Redaktor seçimi

Hüseyn və Aqşinin yaxınları Avropa Məhkəməsinə müraciət etdi

Əlverişsiz hava şəraitində məhdud görmə səbəbindən yollarını azaraq Ermənistan tərəfə keçən və orada saxlanılan Azərbaycan hərbçilərinin yaxınları Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət edərək onlardan Ermənistan hökumətinin hərbçilərin təhlükəsizliyini təmin etməyə və onlara tibbi yardım göstərilməsinə məcbur edilməsini tələb ediblər. Sozcu.az xəbər verir ki, KİV-də Azərbaycan hərbçisinə qarşı zorakılıq faktlarını əks etdirən video və foto materialların yayılmasından sonra Hüseyn Axundov və Aqşin Bəbirovun yaxınları Ermənistana qarşı müvəqqəti tədbirlərin görülməsi tələbi ilə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət ediblər. Müraciətdə Ermənistan hakimiyyətini dərhal Azərbaycan hərbçilərinin təhlükəsizliyini təmin etmək və onlara tibbi yardım göstərmək, habelə onların harada olması, saxlanma şəraiti və sağlamlıq vəziyyəti barədə məlumat verməyə məcbur etmək barədə tələblər yer alıb.

Azərbaycan Ədliyyəsinin Patriarxı Xəlil bəy Xasməmmədli - IV hissə

Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurulmasında yer alması və həmin dönəm fəaliyyəti Anadan olmasının 150 illiyinə həsr olunur                     IV hissə Transqafqaziyanın dağılmasından sonra azərbaycanlıların üz-üzə qaldığı məsələlər erməni və Gürcüstandakılardan olduqca fərqli idi. Azərbaycanlılara görə Türkiyə bir düşmən deyil, ancaq bir müttəfiq idi. 28 mayda Tiflisdə Seyimin azərbaycanlı üzvüləri və Müsəlman Milli Şurasının üzvüləri Azərbaycanın istiqlaliyyətini elan etdilər. Fətəli Xan Xoylu Baş nazir seçildi(2, 151).     Həmin günü Fətəli Xan Xoylu rəhbərlik edəcəyi hökümətin tərkibini elan etdi və həmin hökümətdə Xəlil bəy Xasməmmədli Ədliyyə naziri vəzifəsini tutdu. İyun böhranına qədər Xəlil bəy həmin vəzifəni icra etmişdi.     İyun böhranı zamanı birinci hökümət kabinəsi fəaliyyətini dayandırdı. İyunun 17-də axşam F.X.Xoylunun rəhbərlik etdiyi ikinci hökumət kabinəsi yaradıldı. İkinci kabinədə Xəlil bəy portfelsiz nazir vəzifəsi tutmuşdu.      İyun ayının 17-də yaradılmış hökumətin ilk addımlarından biri Mərkəz (Almaniya, Avstriya-Macarıstan, Türkiyə və Bolqarıstan) və Qafqaz (Gürcüstan, Azərbaycan, Ermənistan və Dağlılar İttifaqı) dövlətlərinin İstanbul konfransına göndəriləcək diplomatik heyətinin müəyyən edilməsi və onlar üçün müvafiq sənədlərin təsdiq edilməsi oldu. Bu konfransın Azərbaycanın həyatında oynayacağı mühüm rolu nəzərə alaraq hökumət diplomatik heyətinin üç nəfərdən - M.Ə.Rəsulzadədən, X.Xasməmmədovdan və A.Səfikürdskidən, habelə dörd nəfər məsləhətçi, texniki işçidən ibarət olmasını təsdiq etdi. Onlara hökumət tərəfindən səlahiyyət verildi ki, İstanbul beynəlxalq konfransının iştirakçısı olan Türkiyə, Almaniya, Avstriya-Macarıstran, Bolqarıstan, Gürcüstan, Ermənistan və Dağlılar İttifaqının nümayəndələri ilə siyasi, iqtisadi maliyyə və hərbi məsələlərlə bağlı danışıqlar aparsınlar və müqavilələr bağlasınlar. Bundan əlavə, hökumət İstanbula gedən diplomatik nümayəndəliyə Osmanlı dövləti ilə hər cür gizli siyasi və hərbi müqavilələr bağlamaq və imzalamaq hüququ da verirdi. Belə bir səlahiyyət Dağlılar respublikası ilə münasibətlərə də aid idi(1, 92).     