya Sinvar ismi hətta İslam peyğəmbərinin də ismini ötüb. Müşahidəçilər oxşar vəziyyətin 1991-ci ildə yaşandığını bildirirlər. İrakın o zamankı lideri Səddam Hüseyinin şərəfinə övladına “Səddam” ismini verənlər arasında Liviyanın indiki lideri Xalifa Haftar da var.  Bütün ərəb çoğrafiyasında radikal islamın gücləndiyi bir zamanda Suriyanın güclü radikal sünni dövlətinə çevrilməsi Yaxın Şərqdə həyati əhəmiyyəti olan bütün böyük dövlətlərin maraqlarını təhdid edir. Yaxın Şərqin tarixini bilənlər Suriyanın nə qədər böyük əhəmiyyətə malik olduğunu bilirlər. Buna görə də Suriyada güclü radikal sünni dövlətinin yaranmasına imkan verməyəcəklərini əminliklə söyləyə bilərik.  Ankara özünü bu alovun içərisinə atsa, Ərdoğanın təbirincə desək, qılıncı qınından çıxarsa bu Türkiyə üçün böyük fəlakətə səbəb olacaq. Türkiyə Suriyada Rusiyanın Ukraynada düşdüyü bataqlığından böyük bataqlığa düşəcək. Çünki, Rusiyadan fərqli olaraq Türkiyənin uzun müddətli hərbi münaqişə üçün iqtisadi resursları mövcud deyil. Xəqani Cəfərli, politoloq

"Putinin taktikası peşəkar yalandır, Trampın vəziyyəti hərtərəfli bilməsi vacibdir..." ABŞ prezidenti Donald Tramp və Rusiya lideri Vladimir Putin yaxın günlərdə Alyaskada baş tutacaq sammitə hazırlaşır  Lakin onların əvvəlki şəxsi görüşləri göstərir ki, bu dialoqlar adətən Moskva üçün daha əlverişli nəticələr verir və Vaşinqtonun mövqeyində risklər yaradır. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "Financial Times" nəşri yazıb. Nəşr qeyd edir ki, keçmiş görüşlərin izi Tramp və Putinin münasibətləri qeyri-adi, bəzən isə ziddiyyətli məqamlarla yadda qalıb. İlk rəsmi görüş 2017-ci ilin iyulunda Hamburqda G20 sammitində baş tutub. O zaman Tramp danışıqlardan sonra tərcüməçisinin qeydlərini müsadirə edib və axşam  Putinə ABŞ nümayəndələri olmadan ayrıca görüş keçirib.  Bir il sonra Vyetnamda Tramp Putinin ABŞ seçkilərinə müdaxilə etmədiyi barədə bəyanatına açıq şəkildə razılıq verib. 2018-ci ildə Helsinkidə keçirilən sammitdə isə Tramp ABŞ xüsusi xidmətlərinin nəticələrinə şübhə ilə yanaşaraq, "Prezident Putin deyir ki, bu, Rusiya deyil. Mən bunun belə olmasının səbəbini görmürəm" deyib. Alyaska sammiti Trampın Ağ Evə qayıdışından sonra onların ilk şəxsi görüşü olacaq. Analitiklər xəbərdarlıq edir ki, bu danışıqlar daha çox Putinin xeyrinə işləyə bilər. "Rand Corporation"-dan Semyuel Çarap deyir: "Bir həftədən az müddətdə irəliləyişsiz vəziyyətdən müharibəni bitirəcək sammitə keçmək mümkün deyil. Amma Tramp öz cazibəsinə və inandırma bacarığına hədsiz inanır". "Peşəkar yalan" taktikası Fransanın sabiq prezidenti Fransua Olland 2015-ci il Minsk danışıqlarının iştirakçısı kimi Trampa xəbərdarlıq edir: "Putinin taktikası peşəkar yalandır. Trampın vəziyyəti hərtərəfli bilməsi vacibdir". Olland Putinin danışıqlar üslubunu belə təsvir edir: "O, saatlarla davam edən tarixi ekskurslarla başlayır, sonra isə "başqa bir görüş" və ya "vasitəçilik" təklif edərək, saxta irəliləyiş görüntüsü yaradır". Alman diplomatların sözlərinə görə, Putin detalları mükəmməl bilən, amma faktları daim manipulyasiya edən ən peşəkar danışıqlarçılardan biridir. Emosional Tramp Almaniyanın sabiq kansleri Angela Merkel isə xatirələrində yazır ki, Tramp detallı müzakirələrə meylli deyil: "Biz Tramp ilə iki fərqli səviyyədə danışırdıq: o - emosional, mən - faktiki". Sosioloq Kirill Roqov hesab edir ki, Putin Rusiyanın yay hücumlarının uğursuzluğu və neft ixracına təzyiq səbəbindən indi danışıqlara daha çox maraq göstərə bilər. Onun fikrincə, Putin Trampı Rusiyanın mövqeyinin gerçəkdən daha güclü olduğuna inandırmağa çalışacaq, Tramp isə əsasən razılaşmanı şəxsi qələbə kimi təqdim etməyə önəm verəcək. Alyaska sammitinin siyasi fonu Diplomatik dairələrdə Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskinin mövqeyinin yumşalmasından danışılır. Kiyev döyüşlərin dayandırılması qarşılığında Rusiya tərəfindən artıq işğal olunmuş ərazilərin - Luqansk, Donetsk, Zaporojye, Xerson və Krımın faktiki nəzarətinin tanınması variantını nəzərdən keçirməyə hazır ola bilər.

