Təhlil

İqtisadçı Natiq Cəfərli: Kiçik sahibkarlar üçün ƏDV-dən azad dövriyyə limiti 1 milyon manata qaldırılmalıdır İqtisadçı Natiq Cəfərli kiçik sahibkarlar və sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri üçün ƏDV-dən azad dövriyyə həddinin artırılmasının vacibliyini gündəmə gətirib. Onun sözlərinə görə, artıq 10 ildir ki, bu məsələ ilə bağlı həm rəsmi, həm də qeyri-rəsmi görüşlərdə, eləcə də publik çıxışlarında problemə toxunur.  “2006-cı ildə, 1 dollar 78 qəpik olan zamanlarda sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri üçün ƏDV-yə cəlb olunmayan limit 200 min manat təsdiq edildi. 2015-ci ildə hökumət 3 pilləli devalvasiyaya getdi, manat 2 dəfədən çox dəyər itirdi, amma bu limit yenə 200 min manat olaraq qaldı,” – deyə iqtisadçı qeyd edib. Natiq Cəfərlinin fikrincə, bu məsələnin “buzu” artıq əriməyə başlayıb və böyük ehtimalla 2026-cı ilin əvvəlindən ƏDV-yə cəlb olunmayan dövriyyə limiti 400 min manata qaldırılacaq. Lakin iqtisadçı hesab edir ki, bu artım da kifayət deyil:  “Hörmətli hökumət, sizə problemləri görmək üçün azı 10 il lazım olur, bunu anladıq. Amma yenə də eşidin – 400 min manat da azdır. Bir neçə ildən sonra yenidən artırmaq məcburiyyəti yaranacaq. Ona görə də, kiçik sahibkarlar üçün ƏDV-yə cəlb olunmayan dövriyyəni 1 milyon manat etmək lazımdır.” Cəfərli əlavə edib ki, ölkə iqtisadiyyatında dərin böhran izləri hiss olunur, ÜDM artmır, iqtisadi aktivlik zəifdir. Buna görə də əsas diqqətin kiçik sahibkarlığın inkişafına yönəldilməsinin vacibliyini vurğulayıb:  “Dövriyyədən cəmi 5% vergi olsun, amma ƏDV-yə düşməyən dövriyyə həddini 1 milyon manata qaldırın. Ölkə, biznes, sahibkarlar, hətta büdcə də bu addımdan ancaq udacaq.”

Dövlətə qarşı ağır cinayətlərdə ittiham olunan keçmiş AMEA prezidenti Ramiz Mehdiyev ətrafında gedən ictimai diskusiyalar son aylar cəmiyyətin diqqət mərkəzindədir. Bu müzakirələr təkcə bir şəxsin hüquqi məsuliyyətindən ibarət deyil — burada söhbət illərlə formalaşmış, dövlətin müxtəlif strukturlarına sirayət etmiş, özünəməxsus idarəetmə və təsir mexanizmi olan bir şəbəkədən gedir. Təhlillər göstərir ki, Rusiyaya bağlı olan bu şəbəkə kifayət qədər təşkilatlanmış və koordinasiyalı fəaliyyət göstərən yarı krıminal güc mərkəzi kimi formalaşa bilib. Onlar dövlət orqanlarının müxtəlif səviyyələrində – parlamentdən tutmuş icra strukturlarına, media və QHT sektoruna qədər – özlərinə mövqe qazanıblar. Bu şəbəkənin əsas təhlükəsi ondadır ki, ictimaiyyət onları hər birini tanımaqda çətinlik çəkir. Türkiyədə ifşa olunan FETO terror təşkilatının istifadə etdiyi metodlardan yararlanırlar. FETO-çular kimi “Mehdiyev şəbəkəsinin” nümayəndələri də illərlə dövlətçilik ritorikasının arxasında gizlənməyi, maskalanmağı mükəmməl öyrəniblər. Elə buna görə də indi Ramiz Mehdiyevin ən sərt “tənqidçiləri” sırasında onun vaxtilə yaxın çevrəsində olmuş bəzi şəxsləri də görmək mümkündür. Onlar indi “müxalif” obrazında çıxış etsələr də, yaxın tarixi unutmayanlar bu buqələmunların əslində kim olduqlarını, kimə və hara xidmət etdiklərini yaxşı bilirlər.  Əslində, Ramiz Mehdiyevin belə bir şəbəkə qura bilməsi təəccüblü deyil. O, Azərbaycanda dövlət idarəçiliyində son illərə qədər müəyyən təsir imkanlarına malik olduğundan, vəzifəni, pulu, mandatı hər şeydən üstün tutanları öz ətrafında toplaya bilib. Düzdür, onların sayı bəzilərinin şişirtdiyi kimi çox deyil. Ancaq ölkədə dərin kök atmış bürokratik sistemin hər mərtəbəsində, hər bucağında “mehdiyevçilərin” idbar sifətini görmək mümkündür. Nisbətən zəif mövqedə olanlar ya qorxudan, ya da belə situasiyalara uyğun əvvəlcədən verilmiş təlimata əsasən Ramiz Mehdiyevi ittiham edir, dövlətə sədaqətdən dəm vururlar. Hətta içərilərində vaxtilə Ramiz Mehdiyevə deyil, Prezident Administrasiyasına məddahlıq etdiklərini iddia edən “çoxüzlülər” də var. Adama deyərlər, sənin liderin Ramiz Mehdiyev olub? Hansısa bir bürokratın mətbuatda tənqid olunması, həm də haqlı tənqid edilməsi səni niyə narahat edirdi? Yəqin ki, istintaq genişlənsə, bu suallar onlara veriləcək... Ramiz Mehdiyev “şəbəkəsinin” “ağır topları” isə hələlik açıq mövqe ortaya qoymaqdan yayınırlar. Onlardan bəziləri ictimai təmaslardan qaçır, digər bir hissəsi isə “ortada rəsmi ittiham yoxdur, olsun, mövqe bildirərik” – deyə susqunluq nümayiş etdirirlər. Bunu əslində vaxt udmaq strategiyası da hesab etmək olar. Bu strategiyanın məqsədi sadədir: ictimai diqqət azaldıqdan sonra yenidən siyasi səhnəyə adaptasiya olmaq. Onların bir qismini