İstanbulda keçirdikləri birinci görüşlər haqqında M.Ə.Rəsulzadə xarici işlər naziri M.H.Hacınskiyə bunları yazırdı: "İyunun 24-də İstanbula yetişdik və Pera Palasda yerləşdik. Bir gün sonra Tələt paşanın qəbulunda olduq, xarici işlər naziri Ənvər paşa, Хəlil bəy, Şeyxülislam və digər nazirlər də orada idilər. Eyni zamanda Almaniya səfiri Bernsdorfun qəbulunda olduq. Ənvər paşa təklif etmişdi ki, ərazilərimizin hüdudlarını elan edək. Hökumətdən rica edirik təcili şəkildə bunu etsin, əgər vaxtında edə bilməsəniz, biz özümüz müvafiq bəyanat hazırlayırıq. Bütün nümayəndələr buradadır. Bernsdorf bizi nəzakətlə qəbul etdi, bizim hökumətin təşkili qaydası, Milli Şura, siyasi partiyalar haqqında soruşdu. Eyni zamanda ordumuzun olub-olmadığı ilə, hansı qüvvə ilə Bakıya qarşı bolşeviklərlə mübarizə apardığımızla maraqlandı. Həmçinin soruşdu ki, biz konfransda sərhədlərimizin müəyyən edilməsini zəruri hesab edirikmi. Mən cavab verdim ki, bunu biz öz aramızda həll etməyə ümidliyik, nəticələr barədə isə müttəfiqlərə məlumat verəcəyik. Fikirləşirik ki, konfrans Ramazan bayramından tez başlamayacaq"(1, 94).     1918-ci ilin sentyabrın 6-da yeni hakimiyyətə gəlmiş Sultan VI Mehmedin İstanbulda olan Azərbaycan nümayəndələrini qəbul etməsi Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyətinə müsbət təsir göstərdi. Həmin gün Qılınc asma mərasimi ilə bağlı İstanbulda olan bir sıra nümayəndəliklər Sultanın qəbuluna dəvət edilmişdilər. Lakin Sultanın şəxsi təşəbbüsü ilə birinci olaraq Azərbaycan nümayəndələri qəbul edildilər. M.Ə.Rəsulzadə, X.Xasməmmədli və A.Səfikürdskidən ibarət Azərbaycan nümayəndələrini Ənvər paşa qarşılayıb Sultana təqdim etdi. Azərbaycan Respublikası adından VI Mehmedi təbrik edən M.Ə.Rəsulzadə yüzillik əsarətdən xilas olmuş Azərbaycan xalqının öz istiqlaliyyətini və hürriyyətini qoruyub saxlamaq yolunda qardaş Türkiyəyə arxalandığını bildirdi. Sultan cavabında qeyd etdi ki, "sevimli Azərbaycanımızın nümayəndələri tərəfindən təbrik edildiyimi həyatımda xoşbəxt bir hadisə kimi qəbul edirəm. Əsarətdən xilas olmuş türk və müsəlman hökumətinin istiqlaliyyət və hürriyyətini təmin etmək mənim hökumətimin ən müqəddəs vəzifəsini təşkil edir. Azərbaycanın həyat və qüvvət kəsb edərək bizimlə birlikdə ümumi düşmənlərimizə qalib gələcəyinə ümid edirəm. Salamımın bütün azərbaycanlı qardaşlara çatmasını arzu edirəm". Bu qəbul barəsində Azərbaycan hökumətinə məlumat verən M.Ə.Rəsulzadə yazırdı: "Biz çıxanda Sultanın Ənvər paşa həzrətlərinə yaxınlaşaraq "bu dəqiqələr ömrümün ən xoşbəxt dəqiqələridir" dediyini eşitdik və bundan köksümüz iftixarla doldu"(1, 130-131).     