2021-ci ildən İcbari Tibbi Sığortanın bütün ölkə ərazisində tətbiqinə başlanılıb. Sozcu.az xəbər verir ki, müəyyən istisnaları nəzərə almasaq, ümumən əhali bu prosesdən razıdır: Birincisi, bu, müxtəlif xəstəliklərdən əziyyət çəkən insanların vaxtında müayinə və müalicəsinə imkan yaradır, xərclər dövlət tərəfindən qarşılanır. Təbii ki, bu sistem səhiyyə xərclərinin yüksək olduğu ölkədə aztəminatlı əhali üçün şans kimi dəyərləndirilə bilər. İkincisi, zaman-zaman İcbari Tibbi Sığortanın xidmətlər zərfi genişləndirilir, bu da təbii olaraq, bu xidmətdən istifadənin əlçatanlığını, onun əhatə dairəsini genişləndirir. Əlbəttə, bütün bunlar yaxşı haldır. Amma İTS-in tətbiqi zamanı bir sıra nöqsanlara da yol verilir ki, bu, yalnız səhiyyə xidmətinin deyil, bütövlükdə cəmiyyətin maraqlarına zərbə vurur. Söhbət İTS və TƏBİB-in yaratdığı monopoliyadan gedir: a) İTS-ə ayrılan vəsaitlərdən yalnız bəlli klinikaların yararlanmasına yol açılır; b) özəl tibbi xidmət sahəsində rəqabət mühitinin pozulmasına, ayrı-seçkiliyə, İTS-dən pasiyent qəbul edə bilməyən özəl klinikaların müflis olması və sıradan çıxmasına səbəb olur; c) dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin məqsədli şəkildə seçilmiş klinikalara yönləndirilməsi nəticəsində İTS və TƏBİB sistemində yüksək vəzifə tutan məmurların korrupsiyalaşmasına, fantastik məbləğlər əldə etməsinə şərait yaranır... Elə bir neçə ay əvvəl saytımızda “Xəstələr niyə eyni klinikalara yönləndirilir? – İnfantil səhiyyənin səbəbkarları” başlıqlı yazıda da bu problemdən bəhs olunurdu. Yazıda icbari tibbi sığortaya ayrılan böyük məbləğlərin bölüşdürülməsi uğrunda mübarizənin daha açıq müstəviyə keçdiyi, sığorta ilə müalicə alan və ya əməliyyat olunan xəstələrin yalnız bəlli, həm də İTS və TƏBİB sistemində müəyyən şəxslərə məxsus klinikalara yönləndirildiyi vurğulanırdı. Həmçinin yazıda İTS vəsaitlərinin kimlər tərəfindən və hansı klinikalara yönləndirildiyi barədə də ətraflı bəhs olunmuşdu. Bu günlərdə isə Hesablama Palatasının İcbari Tibbi Sığorta Fondunda apardığı auditin nəticələri Bakupost.az-ın xeyli əvvəl irəli sürdüyü iddiaları bir daha təsdiq edir. Belə ki, Palatanın İcbari Tibbi Sığorta Fondunun 2023-2024-cü illərdəki gəlir və xərclərinin icrasının, eləcə də sərbəst vəsaitinin idarə olunmasına dair hesabatında açıq-aydın qeyd olunur ki, bu dövr ərzində bahalı əməliyyatlar özəl klinikalara ötürülüb. Bu barədə bir qədər sonra və daha ətraflı bəhs edəcəyik... Hələliksə hesabat barədə bir neçə kəlmə: Öncə qeyd edək ki, Hesablama Palatasının hesabatı əhatəliliyi ilə diqqəti cəlb edir. Qurum yalnız audit aparmaqla kifayətlənməyib, onun geniş analitik təhlilini də təqdim edib. Digər diqqət çəkən məqamlar isə mənimsəmələrin fantastik olması və yalnız tibbi sığorta deyil, ən müxtəlif prosedur və əməliyyatlar zamanı maliyyə pozuntularına yol verilməsidir. Onu da vurğulayaq ki, audit obyektləri kimi Fondun vəsaitlərini idarə edən İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi, eləcə də Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyinin (TƏBİB) tabeliyində olan tibb müəssisələrinin təchizatı, təmiri və s. istiqamətdə tədbirləri həyata keçirən İnnovasiya və Təchizat Mərkəzi müəyyən edilib. Adıçəkilən qurumlar tərtəfindən təqdim olunmuş illik hesabatların auditi İTS və TƏBİB tərəfindən hesabatlılığın düzgün təşkil edilməməsi nəticəsində Fondun gəlir və xərclərinin, bununla da icmal büdcənin müvafiq parametrlərinin təhrifini müəyyən edib. Belə ki, gəlirlərin icrası ilə bağlı göstəricilər tam nəzərə alınmayıb, əvvəlki illərə dair bəzi istiqamətlər üzrə xərclər və öhdəliklər hesabatda doğru-düzgün əks olunmayıb. Həmçinin son iki il ərzində Fondun büdcəsinə nəzərdə tutulmayan istiqamətlərdən vəsait daxil olub, eləcə də qanunsuz olaraq müxtəlif istiqamətlərə vəsait yönəldilib. Bəzi sahələrə isə nəzərdə tutulduğundan artıq vəsait xərclənib. Bu əməliyyatlar zamanı qanunvericiliyin tələbləri açıq-aşkar pozulub. Maraqlıdır, bu cür özbaşına qərarların arxasında hansı niyyət dayanıb? Söhbət maliyyədən gedirsə, yəqin ki, əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Amma bunlar adıçəkilən qurumların son iki ildə yol verdiyi nöqsan və qanunsuzluqların cüzi bir hissəsidir. Belə ki, əvvəlki illərdə istifadə olunmayan vəsaitlərin 2023-2024-cü ilin xərclərinə yönəldilməsi nəzərdə tutulsa da, bu da icra edilməyib. Əvvəlki illərdə formalaşmış gəlirlər isə dövlət gəlirləri kimi uçota düşməyib. Ümumiyyətlə, hesabatdan aydın olur ki, bu qurumlarda nəzarət, hesabatlılıq çox bərbad vəziyyətdədir. Mənzərənin aydın olması üçün bir faktı qeyd edəcəyik: Fondun 2021-ci il üçün maliyyə hesabatı nə az, nə çox, düz 4 ildən sonra - 2025-ci ilin may ayında kənar auditdən rəy alınmaqla təqdim olunub. Əhalinin sığortalanmasına ayrılan vəsaitlərə gəlincə, audit zamanı burada da qanun pozuntuları aşkarlanıb. Bu vəsaitlər proqnozlaşdırılan zaman əhalinin sayının rəsmi statistik məlumatlarla uyğunluq təşkil etmədiyi üzə çıxarılıb. Daha bir problem icbari tibbi sığorta haqqının adambaşına düşən məbləğinin necə müəyyən olunması ilə bağlıdır? Bu məbləğ hansı mexanizmlə, hansı hüquqi aktlar və sənədlər əsasında formalaşdırılır? Nə İTS, nə də TƏBİB bununla bağlı Hesablama Palatasına məlumat təqdim etməyiblər. Maraqlıdır, deyilmi? 5 ildir ki, icbari sığorta ilə məşğul olan qurumlar sığorta haqqını necə müəyyən etdiyini açıqlaya bilmir. Gəlirlərin idarə olunmasındakı səriştəsizlik özünü xərclərin müəyyən edilməsi və icrasında da göstərib. Belə ki, İTS və TƏBİB-in hesablatlarında 2023-2024-cü illər üçün 2 milyon 393,2 min manat və 2 milyon 850,3 min manat xərc nəzərdə tutulub. Ancaq bu vəsaitlərin 81,1% və 78,5%-i icra olunub. 