Milli Məclisdə, digərlərini müxtəlif nazirliklərdə, komitələrdə, hətta müxalifət partiyalarında, media və QHT sektorunda görmək mümkündür. Maraqlıdır ki, Mehdiyev sisteminin xaricdəki ideoloji qolu da fəallaşıb. Onun və ətrafının himayəsi ilə xarici ölkələrdə məskunlaşan və cəmiyyətdə “söyüş müxalifəti” adı ilə tanınan bəzi internet “qəhrəmanları” koordinasiyalı şəkildə Ramiz Mehdiyevi az qala günahsız mələyə çevirir, onun həbsinin qanunsuz olduğunu iddia edirlər. Hətta bəzi internet televiziyalarının rəhbərləri, “politoloqlar” Ramiz Mehdiyevin həbsinin ölkədə böyük xaos yaradacağı, hakimiyyəti zəiflədəcəyi və s. kimi ağılsız iddialarla çıxış edirlər. Ancaq fikirlərində heç bir məntiq olmadığından, sadəcə, hakimiyyəti şantaj etməyə, xidmət etdikləri “Mehdiyev şəbəkəsinin” ifşasından çəkindirməyə çalışdıqları aydın hiss olunur. Ramiz Mehdiyevin həbsi bu adamların əslində kim olduqlarını, haradan maliyyələşdiklərini də ifşa etdi... Qeyd edək ki, hakimiyyət üçün də, dövlət üçün də əsl təhlükəni xarici dövlətə bağlı belə bir şəbəkənin mövcud olması, onların tam zərərsizləşdirilməməsi törədə bilər. Bu baxımdan geniş araşdırma aparılmalı, dövlət orqanları “Mehdiyev şəbəkəsinin” üzvlərindən təmizlənməlidir. Bu istiqamətdə parlamentdə də ciddi “təmizləmənin” aparılmasına ehtiyac var. Məlumdur ki, Ramiz Mehdiyev siyasi gücünün zirvəsində olduğu illərdə Milli Məclisə xüsusi diqqət göstərib. Seçki dairələri üzrə namizədlərin bir çoxunu öncədən şəxsən müəyyənləşdirib, parlamentin tərkibinə kifayət qədər öz adamını yerləşdirə bilib. “Mehdiyev şəbəkəsinin” üzvü olan deputatlar isə uzun illər boyu ölkədə qanunvericilik istiqamətində zəruri islahatların həyata keçirilməsinin qarşısını alıb, passiv müqavimətlə mütərəqqi qanunların qəbuluna imkan verməyiblər. Əksinə, qanunları mürtəceləşdirməsində, xalqı narazı salan dəyişikliklərin həyata keçirilməsində fəal iştirak ediblər. Təəssüf ki, son parlament seçkisində də Milli Məclisi bu şəbəkənin üzvlərindən təmizləmək mümkün olmadı. Baxmayaraq ki, parlamentin buraxılmasının əsas səbəblərindən biri də bu idi... Məhz bu səbəbdən 2024-cü ilin iyununda Milli Məclisin buraxılması ideyası gündəmə gəldi və reallaşdırıldı. YAP-ın təşəbbüsü ilə hakim partiyanı parlamentdə təmsil edən deputatlar altıncı çağırış Milli Məclisin buraxılması və növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsi barədə Azərbaycan Prezidentinə müraciət olunması üçün təşəbbüs göstəriblər. Prezident müraciəti qəbul etdi, Konstitusiya Məhkəməsi bunu təsdiqlədi və 1 sentyabrda növbədənkənar seçkilər keçirildi. Lakin bu seçkilər də gözləntiləri tam doğrultmadı, parlamenti “Mehdiyev şəbəkəsinin” üzvlərindən təmizləmək mümkün olmadı. Hətta bəzi siyasi şərhçilər parlamenti “Ramiz Mehdiyev parlamenti” də adlandırırlar. Bunun əsas səbəbi kimi onların dəyişikliklərə müqavimət göstərməsi qeyd olunur. Hər halda, müxtəlif səbəblərdən bu şəbəkəyə aid olduğu şübhə doğurmayan bir çox şəxs yenidən mandat aldı. Belə şəxslərin Milli Məclisdə olması isə həm parlamentin nüfuzunu zədələyir, həm də Ramiz Mehdiyev kimi xaricdən idarə olunan adamların dövlət çevrilişi cəhdi kimi ağılsız fikrə düşməsində əlavə stimula çevrilir. İstisna deyil ki, Ramiz Mehdiyevin Moskvaya təqdim etdiyi siyahıda da deputat mandatı daşıyanlar var. Ancaq hamısının adı o siyahıya salınmayıb. Həm də bu şəbəkənin adamları FETO-çular kimi maskalandığından, asanlıqla “dəri dəyişmə” keyfiyyətinə malik olduqlarından, “Mehdiyev şəbəkəsinin” üzvü olduqlarını isbat etmək də asan deyil. Odur ki, ən doğru çıxış yolu mövcud parlamentin də buraxılması, Milli Məclisin yenidən demokratik və şəffaf seçkilərlə təşkil edilməsidir. Bu dəfə Ramiz Mehdiyev həbsdə, şəbəkəsi qorxu içində olduğundan, hər hansı müqavimət də göstərə bilməzlər. Nəticədə, Rusiyaya bağlı “Mehdiyev şəbəkəsindən” tam təmizlənmiş parlament formalaşdırmaq olar ki, bu da dövlətin möhkəmlənməsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Nəzərə alaq ki, dövlətin dayaqları ancaq şəffaflıq və ictimai etimad üzərində möhkəmlənə bilər. Mehdiyev dövrünün qalıqları isə bu prosesin qarşısında duran ən ciddi maneədir. Bu maneəni söküb atmaq lazımdır!Azpolitika.info

Xəbər verdiyimiz kimi, bir neçə gün əvvəl Zaqatalada 41 yaşlı İsgəndər Musayev vəhşicəsinə döyülüb və komaya düşüb. Sozcu.az lent.az-a istinadla xəbər verir ki, onun atası Yusif Musayev buna dözməyib və ötən gecə ürək çatışmazlığından ölüb. Qeyd edək ki, İsgəndər Musayevi döyənlər hələ tutulmayıblar.