Oktyabr ayının axırlarında İstanbul konfransında iştirak etmək üçün Türkiyədə olan Azərbaycan nümayəndələri, Mərkəz ölkələri tərəfindən respublikanın istiqlaliyyətini tanıyacaqlarına ümidini itirərək və yaranmış böhranlı vəziyyətlə əlaqədar olaraq konfransın artıq baş tutmayacağına əmin olaraq Bakıya qayıtdılar. Sonuncu olaraq noyabr ayının 1-də X.Xasməmmədli İstanbuldan Bakıya yola düşdü. Lakin, ümumiyyətlə, M.Ə.Rəsulzadənin, X.Xasməmmədlinin və A. Səfikürdskinin İstanbul səfəri əhəmiyyətsiz olmadı(1, 152).     X.Xasməmmədli  İstanbuldan döndükdən sonra 1918-ci il oktyabrın 6-da aparılan kabinədaxili dəyişikliklərdən sonra X.Xasməmmədli yollar naziri təyin edilmişdi. Fətəli Xan Xoylunun rəhbərlik etdiyi 3-cü hökumət kabinəsində (26.12.1918 – 14.03.1919) Daxili İşlər naziri vəzifəsini icra etməyə başlayır.  Daxili İşlər naziri olaraq çalışdığı qısa müddətdə o, bütün bacarığını Azərbaycanda asayişin qorunmasına, dövlətin inkişafına sərf etdi. Azərbaycan Cümhuriyyəti dönəmində Daxili İşlər orqanlarının təkmilləşdirilməsi, kadr potensialının artırılması, polis orqanları ilə bağlı hüquqi bazanın dahada inkişafı Xəlil bəy Xasməmmədlinin adı ilə bağlıdır.     X.Xasməmmədlinin nazirliyi dövründə onun əmri ilə 14 fevral 1919-cu ildə baş verən cinayətləri təhqiq etmək və xidməti vəzifəsindən sui-istifadəyə qarşı mübarizə aparmaq məqsədilə Daxili İşlər Nazirliyinin Təftiş İstintaq Komissiyası yaradılmışdı. Onun təklifi və təqdimatı ilə Azərbaycan Parlamenti 18 fevral 1919-cu il tarixli iclasında “Parlamenti Mühafizə Polisi Dəstəsinin təşkili haqqında” qanun layihəsinə baxmışdı. (Parlamenti Mühafizə Dəstəsi sonra alaya çevrilmişdi)(4, 107).     X. Xasməmmədlinin başçılıq etdiyi Daxili İşlər Nazirliyi öz fəaliyyətində Milli Ordu ilə qarşılıqlı fəaliyyət göstərirdi. Bunu Azərbaycan Cümhuriyyətinin hərbi naziri, tam artilleriya generalı S. Mehmandarovun 1918-ci ilin dekabrında daxili işlər naziri X. Xasməmmədliyə göndərdiyi məlumatlardan da bilmək olar. X.Xasməmmədlinin nazirliyi zamanı Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatına görə 1 yanvar 1919-cu ildə Azərbaycan müstəqil polisinin sayı rəsmən 9661 nəfərə çatmışdı. Bundan 1-ci dərəcəli qorodovoylar 498 nəfər, 2-ci dərəcəli qorodovoylar 5089 nəfər, 1-ci dərəcəli keşikçilər 242 nəfər, 2-ci dərəcəli keşikçilər 243 nəfər idi(7, 47). Həmin vaxtdan əvvəllər ləğv edilmiş Bakı Qradonaçalnikliyinin faəliyyəti də bərpa olun-muşdu. Bu qurum birbaşa Azərbaycan DİN-ə tabe idi. 3-5 yanvar 1919-cu i il Bakıdakı Böyük Britaniya Müvəqqəti Polis Komissarlığı və Azərbaycan Cümhuriyyəti DİN-in birgə əməliyyatları nəticəsində milli hökumətimizə qarşı yönəlmiş İrandakı sabiq rus ordusunun generalı, ermənipərəst L.Biçeraxovun qəsdinin üstü açılmışdı(4, 108).     