2023-cü ilin may ayına qədər TƏBİB Agentliyin yaratdığı və tabeliyinə verilən dövlət səhiyyə sisteminə daxil olan tibb müəssisələrinin idarə edilməsini və bu sahədə nəzarəti həyata keçirən qurum kimi təyin edilib. Son illərdə isə inzibati islahatlar aparılaraq TƏBİB müstəqil bir qurum kimi müəyyənləşdirilib. Ancaq buna baxmayaraq, Agentliyin saxlanma xərclərinin 2%-lik yuxarı həddi dəyişməz qalıb. Yəni TƏBİB müstəqilləşdikdən sonra da Agentliyin saxlanılması üçün əvvəlki qədər vəsait ayırılıb. Hesablama Palatasının açıqlamasında o da qeyd olunur ki, qanunvericiliyin tələblərinin düzgün tətbiq olunmaması vergi və icbari ödənişlərin təkrar nəzərə alınmasına səbəb olub. Nəticədə tibbi xidmətlərin tarifləri 26% çox hesablanıb. İstifadə olunan avadanlıqların dəyəri isə bir sıra hallarda alış qiymətlərindən daha yüksək göstərilib. Bəzi tibbi məsrəflər isə tariflərdə təkrar nəzərə alınıb. Bu da öz növbəsində, bəzi xidmətlər üzrə tariflərin artımına səbəb olub. İndisə gələk icbari tibbi sığorta vəsaitlərinin bəlli klinikalara yönəldilməsi məsələsinə. Toplanmış audit sübutları ilə, eləcə də bir neçə tibb müəssisəsində aparılan yoxlamalar TƏBİB-in tabeliyində olan tibb müəssisələrinin maliyyələşmə mexanizminin sığorta prinsiplərinə uyğun təşkil edilmədiyini aşkara çıxarıb. Beləliklə, aydın olub ki, 2023-2024-cü illərdə cərrahiyə əməliyyatların, xüsusilə dəyəri daha yüksək olan əməliyyatların əsas hissəsi, o cümlədən dəyəri 5000 manat və ondan artıq olan əməliyyatların 90%-dən çoxu özəl tibb müəssisələrində icra edilib: “Agentliklə özəl tibb müəssisələri arasında bağlanılmış müqaviləyə əsasən tibb müəssisəsi göndəriş vərəqəsi olduğu hallarda sığortaolunanlara Xidmətlər Zərfində nəzərdə tutulmuş tibbi xidmətləri göstərmək hüququna malikdir. Audit olunan illərdə tibb müəssisəsinə vətəndaşlar tərəfindən müayinə və müalicə üçün birbaşa müraciət olunduğu və müvafiq göndəriş verilmədiyi halda Agentlik 14 sayda tibb müəssisəsinə 2 ildə 4 milyon 273,6 min manat vəsait ödəyib". Maraqlıdır, göndəriş verilmədiyi halda, bu qədər vəsait niyə və hansı əsasla ayrılıb? Adıçəkilən qurumlarda satınalmalar məsələsi ilə də bağlı ciddi nöqsanlar aşkarlanıb. Maraqlıdır ki, iki ilin yekununa görə, satınalmaların 70%-i ilin son iki rübündə keçirilib. Olmaya, xərclər həddən çox nəzərdə tutulduğundan ilk 6 aydan sonra rəhbərlik xeyli artıq vəsiat qaldığını görüncə, onu necə “icra etmək” barədə düşünüb və satınalmaların həyata keçirilməsi qərara alınıb? O da maraqlıdır ki, 2 ildə 277 satınalma keçirilib, həmin satınalmalar nəticəsində 757 136,3 min manat dəyərində müqavilə bağlanılıb. Bütün satınalmaların 43%-i bir mənbədən keçirilsə də, bağlanmış müqavilə məbləğinin cəmi 6,7%-i bu satınalma metodunun payına düşüb. Yəqin ki, burada da geniş şərhə ehtiyac yoxdur. Çünki satınalmaların planlanması, satınalma prosedurları və satınalmaların il daxilində rüblər üzrə bölgüsündə yol verilmiş nöqsanlar, alınmış malların sifarişçiyə vaxtında çatdırılmaması, bağlanmış müqavilələrin icra faizlərinin bəzən çox aşağı olması, anbarda mal qalıqları olduğu halda həmin malların təkrar alışı, həmçinin 1 il ərzində eyni məhsulun eyni şirkətdən müxtəlif qiymətlərə, həm də real qiymətindən baha alınması özlüyündə çox mətləblərdən xəbər verir. Maraqlıdır, üzə çıxarılan və hüquqi məsuliyyət yaradan bu cür ciddi pozuntularla bağlı tədbirlər görüləcəkmi?