"ABŞ-ın köhnə, amma hələ də ölümcül raketləri Ukrayna savaşında oyun qaydalarını dəyişə bilər..." ABŞ prezidenti Donald Trampın Ukraynaya uzaqmənzilli "Tomahawk" qırıcı qanadlı raketlərinin verilməsi barədə istəklər və işarələr son günlərin əsas beynəlxalq gündəmi olub. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "The Times" nəşri yazıb. Nəşr qeyd edir ki, Trampın bu məsələni prezident Vladimir Zelenski ilə yaxın günlərdə müzakirə edəcəyi bildirilir. Həm Vaşinqtondakı görüş, həm də Trampın açıqlamaları dünya siyasətində gərginliyi artırıb.  "Tomahawk" nədir və nə üçün önəmlidir? "Tomahawk" ABŞ-ın uzaqmənzilli qanadlı raketlərindən biridir: onlar aşağı hündürlükdə uçub hədəfi dəqiq vura bilir, son modifikasiyalarda zirehə nüfuz edən başlıq və yüzlərlə kilometr mənzil əldə olunub. Bu raketlər dərin strateji zərbələr üçün uyğundur - komanda-mərkəzləri, yüksək dəyərli hərbi infrastrukturlar və mühüm sənaye obyektləri hədəf ola bilər. Buna görə də onların kütləvi çatdırılması qarşı tərəfin hava müdafiə şəbəkəsini "çəkməyə" məcbur edə və əməliyyat imkanlarını xeyli genişləndirə bilər. Təhdid, hədiyyə, yoxsa manevr? Tramp mətbuat qarşısında Zelenski ilə görüşdə "Tomahawk" mövzusunu müzakirə edəcəyini, ABŞ-in böyük ehtiyatı olduğunu bildirib və mövzunu həm təzyiq, həm də danışıqlar aləti kimi səciyyələndirib. Nüfuzlu nəşrlər yazır ki, Tramp bu vasitəni həm Putinə təzyiq vasitəsi kimi, həm də NATO və Avropa müttəfiqlərinə "hərəkətə keçin" siqnalı olaraq istifadə etmək istəyir. Bununla belə, rəsmi qərar verilincə nə qədər raketin təqdim olunacağı və hansı şərtlərlə veriləcəyi suallar açıq qalır.  Ukraynanın real imkanları: atəşə hazırdırmı? Məqalələr və ekspert rəyləri göstərir ki, "Tomahawk"ların istifadə olunması üçün yalnız raketlərin özü kifayət deyil, onların işə düşməsi üçün uyğun sistemlər, təhlükəsiz saxlanma və əməliyyat dəstəyi tələb olunur. Həmçinin bəziləri vurğulayır ki, Ukraynada dəniz və ya yerüstü müvafiq platformalar məhduddur. ABŞ-ın bəzi sistemləri (məsələn, "Typhon" tipli qurğular) və ya ABŞ əməliyyat dəstəyi lazım ola bilər ki, bu da Vaşinqtonun Rusiyaya daha yaxın qarşıdurmaya girməsi riski deməkdir.  Effektivlik üçün nə qədər raket lazımdır? Ukraynalı rəsmilər və ekspertlər hesab edir ki, simvolik sayda raket yetərli olmayacaq - əhəmiyyətli təsir üçün yüzlərlə raketin lazım olacağı vurğulanır. Məsələn, bəzi rəy sahibləri hesab edir ki, təsirli əməliyyatlar üçün ayda doza-doza, ümumilikdə isə iki yüzə yaxın raketdən danışmaq lazımdır. Daha məhdud say isə yalnız məhdud, simvolik təsir göstərə bilər. Bu isə maddi və logistika baxımından ciddi çağırışlar doğurur.  Moskva və digər reaksiyalar Kreml və Rusiyanın yaxın dairələri "Tomahawk" tədarükünün vəziyyəti "yeni mərhələ" sayacağı barədə xəbərdarlıq edir və mümkün eskalasiyanın gətirə biləcəyi təhlükələri qeyd edirlər. Həmçinin Belarus rəhbərliyi və bəzi rusiyapərəst rəsmilər belə tədarüklərin gərginliyi kəskin artıracağını və cavab tədbirlərinə yol aça biləcəyini bildiriblər. Bu tip xəbərdarlıqlar transatlantik siyasətdə risk hesablamalarını daha da mürəkkəbləşdirir.  Nə dəyişə bilər - strateji nəticələr - Müharibə dinamikası: Əgər böyük sayda "Tomahawk" Ukraynaya ötürülərsə, bu Rusiyanın dərin arxa zolaqlarına təzyiq tətbiq etməyə imkan verə və yerli hava müdafiəsini yoraraq taktiki üstünlük verə bilər. - Eskalasiya riski: Eyni zamanda belə bir addım Moskva ilə birbaşa qarşıdurma riskini artırar və Rusiyanın cavab reaksiyasını sərtləşdirə bilər. - Beynəlxalq koordinasiya: Trampın yanaşması NATO ölkələrini və Avropanı daha fəal maliyyələşdirici-tədarükçü roluna təhrik edə bilər, habelə, bu cür addımların miqyası ABŞ ehtiyatları, istehsal tempi və müttəfiq öhdəlikləri ilə məhdudlaşır. "Tomahawk"ların Ukraynaya verilməsi barədə debat təkcə raketlərdən ibarət deyil, bu, strateji seçim, logistika, beynəlxalq siyasət və eskalasiya riski ilə bağlı mürəkkəb siyasət paketidir. Hər bir addımın həm qısa müddətli döyüş meydanı təsiri, həm də uzun müddətli siyasi nəticələri var. Vaşinqtonun qərarı, həmçinin Avropa müttəfiqlərinin reaksiyası və Moskvanın cavab strategiyası bu məsələni gələcək həftələrin ən kritik geosiyasi mövzularından birinə çevirəcək.