Mənbələr və sənədlər göstərir ki,Azərbaycan Cümhuriyyətinin 3-cü hökumət kabineti zamanı daxili işlər naziri işləmiş X. Xasməmmədli yorulmaz və barışmaz şəxsiyyət olmuşdur. Xəlil bəy qanunun aliliyini ilk növbədə rəhbər tutur və bunu tabeliyində olanlardan da tələb edirdi. Onun ölkədə ictimai təhlükəsizliyin təmin edilməsində və cinayətkarlıqla mübarizə sahəsində tutduğu sərt mövqe və tələbləri hamı bilir və qəbul edirdi. Azərbaycan Parlamentinin 1919-cu il 4 fevral tarixli geniş iclasında çıxış edən daxili işlər naziri X. Xasməmmədov demişdi: - ”...Qanunlarımız dəqiq, həm möhkəm və həm də yerinə yetirilən olmalıdır. Onlar dəqiq olmayan yerlərdə qanunsuz fəaliyyət üçün imkan yaranır. Bu, əhalinin taxıl yığımındakı iştirakına da aiddir”. Xəlil bəy Parlamentdəki həmin çıxışında Quba, Göyçay, Gəncə və bəzi başqa yerlərdə taxıl ehtiyatının saxlanılması ilə yanaşı, mövcud olan oğurluq faktları və onlarla mübarizə yollarından da bəhs etmişdi. Nazir Qazax qəzasında polisin istintaq orqanlarının dövlət əmlakının mənimsənilmə faktlarını üzə çıxardığını bildirmiş, həmçinin Ağstafa stansiyası vasitəsilə qonşu Gürcüstan və Ermənistana daşınıb 1 pudunun 20 manata satıldığı neft alverindən bəhs edib bununla mübarizə üçün bütün tədbirlərin artıq görüldüyünü nəzərə çatdırmışdı.     18 yanvar 1919-cu il Bakıdakı müttəfiq dövlətlərin müvəqqəti Polis Komissarlığının razılığı və təşəbbüsü ilə Bakı Polismeysterliyinin yeni ştatlar üzrə Xəfiyyə Polisi təsis olunmuşdu. Bu vaxtadək həmin Polismeysterliyin Xəfiyyə hissəsinin rəisi olan Həsən bəy Fətəlibəyov Bakı Xəfiyyə Polisinin rəisi vəzifəsinə təyin edilmişdi. Həmin vaxt Azərbaycan hökumətinin qərarı və daxili işlər naziri X. Xasməmmədlinin əmri ilə mərkəzi Şuşa şəhəri olan, tərkibinə Şuşa, Zəngəzur, Cəbrayıl və Cavanşir qəzalarının daxil olduğu Qarabağ General-Qubernatorluğu təsis edilmişdi. Gəncə quberniyasından ayrılaraq 1919-cu il yanvarın 13-də təsis edilən Qarabağın general-qubernatoru vəzifəsinə həmin il yanvarın 29-da Xosrov bəy Sultanov təyin edilmişdir.     Xəlil bəy Xasməmmədli Daxili İşlər nazirliyinin rəhbəri olarkən bolşevizmə, onun təbliğatına qarşı ciddi işlər görürdü. Onun bolşevizmə qarşı mövqeyi birmənalı idi. Milli hökümətimiz qurulmamışdan əvvəl belə Gəncədə İctimai Təşkilatların İcrayə Komitəsinin rəhbəri olarkən o açıq şəkildə bolşevizmə qarşı mübarizə elan etmişdi.     Daxili İşlər naziri olarkən 8 aprel 1919-cu ildə general-qubernator doktor X. Sultanova “ N.Nərimanovun Azərbaycan ordusunda bolşevizmin təbliğatını apardığına görə həbs edilməsi barədə” sərancamgöndərmişdi. Həmin sərəncamda yazılmışdı: “Hərbi nazirin aldığı agentura məlumatına görə bolşevik Nərimanov Bakıya gəlib orada parlamentin “Hümmət”dən olan üzvləri, başlıcası isə Sanıyev və Qarayevlə görüşmüş, sonra isə Şuşa və Qazax qəzalarının əhalisi ilə görüşmək və imkan daxilində qoşun daxilində bolşevizmi təbliğ etmək məqsədilə həmin qəzalara getmişdir. Hərbi nazir təsdiq edir ki, belə təbliğatın nəticəsində orduya gənclərin axını xeyli azalmış və təhlükə doğuracaq həddə catmışdır. Bu barədə Sizə məlumat verməklə mən əlahəzrətinizdən Sizin general-qubernatorluğun ərazisində göründüyü vaxt Nərimanovun tutulması üçün sərancam verməyinizi xahiş edirəm. Bu barədə tərəfimdən Gəncə qubernatoruna da teleqrafla bildirilmişdir. Daxili İşlər naziri Xasməmmədli”(6, 224).     