"ABŞ və Rusiya arasında pərdəarxası danışıqlar gedir..." ABŞ Dövlət katibi Marko Rubio bu həftə Rusiya ilə Ukrayna müharibəsinə dair gizli danışıqların aparıldığını təsdiqləyib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "rbc.ru" nəşri məlumat yayıb. Dövlət katibinin sözlərinə görə, bu görüşlər ABŞ-ın təşəbbüsü ilə baş tutub və məqsəd münaqişəyə dinc həll yolu tapmaq olub. Lakin Vaşinqton bu cəhdlərin nəticə vermədiyini və Rusiya tərəfinin sülhə real maraq göstərmədiyini hesab edir. Rubio bildirib ki, prezident Donald Tramp bu gedişatdan dərin narahatlıq keçirir. "Tramp çox yaxşı telefon danışıqları aparır, hər kəs razılaşır ki, bu müharibə dayandırılmalıdır. Amma sonra o, xəbərləri açır və daha bir şəhərin bombalandığını görür. Və bu şəhərlər bəzən cəbhədən uzaqda yerləşir", - Rubio vurğulayıb. ABŞ-ın təzyiq vasitələri masadadır Dövlət katibinin sözlərinə görə, əgər Rusiya yaxın günlərdə konstruktiv addım atmasa, ABŞ daha sərt tədbirlərə əl atmağa hazırdır. Tramp artıq Rusiyaya 50 günlük ultimatum qoymuşdu, lakin vəziyyət dəyişmədiyindən bu müddət avqustun 8-dək qədər azaldılıb. Bu, ABŞ-ın sülh təşəbbüsünə göstərdiyi son səbr əlamətidir. Rubio əlavə edib ki, Trampın əlində Rusiyaya qarşı bir neçə ciddi təzyiq aləti var. Bunlara Rusiya neftini alan ölkələrə qarşı ikincili sanksiyalar, eləcə də sektor və bank sisteminə yönəlmiş sərt iqtisadi məhdudiyyətlər daxildir. "Biz çalışırıq ki, bu addımlardan qaçaq və savaşsız həll yolunu tapaq. Amma əgər Rusiya tərəfi iradə göstərməzsə, prezident gözləmək niyyətində deyil", - o, xəbərdarlıq edib. Medvedevin nüvə təhdidləri və ABŞ-ın cavabı Bu arada Rusiyanın sabiq  prezidenti Dmitri Medvedevin ABŞ-a qarşı nüvə təhdidləri Vaşinqtonda rəsmi olaraq ciddiyə alınmasa da, diqqətdən də kənarda qalmır. Rubio Medvedevin Kremlin rəsmi mövqeyini təmsil etmədiyini, lakin bu cür açıqlamaların informasiya təxribatı olduğunu bildirib. "Medvedev real qərarverici şəxs deyil. Amma rəsmi vəzifədə olduğu üçün onun sözləri ictimai rəy üçün təhlükə yaradır", - Rubio qeyd edib. ABŞ tərəfi hesab edir ki, Rusiya ilə birbaşa müharibə ehtimalı praktiki olaraq real deyil. Nüvə qüvvələri arasında belə bir qarşıdurmanın bəşəriyyət üçün dağıdıcı nəticələr doğuracağı qeyd olunur. Hətta konvensional, yəni nüvəsiz müharibə ssenarisində belə Rusiyanın ABŞ və onun müttəfiqləri qarşısında müqavimət göstərməsi mümkünsüz sayılır. "Medvedev sözlərinə diqqət etsin!" Dmitri Medvedevin açıqlamaları artıq ABŞ siyasətçilərinin birbaşa reaksiyasına səbəb olub. Trampa yaxın senator Lindsi Qrem ona sərt cavab verdikdən sonra, ABŞ prezidenti özü də açıq şəkildə münasibət bildirib: "Medvedevə deyin, sözlərinə fikir versin. O, çox təhlükəli bir oyuna girişir!" Hazırkı vəziyyət göstərir ki, Vaşinqton sülhə ümidini tam itirməyib, amma bu ümidin son tarixini də müəyyən edib. Bu tarixdən sonra diplomatiya yerini daha sərt strategiyalara verə bilər.

ABŞ-ın Ukrayna üzrə xüsusi nümayəndəsi Keyt Kelloq bu gün Kiyevə gəlib. Onun səfəri uzun çəkəcək. Sozcu.az xəbər verir ki, bunu Ukrayna Prezident Ofisinin rəhbəri Andrey Yermak deyib. Yermakın sözlərinə görə, müzakirə mövzuları müdafiə, təhlükəsizliyin gücləndirilməsi, silahlar, sanksiyalar, insanların müdafiəsi, Ukrayna ilə ABŞ arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi olacaq: “Rusiya atəşi dayandırmaq istəmir. Güc yolu ilə sülh ABŞ Prezidenti Donald Trampın prinsipidir və biz bu yanaşmanı dəstəkləyirik”.