15-20 dəqiqəlik görüş olacağını düşünərək, Uitkoffu Putinlə görüşə göndərdim. Uitkoffun Rusiya və Putin haqqında heç bir fikri yox idi. Sozcu.az xəbər verir ki, bu sözləri ABŞ Prezidenti Tramp Knessetdə (İsrail parlamenti) çıxışı zamanı deyib. “Uitkoffun siyasətdən o qədər də xəbəri yox idi. Onun Putinlə görüşü 5 saat davam edib. Dedim sən 5 saat nə danışdın? Dedi kİ, maraqlı şeylərdən danışdıq”, - Tramp qeyd edib.

ABŞ qoşunları sülh sazişlərinin icrasına nəzarət etmək üçün birbaşa Fələstin anklavına yerləşdirilməyəcək. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə ABŞ Mərkəzi Komandanlığının rəhbəri, admiral Bred Kuper X hesabında məlumat yayıb. “Komandanlığın nəzdində Mülki-Hərbi Əməkdaşlıq Mərkəzinin yaradılması istiqamətində görülən işlər barədə hesabat vermək üçün Qəzzadan yeni qayıtdım. Mərkəz münaqişədən sonrakı sabitliyin dəstəklənməsinə yönəlmiş fəaliyyətləri koordinasiya edəcək. Bu xüsusi səylər Qəzzada ABŞ qoşunlarının iştirakı olmadan həyata keçiriləcək", - deyə Kuper qeyd edib.

"ABŞ liderinin dəyişən ritorikası Qərbdə ümidlər, Rusiyada narahatlıq doğurur..." ABŞ prezidenti Donald Trampın Ukrayna ilə bağlı mövqeyindəki kəskin dəyişiklik həm Avropada, həm də ABŞ-da ciddi müzakirələr doğurub.  Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "The Telegraph" nəşri yazıb. Nəşr qeyd edir ki, son həftələrdə Tramp açıq şəkildə bəyan edib ki, Ukraynanın Rusiya tərəfindən işğal olunmuş bütün ərazilərini geri qaytarmaq gücü var. Bu dönüşün arxasında həm diplomatik, həm də şəxsi amillərin dayandığı vurğulanır. Kralın təsirli söhbətləri Nəşr yazır ki, ABŞ liderinin mövqeyinə əsas təsirlərdən biri Böyük Britaniya kralı III Çarlz olub. Trampın Londona son səfəri zamanı kral onu Vindsor qəsrində qəbul edib, birgə gün ərzində müxtəlif tədbirlərdə iştirak edib, nahar və şam yeməyi təşkil edib. Dövlət banketində çıxışı zamanı III Çarlz Avropa tarixindən nümunələr gətirərək Ukraynanın azadlıq uğrunda mübarizəsinin önəmini vurğulayıb. Tramp isə kralın qonaqpərvərliyindən heyran qaldığını bildirərək, onu "çox, çox xüsusi insan" adlandırıb. Diplomatik mənbələr hesab edir ki, bu şəxsi təmaslar Trampın Ukrayna məsələsinə baxışında dönüş nöqtəsi olub. ABŞ Dövlət katibi Marko Rubio da Avropa həmkarlarına Trampın mövqeyindəki dəyişimin "mümkün qədər müsbət qiymətləndirilməli" olduğunu deyib. Finlandiya prezidentinin şərhi Eyni zamanda, Finlandiya prezidenti Aleksander Stubb "Politico"ya müsahibəsində Trampın bu dəyişimini başqa səbəblərlə izah edib. Onun sözlərinə görə, Trampın sərt mövqeyə keçidi, əslində, Putinə olan "məyusluqdan" qaynaqlanır. Stubb vurğulayıb ki, Trampın Ukrayna ilə bağlı son bəyanatları sadəcə siyasi taktika deyil, onun ciddi niyyətlərini göstərir: "Bütün məlumatlar göstərir ki, Tramp həqiqətən də Ukraynanı dəstəkləməkdə qətiyyətlidir. Məncə, o, əsaslı şəkildə Putindən məyus olub". Finlandiya lideri əlavə edib ki, ABŞ və Avropa arasındakı açıq dialoq mühüm rol oynayır: "Biz Zelenskini Trampa, Trampı isə Zelenskiyə izah edə bilirik. Bu, tərəflərin mövqelərinin uzlaşması baxımından əhəmiyyətlidir". Rusiyaya iqtisadi təzyiq Stubb həmçinin Avropa İttifaqının 19-cu sanksiya paketinin təsirlərinə diqqət çəkib. Onun sözlərinə görə, Rusiyanın iqtisadiyyatı artıq ciddi zərbə alıb: "Ehtiyatlar tükənib, inflyasiya və faiz dərəcələri 20 faizi keçib, iqtisadi artım ya sıfır, ya da mənfidir. Vergilərin artırılması qaçılmaz olacaq". Bununla belə, Finlandiya prezidenti qeyd edib ki, Putini atəşkəsə məcbur etmək üçün NATO və Qərb birliyinin dəyişməz dəstəyi həlledici olacaq. Hazırda Moskva hibrid müharibə üsulları ilə Qərbin qətiyyətini sınayır, lakin Stubb-un fikrincə, belə məqamda "sakitliyi qorumaq və eyni zamanda möhkəm dayanmaq" vacibdir. Trampın Ukrayna ilə bağlı mövqeyindəki dönüşün arxasında həm şəxsi diplomatik təsirlər - kral III Çarlzla söhbətlər, həm də siyasi reallıqlar Putinə qarşı məyusluq dayanır. Bu dəyişiklik Qərbdə Ukraynanın müdafiəsinə əlavə güc qazandırmaqla yanaşı, Rusiyaya da müharibənin iqtisadi və siyasi qiymətini daha aydın göstərir.

Kiçik Donald Tramp ötən həftə İstanbulda Dolmabağça sarayında Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşüb. Sozcu.az xəbər verir ki, bunu Türkiyənin Cümhuriyyət Xalq Partiyasının sədri Özgür Özəl deyib. “Middle East Eye” nəşri də ABŞ prezidentinin oğlunun Ərdoğanla görüşdüyünü bildirib. Kiçik Donald Trampın bir neçə iş adamı ilə birlikdə Türkiyəyə səfər etdiyi qeyd edilib.

"Əgər Brüssel hələ də Rusiya neftini və qazını almağa davam edirsə, ABŞ-dan əlavə sanksiyalar gözləməsin..." Avropa İttifaqı Rusiyaya qarşı artıq 19-cu sanksiya paketini hazırlayır. Əvvəlki məhdudiyyətlər daha çox maliyyə sektorunu və müəyyən şəxsləri əhatə edirdisə, bu dəfə dairə daha da genişlənib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "Bloomberg" nəşri yazıb. Avropanın 19-cu sanksiya paketi - təzyiqin sərtləşdirilməsi Brüssel böyük banklarla yanaşı "Rosneft" kimi enerji nəhənglərini, həmçinin Rusiyanın kölgə donanmasını və üçüncü ölkələrdə fəaliyyət göstərən neft treyderlərini hədəfə almağı planlaşdırır. Məqsəd aydındır - Moskvanın enerji ixracından əldə etdiyi milyardlarla gəliri kəsmək və bu yolla Putinin müharibə maşınının maliyyə damarlarını quruda bilmək. "Bloomberg"-in məlumatına görə, yeni paketin ən diqqətçəkən tərəfi Qazaxıstan məsələsidir. Avropa ilk dəfə "sanksiyalardan yayınmaya qarşı mexanizm"i tətbiq etməyi düşünür. Söhbət Qazaxıstan üzərindən Rusiyaya daşınan maşın və texnologiyalardan gedir. Bu mallar sonradan hərbi sənaye üçün istifadə olunur və Brüssel bu kanalı bağlamağa çalışır. Paralel olaraq, kriptobirjalar, süni intellekt texnologiyaları, hətta sığorta şirkətləri də sanksiya siyahısına düşə bilər. "Rusiya qazından tam imtina edin" Vaşinqton Avropaya birbaşa mesaj verir: əgər Brüssel hələ də Rusiya neftini və qazını almağa davam edirsə, ABŞ-dan əlavə sanksiyalar gözləməsin. Energetika naziri Kris Raytın sözləri sərtdir: "Rusiyanın enerji ixracatı onun müharibə büdcəsidir. Avropa bu asılılığı qırmasa, Moskvanın maliyyə imkanlarını tam dayandırmaq mümkün olmayacaq". ABŞ bunun əvəzində Avropaya öz maye təbii qazını (LNG), benzinini və digər enerji məhsullarını təklif edir. Raytın arqumenti ikiqatdır: bir tərəfdən bu, Avropanın enerji təhlükəsizliyi üçün alternativdir, digər tərəfdən ABŞ-Avropa ittifaqının siyasi gücünü göstərən addım ola bilər. Amma bu yanaşma Avropa daxilində parçalanmaya səbəb olur. Macarıstan və Slovakiya hələ də daha ucuz Rusiya qazına üstünlük verir, buna görə də sanksiyaların sərtləşdirilməsinə qarşı çıxırlar. Brüsselin 2028-ci ilə qədər mərhələli şəkildə Rusiyanın enerji asılılığından xilas olmaq planı kağız üzərində cazibədar görünsə də, siyasi reallıqda bu, çox çətin prosesə çevrilib. Hətta statistika da bunu göstərir: 2024-cü ildə Rusiya qazı Avropanın ümumi çıxarılan yanacaq idxalının 14 faizini təşkil edib. Bu, 2022-ci illə müqayisədə azalsa da, 2023-cü illə müqayisədə, əsasən də Rusiyanın mayeləşdirilmiş qazının daha çox alınması hesabına artım var. İqtisadiyyat, yoxsa siyasi mövqe? Avropanın qarşısında indi bir seçim dayanır: ya ucuz enerji resurslarından imtina edib Moskvanı zəiflətmək, ya da öz iqtisadi rahatlığını qoruyub Putinə dolayısı ilə nəfəs imkanı vermək. Hər iki variantın bədəli yüksəkdir. Sanksiyaların sərtləşdirilməsi şübhəsiz ki, Rusiya iqtisadiyyatına zərbə vuracaq, lakin eyni zamanda Avropanın bazarlarında enerji qiymətlərini daha da artıracaq, istehsal xərclərini yüksəldəcək və sosial gərginlik yaradacaq. Bu isə siyasi baxımdan Avropa hökumətlərinə ağır yükdür.  Digər tərəfdən, sanksiyaların yumşaq saxlanılması Rusiyanın hərbi maşınını daha uzun müddət maliyyələşdirməsinə imkan verir və müharibəni uzadır. Vaşinqtonla Brüssel arasında koordinasiya güclənir, amma sual açıq qalır: Avropa öz iqtisadi asılılığını qurban verməyə nə qədər hazırdır? Çünki indi qarşıda təkcə enerji balansı deyil, həm də strateji mövqe dayanır. Avropa öz maraqlarını qısamüddətli iqtisadi faydada, yoxsa uzunmüddətli siyasi sabitlikdə görəcək?..