Paylaşılan rəsmi cədvələ əsasən, 2025–2026-cı tədris ili üzrə müəllimlərin orta aylıq əməkhaqqı 965 manat olaraq göstərilir. Sertifikasiya prosesində yüksək nəticə göstərən müəllimlərə 35% əlavə verilməklə əməkhaqqı 1320 manata çatır, 10% əlavə alanlar üçün isə bu rəqəm 1010 manat təşkil edir. Sertifikasiyada iştirak etməyənlər isə 765 manat maaş alacaqlar. Burada diqqət çəkən əsas məsələ “orta əməkhaqqı” ilə real vəziyyət arasındakı uyğunsuzluq və stimullaşdırıcı modelin qeyri-kafi olmasıdır. Əvvəla, “orta əməkhaqqı” göstəricisi, yalnız sertifikasiya imtahanında yüksək nəticə göstərmiş müəllimlərin maaşlarının daxil edilməsi ilə süni şəkildə şişirdilmiş bir göstəricidir. Halbuki 2023 və 2024-cü illərdə keçirilən imtahanlarda yüksək nəticə göstərənlərin faizi əksər fənlər üzrə 20 faizdən aşağı olub. Bu isə o deməkdir ki, əslində müəllimlərin böyük əksəriyyəti bu 1320 manatlıq əməkhaqqını almır və statistik olaraq təqdim edilən “orta əməkhaqqı” real deyil. Bundan başqa, 35% və 10% artımın özü də kifayət qədər problematikdir. Əgər bu artımlar real əməkhaqqı artımını əvəzləyirsə, deməli, müəllim maaşları artmır, sadəcə əvvəlki məbləğlər üzərində “bonus” adı ilə fərqləndirmə aparılır. Halbuki inkişaf etmiş ölkələrdə müəllimlərin maaşı yalnız nəticəyə görə deyil, təcrübəyə, təhsilə, ixtisasdaxili inkişaf səviyyəsinə və fənn üzrə çətinlik amillərinə görə dəyişir. Misal üçün, Estoniyada müəllimlərin minimum aylıq əməkhaqqısı 1749 avrodur və bu məbləğ hökumət tərəfindən təhsil sektoruna investisiyanın bir hissəsi kimi görülür, şərtli bonus mexanizmi deyil. Azərbaycanda isə aşağı nəticə göstərən müəllim cəzalandırılır (maaş azalır), yüksək nəticə göstərən isə stimullaşdırılır, amma bu stimulların dayanıqlılığı, şəffaflığı və ədalətliliyi sual altındadır. Ən əsası, müəllimlərin bu qədər fərqlə maaş alması məktəbdaxili əməkdaşlığı zədələyir, kollektivdə gərginlik və rəqabət yaradır, təhsilin keyfiyyətini isə kompleks şəkildə artırmır. Orta əməkhaqqı statistikası isə yalnız kağız üzərində gözəldir, müəllimin süfrəsində yox. Təhsili düzəltmək istəyiriksə, müəllimi həqiqətən qiymətləndirməklə başlamalıyıq. Maaşla yox, dəyərlə. Kamran Əsədov, təhsil ekspeti

Rusiyanın təbliğat aparatı Azərbaycana qarşı təzyiq vasitələri sırasında iqtisadi amili əsas kimi istifadə etməyə və bu istiqaməti dərinləşdirməyə çalışırlar. Sozcu.az xəbər verir ki, “Vedomosti” bu mövzuya ayrıca araşdırma həsr edib. Nəşr ekspertlərə istinadla yazır ki, son zamanlar Rusiya-Azərbaycan arasında siyasi münasibətlərin kəskinləşməsi ölkələr arasında iqtisadi əlaqələrin qırılmasına şərait yaradır: “Bundan ən çox zərəri isə gözlənildiyi kimi Bakı görəcək. İqtisadiyyatda Rusiya-Azərbaycan arasında qarşılıqlı əlaqənin əsas məqamları enerji və kənd təsərrüfatı məhsullarının ticarətidir. O cümlədən, Bakı daxili istehlak üçün Rusiyadan daha ucuz neft alır. O özünün bahalısını ixrac edir, yaxşı gəlir əldə edir. Bundan əlavə, Azərbaycan meyvə-tərəvəzləri Rusiyaya ixrac edilir, xüsusilə Rusiyada Azərbaycandan gələn pomidorlar çoxdur. Ticarət dayanarsa, kənd təsərrüfatı sektoru çətinliklərlə üzləşəcək və yeni alıcılar axtarmalı, logistika zəncirlərini yenidən qurmalı olacaq. Eyni zamanda, Azərbaycanın Rusiyanın ümumi ticarət dövriyyəsindəki payı bir faizdən də azdır. Deməli, Bakı ilə ticarət əlaqələrində mümkün fasilə Moskva üçün kritik əhəmiyyət kəsb etməyəcək. Lakin Azərbaycanın əlverişli satış bazarı olduğu Rusiyanın cənub bölgələrində çətinliklər yarana bilər. Son beş ayda Rusiya ilə Azərbaycan arasında ticarət artıb, ölkəmizdən gələn tədarükün əsas hissəsini yanacaq, metallar və zərgərlik məmulatları təşkil edib”. Qeyd edək ki, Azərbaycana “pomidorla” təzyiq etmək təşəbbüsünün müəlliflərindən biri də Vladimir