Malazgirt Zəfərinin 954-cü ildönümünə həsr olunmuş tədbirdə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın “Qılınc qınından çıxarsa, qələmə və sözə yer qalmaz” sözləri Ankaranın Suriyanın bütövlüyünü qorumaq, kürd müxtariyyatının yaranmasının qarşısnı almaq üçün hərbi qüvvədən istifadə edəcəyi görüntüsü yaratsa da, bunun mümkünsüz olacağını söyləməyə borcluyuq. Suriyanın daxilində və ətrafında yaranmış vəziyyət Ankaranın hərbi müdaxiləsinin təhlükəli olacağını aydın göstərdiyi kimi, digər amillər də Türkiyənin belə bir addımının fəlakətə səbəb olacağını aydın göstərir.  Suriyada kürdlərlə yanaşı druzlar və ələvilər də müxtariyyat iddiasındadır. Druzlar hətta bu məsələdə kürdləri qabaqlayırlar və müxtariyyatın təməllərini yaratmağa başlayıblar. Ələvilər də artıq müxtariyyat üçün hərəkətə keçiblər. Belə bir vəziyyətdə Ankaranın hərbi müdaxiləsi Suriyadakı etnik və məzhəb qarşıdurmasının Türkiyəyə ixracına səbəb olacaq.  Suriyanın güclü radikal sünni dövlətinə çevrilməsinin ərəb təhlükəsini dəfələrlə artıracağı sübuta ehtiyacı olmayan məsələdir. Qərb mərkəzləri ərəblər arasında radikallığın artdığını açıq əndişə ilə izləyirlər. Araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, ərəblər arasında yeni doğulan oğlan uşaqlarına verilən adlar arasında İsrailin öldürdüyü HƏMAS lideri Yəhya Sinvar ismi hətta İslam peyğəmbərinin də ismini ötüb. Müşahidəçilər oxşar vəziyyətin 1991-ci ildə yaşandığını bildirirlər. İrakın o zamankı lideri Səddam Hüseyinin şərəfinə övladına “Səddam” ismini verənlər arasında Liviyanın indiki lideri Xalifa Haftar da var.  Bütün ərəb çoğrafiyasında radikal islamın gücləndiyi bir zamanda Suriyanın güclü radikal sünni dövlətinə çevrilməsi Yaxın Şərqdə həyati əhəmiyyəti olan bütün böyük dövlətlərin maraqlarını təhdid edir. Yaxın Şərqin tarixini bilənlər Suriyanın nə qədər böyük əhəmiyyətə malik olduğunu bilirlər. Buna görə də Suriyada güclü radikal sünni dövlətinin yaranmasına imkan verməyəcəklərini əminliklə söyləyə bilərik.  Ankara özünü bu alovun içərisinə atsa, Ərdoğanın təbirincə desək, qılıncı qınından çıxarsa bu Türkiyə üçün böyük fəlakətə səbəb olacaq. Türkiyə Suriyada Rusiyanın Ukraynada düşdüyü bataqlığından böyük bataqlığa düşəcək. Çünki, Rusiyadan fərqli olaraq Türkiyənin uzun müddətli hərbi münaqişə üçün iqtisadi resursları mövcud deyil. Xəqani Cəfərli, politoloq

"Putinin taktikası peşəkar yalandır, Trampın vəziyyəti hərtərəfli bilməsi vacibdir..." ABŞ prezidenti Donald Tramp və Rusiya lideri Vladimir Putin yaxın günlərdə Alyaskada baş tutacaq sammitə hazırlaşır  Lakin onların əvvəlki şəxsi görüşləri göstərir ki, bu dialoqlar adətən Moskva üçün daha əlverişli nəticələr verir və Vaşinqtonun mövqeyində risklər yaradır. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "Financial Times" nəşri yazıb. Nəşr qeyd edir ki, keçmiş görüşlərin izi Tramp və Putinin münasibətləri qeyri-adi, bəzən isə ziddiyyətli məqamlarla yadda qalıb. İlk rəsmi görüş 2017-ci ilin iyulunda Hamburqda G20 sammitində baş tutub. O zaman Tramp danışıqlardan sonra tərcüməçisinin qeydlərini müsadirə edib və axşam  Putinə ABŞ nümayəndələri olmadan ayrıca görüş keçirib.  Bir il sonra Vyetnamda Tramp Putinin ABŞ seçkilərinə müdaxilə etmədiyi barədə bəyanatına açıq şəkildə razılıq verib. 2018-ci ildə Helsinkidə keçirilən sammitdə isə Tramp ABŞ xüsusi xidmətlərinin nəticələrinə şübhə ilə yanaşaraq, "Prezident Putin deyir ki, bu, Rusiya deyil. Mən bunun belə olmasının səbəbini görmürəm" deyib. Alyaska sammiti Trampın Ağ Evə qayıdışından sonra onların ilk şəxsi görüşü olacaq. Analitiklər xəbərdarlıq edir ki, bu danışıqlar daha çox Putinin xeyrinə işləyə bilər. "Rand Corporation"-dan Semyuel Çarap deyir: "Bir həftədən az müddətdə irəliləyişsiz vəziyyətdən müharibəni bitirəcək sammitə keçmək mümkün deyil. Amma Tramp öz cazibəsinə və inandırma bacarığına hədsiz inanır". "Peşəkar yalan" taktikası Fransanın sabiq prezidenti Fransua Olland 2015-ci il Minsk danışıqlarının iştirakçısı kimi Trampa xəbərdarlıq edir: "Putinin taktikası peşəkar yalandır. Trampın vəziyyəti hərtərəfli bilməsi vacibdir". Olland Putinin danışıqlar üslubunu belə təsvir edir: "O, saatlarla davam edən tarixi ekskurslarla başlayır, sonra isə "başqa bir görüş" və ya "vasitəçilik" təklif edərək, saxta irəliləyiş görüntüsü yaradır". Alman diplomatların sözlərinə görə, Putin detalları mükəmməl bilən, amma faktları daim manipulyasiya edən ən peşəkar danışıqlarçılardan biridir. Emosional Tramp Almaniyanın sabiq kansleri Angela Merkel isə xatirələrində yazır ki, Tramp detallı müzakirələrə meylli deyil: "Biz Tramp ilə iki fərqli səviyyədə danışırdıq: o - emosional, mən - faktiki". Sosioloq Kirill Roqov hesab edir ki, Putin Rusiyanın yay hücumlarının uğursuzluğu və neft ixracına təzyiq səbəbindən indi danışıqlara daha çox maraq göstərə bilər. Onun fikrincə, Putin Trampı Rusiyanın mövqeyinin gerçəkdən daha güclü olduğuna inandırmağa çalışacaq, Tramp isə əsasən razılaşmanı şəxsi qələbə kimi təqdim etməyə önəm verəcək. Alyaska sammitinin siyasi fonu Diplomatik dairələrdə Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskinin mövqeyinin yumşalmasından danışılır. Kiyev döyüşlərin dayandırılması qarşılığında Rusiya tərəfindən artıq işğal olunmuş ərazilərin - Luqansk, Donetsk, Zaporojye, Xerson və Krımın faktiki nəzarətinin tanınması variantını nəzərdən keçirməyə hazır ola bilər.

2021-ci ildən İcbari Tibbi Sığortanın bütün ölkə ərazisində tətbiqinə başlanılıb. Sozcu.az xəbər verir ki, müəyyən istisnaları nəzərə almasaq, ümumən əhali bu prosesdən razıdır: Birincisi, bu, müxtəlif xəstəliklərdən əziyyət çəkən insanların vaxtında müayinə və müalicəsinə imkan yaradır, xərclər dövlət tərəfindən qarşılanır. Təbii ki, bu sistem səhiyyə xərclərinin yüksək olduğu ölkədə aztəminatlı əhali üçün şans kimi dəyərləndirilə bilər. İkincisi, zaman-zaman İcbari Tibbi Sığortanın xidmətlər zərfi genişləndirilir, bu da təbii olaraq, bu xidmətdən istifadənin əlçatanlığını, onun əhatə dairəsini genişləndirir. Əlbəttə, bütün bunlar yaxşı haldır. Amma İTS-in tətbiqi zamanı bir sıra nöqsanlara da yol verilir ki, bu, yalnız səhiyyə xidmətinin deyil, bütövlükdə cəmiyyətin maraqlarına zərbə vurur. Söhbət İTS və TƏBİB-in yaratdığı monopoliyadan gedir: a) İTS-ə ayrılan vəsaitlərdən yalnız bəlli klinikaların yararlanmasına yol açılır; b) özəl tibbi xidmət sahəsində rəqabət mühitinin pozulmasına, ayrı-seçkiliyə, İTS-dən pasiyent qəbul edə bilməyən özəl klinikaların müflis olması və sıradan çıxmasına səbəb olur; c) dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin məqsədli şəkildə seçilmiş klinikalara yönləndirilməsi nəticəsində İTS və TƏBİB sistemində yüksək vəzifə tutan məmurların korrupsiyalaşmasına, fantastik məbləğlər əldə etməsinə şərait yaranır... Elə bir neçə ay əvvəl saytımızda “Xəstələr niyə eyni klinikalara yönləndirilir? – İnfantil səhiyyənin səbəbkarları” başlıqlı yazıda da bu problemdən bəhs olunurdu. Yazıda icbari tibbi sığortaya ayrılan böyük məbləğlərin bölüşdürülməsi uğrunda mübarizənin daha açıq müstəviyə keçdiyi, sığorta ilə müalicə alan və ya əməliyyat olunan xəstələrin yalnız bəlli, həm də İTS və TƏBİB sistemində müəyyən şəxslərə məxsus klinikalara yönləndirildiyi vurğulanırdı. Həmçinin yazıda İTS vəsaitlərinin kimlər tərəfindən və hansı klinikalara yönləndirildiyi barədə də ətraflı bəhs olunmuşdu. Bu günlərdə isə Hesablama Palatasının İcbari Tibbi Sığorta Fondunda apardığı auditin nəticələri Bakupost.az-ın xeyli əvvəl irəli sürdüyü iddiaları bir daha təsdiq edir. Belə ki, Palatanın İcbari Tibbi Sığorta Fondunun 2023-2024-cü illərdəki gəlir və xərclərinin icrasının, eləcə də sərbəst vəsaitinin idarə olunmasına dair hesabatında açıq-aydın qeyd olunur ki, bu dövr ərzində bahalı əməliyyatlar özəl klinikalara ötürülüb. Bu barədə bir qədər sonra və daha ətraflı bəhs edəcəyik... Hələliksə hesabat barədə bir neçə kəlmə: Öncə qeyd edək ki, Hesablama Palatasının hesabatı əhatəliliyi ilə diqqəti cəlb edir. Qurum yalnız audit aparmaqla kifayətlənməyib, onun geniş analitik təhlilini də təqdim edib. Digər diqqət çəkən məqamlar isə mənimsəmələrin fantastik olması və yalnız tibbi sığorta deyil, ən müxtəlif prosedur və əməliyyatlar zamanı maliyyə pozuntularına yol verilməsidir. Onu da vurğulayaq ki, audit obyektləri kimi Fondun vəsaitlərini idarə edən İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi, eləcə də Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyinin (TƏBİB) tabeliyində olan tibb müəssisələrinin təchizatı, təmiri və s. istiqamətdə tədbirləri həyata keçirən İnnovasiya və Təchizat Mərkəzi müəyyən edilib. Adıçəkilən qurumlar tərtəfindən təqdim olunmuş illik hesabatların auditi İTS və TƏBİB tərəfindən hesabatlılığın düzgün təşkil edilməməsi nəticəsində Fondun gəlir və xərclərinin, bununla da icmal büdcənin müvafiq parametrlərinin təhrifini müəyyən edib. Belə ki, gəlirlərin icrası ilə bağlı göstəricilər tam nəzərə alınmayıb, əvvəlki illərə dair bəzi istiqamətlər üzrə xərclər və öhdəliklər hesabatda doğru-düzgün əks olunmayıb. Həmçinin son iki il ərzində Fondun büdcəsinə nəzərdə tutulmayan istiqamətlərdən vəsait daxil olub, eləcə də qanunsuz olaraq müxtəlif istiqamətlərə vəsait yönəldilib. Bəzi sahələrə isə nəzərdə tutulduğundan artıq vəsait xərclənib. Bu əməliyyatlar zamanı qanunvericiliyin tələbləri açıq-aşkar pozulub. Maraqlıdır, bu cür özbaşına qərarların arxasında hansı niyyət dayanıb? Söhbət maliyyədən gedirsə, yəqin ki, əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Amma bunlar adıçəkilən qurumların son iki ildə yol verdiyi nöqsan və qanunsuzluqların cüzi bir hissəsidir. Belə ki, əvvəlki illərdə istifadə olunmayan vəsaitlərin 2023-2024-cü ilin xərclərinə yönəldilməsi nəzərdə tutulsa da, bu da icra edilməyib. Əvvəlki illərdə formalaşmış gəlirlər isə dövlət gəlirləri kimi uçota düşməyib. Ümumiyyətlə, hesabatdan aydın olur ki, bu qurumlarda nəzarət, hesabatlılıq çox bərbad