Solovyovdur. Əslində, Rusiyada Azərbaycanın kənd təsərrüfatı məhsullarına qadağa ölkəmizin yeni logistika imkanlarını genişləndirməyə təşviq etməklə bərabər, Avropa bazarlarına məcburi çıxış səbəbi ola bilər. Avropa bazarları isə təbii ki, Rusiya ilə müqayisəolunmaz dərəcədə böyükdür. Digər tərəfdən, Rusiya və Azərbaycan arasında ticarətdə müsbət saldo Rusiyadadır. Yəni 2025-ci ilin ilk 5 ayında Azərbaycan Rusiyaya 445 mln. dollarlıq mal satıb, Rusiyadan isə 1,7 mlrd. dollarlıq mal alıb. Başqa sözlə, cəmi 5 ayda Rusiyaya 1,2 milyard dollardan çox xeyir vermişik. Ticarət əlaqəsi qırılsa, onsuz da sanksiyalar altında olan Rusiyanın itkisi daha çox olacaq.axar)

Bu dövlət “Rusiyanın sərhədləri heç yerdə bitmir”; “Rus əsgərinin ayağı hara dəyirsə, ora bizimdir”; “Rusiya bütün istiqamətlər üzrə genişlənəcək - ta ki Allahın istədiyi yerə qədər...” kimi qorxunc xurafatçı zehniyyətlə idarə olunan, ərazi işğallarını davam etdirərək ayağının dəydiyi yerləri xarabalığa çevirən, insanlığın faydasına hər hansı dəyər ortaya qoymayan arxaik bir kolonialist gücdür.  Rusiyanı nəhəng cüssəsi, balaca başı olan dinozavra bənzətmək olar: dinozavrların yerə böyük asteroid düşdükdən sonra kəskin iqlim dəyişikliyi nəticəsində yox olduğu güman edilir. Əslində hazırkı qəsbkar Rusiya da, dinozavarlar kimi, müasir dünya şərtlərində mövcud olmamalıydı, lakin o, dünyanın “iqlim”ini özü üçün yaşanabiləcək hala gətirməyə çalışmaqla mövcudiyyətini davam etdirməyə can atır. Rusiyanın dünya “iqlim”ini dəyişdirib öz xəstə təxəyyülünə uyğunlaşdırma cəhdləri fəlakətlər, dağıntlar, qan və gözyaşı ilə müşayiət olunur...  Azərbaycan-Rusiya münasibətlərindəki problemlər tərəflərin bu münasibətlərin xarakteri və hansı prinsiplərə əsaslanacağı ilə bağlı fərqli baxışlarından irəli gəlir. Azərbaycanın ötən müddətdə Rusiya ilə münasibətləri müttəfiqlik səviyyəsinə qədər yüksəltməsi, hətta regional geosiyasətdə Moskvanın maraqları ilə üst-üstə düşən mövqe sərgiləməsi belə Putin rejimini qane etmədi. (Qərbin Ermənistanda güclənməsinə qarşı çıxaraq Aİ missiyasını təhdid elan etmək; Gürcüstanda ehtimal olunan siyasi dəyişikliyə qarşı çıxaraq mövcud hökumətə açıq dəstək vermək və s.) Bakı Moskva ilə qarşılıqlı münasibətlərin suveren bərabərlik prinsipinə əsaslanmasını istəyirdi. Lakin bir daha əyan oldu ki, Rusiya keçmiş koloniyaları ilə müttəfiqliyi və tərəfdaşlığı bərabərhüquqluluq əsasında deyil, süzeren-vassal münasibətləri kimi görür. Bu, Azərbaycan rəhbərliyini məmnun etmədi və onlar bizə məlum olan və olmayan bir sıra hadisələrdən sonra Moskvadan ciddi təhlükələrin qaynaqlandığının yenidən fərqinə vardılar. Problemlərin təməlində yatan səbəblər bunlardır. Bir daha hali olduğumuz başqa bir həqiqət də budur ki, bu gün Ukrayna dövləti və xalqı ağır bədəllər ödəyərək postsovet coğrafiyasının dövlətləri və xalqları başda olmaqla, bütün insanlıq naminə mübarizə aparır. Bu tarixi əhəmiyyətli müqavimətdə haqlının və məzlumun tərəfində durmaq ən əvvəl bir mənəvi borcdur. Şahin Cəfərli, politoloq

Xəbər verdiyimiz kimi, bu gün səhər saatlarında ABŞ İranın 3 nüvə obyektinə zərbələr endirib. Sozcu.az xəbər verir ki, zərbələrin nəticələri hələlik bilinməsə də, ABŞ-ın hücumunun detalları haqda məlumat yayılmaqdadır. Siyasi təhlilçilər məlumatları bu cür paylaşıblar: - 6 ədəd B-2 bombardmançısı yerin dərinliyində yerləşən Fordo nüvə obyektinə onlarla 30 000 funtluq bomba atıb; - ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin sualtı qayıqları isə Natanz və İsfahan obyektlərinə 30 ədəd TLAM qanadlı raketi buraxıb; - 1 ədəd B-2 bombardmançısı Natanz obyektinə 2 GBU-57 bombası atıb. - ABŞ bu gün döyüş şəraitində 30 000 funtluq "GBU-57 Massive Ordnance Penetrator" adlı bunkerə qarşı bombanı tarixdə ilk dəfə istifafə edib.