vəziyyətdədir. Mənzərənin aydın olması üçün bir faktı qeyd edəcəyik: Fondun 2021-ci il üçün maliyyə hesabatı nə az, nə çox, düz 4 ildən sonra - 2025-ci ilin may ayında kənar auditdən rəy alınmaqla təqdim olunub. Əhalinin sığortalanmasına ayrılan vəsaitlərə gəlincə, audit zamanı burada da qanun pozuntuları aşkarlanıb. Bu vəsaitlər proqnozlaşdırılan zaman əhalinin sayının rəsmi statistik məlumatlarla uyğunluq təşkil etmədiyi üzə çıxarılıb. Daha bir problem icbari tibbi sığorta haqqının adambaşına düşən məbləğinin necə müəyyən olunması ilə bağlıdır? Bu məbləğ hansı mexanizmlə, hansı hüquqi aktlar və sənədlər əsasında formalaşdırılır? Nə İTS, nə də TƏBİB bununla bağlı Hesablama Palatasına məlumat təqdim etməyiblər. Maraqlıdır, deyilmi? 5 ildir ki, icbari sığorta ilə məşğul olan qurumlar sığorta haqqını necə müəyyən etdiyini açıqlaya bilmir. Gəlirlərin idarə olunmasındakı səriştəsizlik özünü xərclərin müəyyən edilməsi və icrasında da göstərib. Belə ki, İTS və TƏBİB-in hesablatlarında 2023-2024-cü illər üçün 2 milyon 393,2 min manat və 2 milyon 850,3 min manat xərc nəzərdə tutulub. Ancaq bu vəsaitlərin 81,1% və 78,5%-i icra olunub. 2023-cü ilin may ayına qədər TƏBİB Agentliyin yaratdığı və tabeliyinə verilən dövlət səhiyyə sisteminə daxil olan tibb müəssisələrinin idarə edilməsini və bu sahədə nəzarəti həyata keçirən qurum kimi təyin edilib. Son illərdə isə inzibati islahatlar aparılaraq TƏBİB müstəqil bir qurum kimi müəyyənləşdirilib. Ancaq buna baxmayaraq, Agentliyin saxlanma xərclərinin 2%-lik yuxarı həddi dəyişməz qalıb. Yəni TƏBİB müstəqilləşdikdən sonra da Agentliyin saxlanılması üçün əvvəlki qədər vəsait ayırılıb. Hesablama Palatasının açıqlamasında o da qeyd olunur ki, qanunvericiliyin tələblərinin düzgün tətbiq olunmaması vergi və icbari ödənişlərin təkrar nəzərə alınmasına səbəb olub. Nəticədə tibbi xidmətlərin tarifləri 26% çox hesablanıb. İstifadə olunan avadanlıqların dəyəri isə bir sıra hallarda alış qiymətlərindən daha yüksək göstərilib. Bəzi tibbi məsrəflər isə tariflərdə təkrar nəzərə alınıb. Bu da öz növbəsində, bəzi xidmətlər üzrə tariflərin artımına səbəb olub. İndisə gələk icbari tibbi sığorta vəsaitlərinin bəlli klinikalara yönəldilməsi məsələsinə. Toplanmış audit sübutları ilə, eləcə də bir neçə tibb müəssisəsində aparılan yoxlamalar TƏBİB-in tabeliyində olan tibb müəssisələrinin maliyyələşmə mexanizminin sığorta prinsiplərinə uyğun təşkil edilmədiyini aşkara çıxarıb. Beləliklə, aydın olub ki, 2023-2024-cü illərdə cərrahiyə əməliyyatların, xüsusilə dəyəri daha yüksək olan əməliyyatların əsas hissəsi, o cümlədən dəyəri 5000 manat və ondan artıq olan əməliyyatların 90%-dən çoxu özəl tibb müəssisələrində icra edilib: “Agentliklə özəl tibb müəssisələri arasında bağlanılmış müqaviləyə əsasən tibb müəssisəsi göndəriş vərəqəsi olduğu hallarda sığortaolunanlara Xidmətlər Zərfində nəzərdə tutulmuş tibbi xidmətləri göstərmək hüququna malikdir. Audit olunan illərdə tibb müəssisəsinə vətəndaşlar tərəfindən müayinə və müalicə üçün birbaşa müraciət olunduğu və müvafiq göndəriş verilmədiyi halda Agentlik 14 sayda tibb müəssisəsinə 2 ildə 4 milyon 273,6 min manat vəsait ödəyib". Maraqlıdır, göndəriş verilmədiyi halda, bu qədər vəsait niyə və hansı əsasla ayrılıb? Adıçəkilən qurumlarda satınalmalar məsələsi ilə də bağlı ciddi nöqsanlar aşkarlanıb. Maraqlıdır ki, iki ilin yekununa görə, satınalmaların 70%-i ilin son iki rübündə keçirilib. Olmaya, xərclər həddən çox nəzərdə tutulduğundan ilk 6 aydan sonra rəhbərlik xeyli artıq vəsiat qaldığını görüncə, onu necə “icra etmək” barədə düşünüb və satınalmaların həyata keçirilməsi qərara alınıb? O da maraqlıdır ki, 2 ildə 277 satınalma keçirilib, həmin satınalmalar nəticəsində 757 136,3 min manat dəyərində müqavilə bağlanılıb. Bütün satınalmaların 43%-i bir mənbədən keçirilsə də, bağlanmış müqavilə məbləğinin cəmi 6,7%-i bu satınalma metodunun payına düşüb. Yəqin ki, burada da geniş şərhə ehtiyac yoxdur. Çünki satınalmaların planlanması, satınalma prosedurları və satınalmaların il daxilində rüblər üzrə bölgüsündə yol verilmiş nöqsanlar, alınmış malların sifarişçiyə vaxtında çatdırılmaması, bağlanmış müqavilələrin icra faizlərinin bəzən çox aşağı olması, anbarda mal qalıqları olduğu halda həmin malların təkrar alışı, həmçinin 1 il ərzində eyni məhsulun eyni şirkətdən müxtəlif qiymətlərə, həm də real qiymətindən baha alınması özlüyündə çox mətləblərdən xəbər verir. Maraqlıdır, üzə çıxarılan və hüquqi məsuliyyət yaradan bu cür ciddi pozuntularla bağlı tədbirlər görüləcəkmi?