Son günlər İran-İsrail qarşıdurması fonunda ölkənin ali lideri Seyid Əli Ayətullah Xameneinin öldürülməsi məsələsi də gündəmə gəlir. Ötən gün İsrail ordusu İranın ali rəhbərinin qaldığı bunkerin yerləşdiyi məhəlləni bombaladığını açıqlayıb. Xameneinin xalqa müraciət videosunun yayılmasından dərhal sonra bunun baş verməsi maraq doğurub. ABŞ Prezidenti Donald Tramp da Xameneinin gizləndiyi yerlə bağlı əllərində dəqiq məlumatların olduğunu bildirmiş və onun “hələlik” öldürülməyəcəyini açıqlamışdı. ABŞ Xameneyinin aradan götürülməsini nədən istəmir? Sonda onunla anlaşacaqlarını bildiyi üçün? İranın ali rəhbəri həqiqətən hədəfdədir? Onun aradan götürülməsi İran üçün necə bir ssenari vəd edir? Globalinfo.az-a danışan siyasi şərhçi İlham İsmayıl bildirib ki, İran dünyəvi quruluşa malik olmayan ideoloji dövlətdir: “İslam ənənələrinə sadiq Respublika olduğundan, gərgin situasiyalarda ali rəhbərin öldürülməsi İran cəmiyyətində daha çox birlik yaradır, parçalanma isə baş vermir. Hətta Xameneidən narazı qüvvələr belə, artıq vətən və dövlət prinsipi əsasında birləşirlər. Bunu ABŞ çox yaxşı bilir. Xameneinin öldürülməsi mövcud rejimi dəyişdirməyəcək, əksinə, birlik və sıxlıq yaranacaq. İranın nüvə silahı əldə etməyəcəyinə dair konkret öhdəlik götürəcəyinə dair ümidlər var, lakin İran birmənalı qərar verməyib. Tehran danışıqlar masasına əyləşmək, zənginləşdirilmiş uranın Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinə təhvil verilməsi və proksi qüvvələrdən tam imtina edilməsi ilə bağlı müzakirələrin aparılmasının vacibliyini vurğulayır. Donald Tramp isə artıq danışıqlar deyil, konkret öhdəliklər götürməklə İranın danışıqlara gəlməsinin vaxtının çatdığını qeyd edir. Bu Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin atdığı addıma bənzəyir. Beləki o, Ukrayna məsələsində danışıqlardan əvvəl kapitulyasiya aktını qəbul etmələrini əsas şərt qoyub. Əli Xamenei bilir ki, “təslim oluruq” ifadəsi İran rejiminin dağılmasına səbəb olacaq. Məsələ məhz bunun üzərində qurulub. Söhbət yalnız Əli Xameneinin qorunmasından və ya hansısa iş birliyindən getmir. İdeoloji dövlət prinsipini nəzərə alaraq, ABŞ hələlik bu addımı atmır. Xameneinin öldürülməsi islam dünyasını da ayağa qaldıra bilər. İrana heç bir simpatiyası olmayan müsəlman ölkələri də məsələyə biganə qalmayaraq sərt mövqe sərgiləyə bilərlər. Hələlik qətl baş verməyib, amma Pakistan və bəzi islam ölkələri İrana müəyyən mənada dəstək verir. Türkiyə də bu sıradadır. Bu, Xamenei ilə bağlı deyil, Türkiyənin siyasətindən irəli gəlir, islam ölkələrini müəyyən dərəcədə qorumaq istəyir. Xameneinin öldürülməsi ABŞ və İsrailə böyük ziyan verəcək. Perspektivdə normal şərtlər qəbul olunarsa, münaqişə dayanacaq. Əks təqdirdə, gərginlik ən azı 5-10 gün davam edəcək”.

İsrail-Iran davasının sonda Azərbaycana və Türkiyəyə xələl gətirməməsi üçün hər iki ölkə digər müttəfiqləri ilə birlikdə vahid strateji mövqe nümayiş etdirməlidir. Əks halda məkrli əllər Azərbaycan üzərindən Türkiyəni də Iranla münaqişəyə cəlb etməyə çalışacaq.  Azərbaycanın haqqında ölkəmizin İsrailin az qala hərbi müttəfiqi olması barədə yayılan təxribat xarakterli saxta məlumatlar bu məqsədə xidmət edir. Yəni, İrana qarşı Türkiyənin iştirakı ilə ikinci cəbhə açmaq məqsədinə. Bunun qarşısını almaq üçün də Ankara-Bakı-Tehran üçbucağında diplomatik aktivlik ən yüksək səviyyədə və daimi olmalıdır. Bu gün Azərbaycanın qarşısında iki mühüm vəzifə durur: 1. Heç bir halda İsrail-Iran münaqişəsində tərəf olmamaq. 2. Cənubi Azərbaycandakı soydaşlarımızın qorunması üçün bütün mümkün diplomatik və siyasi vasitələrdən istifadə etmək. O cümlədən də Cənubi Azərbaycan kontekstində Iranla bağlı ola biləcək bütün ssenarilərə hazır olmaq. Ərəstun Oruclu, politoloq