Xəlil bəy Xasməmmədli tutduğu bütün postlarda hüququn aliliyi prinsipini qorumağa, dövlətin təhlükəsizliyini və sabitliyini təmin etmək üçün bütün gücü və enerjisini səfərbər etmişdi.      Gəncə qubernatoru polkovnik İ.Vəkilov 1919-cu ill martında daxili işlər naziri X. Xasməmmədliyə göndərdiyi raportda bildirirdi ki, Gəncə qəzasında daşnak irticasının və xarici müdaxiləçilərin törətdiyi “fitnə-fəsadlar” aşkar edilmişdir.Yerli bolşeviklərlə birləşən ermənilər azərbaycanlılar və müsəlmanlar arasında qırğın törətmək istərkən yaxalanmışlar. Onların başçısı qolçomaq Cümşüd Voskanov həbs edilmişdir.     1919-cu ilin martında Novruz Bayramı münasibəti ilə Milli Ordunun paradı keçirilmişdi. Respublika hərbi naziri, tam artillerya generalı S. Mehmandarov, bir qrup Parlament üzvü (onların içərisində X. Xasməmmədlidə var idi) paradda iştirak etmək üçün Gəncəyə gəlmişdilər. Gəncə qarnizonundakı səliqə-sahmana və nümunəvi qayda-qanuna görə hərbi nazir S. Mehmandarov Daxili İşlər Nazirliyinin vəzifə daşıyan yüksək rütbəli məmuru qubernator, polkovnik İ.Vəkilova səmimi təşəkkürünü bildirmişdi. Bununla bərabər, daxili işlər naziri X. Xasməmmədlinin verdiyi təqdimatlar və Azərbaycan hökumətinin 1919-cu il 30 mart tarixli qərarı ilə uzun illər nümunəvi xidmətinə görə İbrahim ağa Paşa oğlu Vəkilova general-mayor ali hərbi rütbəsi, onun müavini Hüseynqulu xan Xoyluya isə polkovnik rütbəsi verilmişdi(4, 115).     Xəlil bəy Xasməmmədli 1919-cu ilin mart ayında Nəsib bəy Yusifbəylinin rəhbərlik etdiyi ilk hökümət kabinetində qısamüddətli Daxili İşlər naziri çalışır. Həmçinin Nəsib bəyin rəhbərlik etdiyi sonuncu, 5-ci kabinədə o Ədliyyə naziri olur. Ümumilikdə götürdükdə Azərbaycan Cümhuriyyətinin hüquq, ədliyyə və polis sisteminin qurulmasının ağırlığı Xəlil bəy Xasməmmədlinin üzərində olub. Hüquq sahəsindəki savadı, işin praktiki tərəfini mükəmməl bilməsi bütün bu məsuliyyətləri ona tərəf yönləndirib. Dövlət Dumaları və Seym zamanı qazandığı təcrübə ona bu işlərdə geniş imkanlar yaratmışdı.     Tadeuş Svyataxovki Xəlil bəy Xasməmmədli haqqında bildirirdi ki, o çox dərin adam idi, ölkədə hansı addım atılırdısa, sonuncu söz bir hüquqşunas kimi ona verilirdi.     O öz işinə yaxşı bələd olduğu üçündür ki, Gürcüstanın hökümət nümayəndələri Azərbaycanda apelyasiya instansiyasının Tiflis Məhkəmə Palatasının nəzdində təşkil edilməsini təklif edəndə Xəlil bəy buna qəti etiraz etmiş, uzaqgörənliklə : “müstəqil dövlətin müstəqil məhkəməsi olmalıdır” demiş və bunun Azərbaycan Ali məhkəməsinin özündə yaradılmasına nail olmuşdu. Azərbaycanda Məhkəmə palatasının, onun əsasnaməsinin, fəaliyyət mexanizminin yaradılmasıda Xəlil bəyin adı ilə bağlıdır. Təsadüfi deyil ki, Məhkəmə Palatasının böyük sədri Xəlil bəyin böyük qardaşı Ələkbər bəy Xasməmmədli təyin edilmişdir(3, 190). Nazirlər Şurasının 28 fevral 1919-cu il tarixli qərarı ilə o bu vəzifəyə təyin edilmişdi. O həmçinin Mülki departamentə rəhbərlik edir. Ələkbər bəy Xasməmmədli gələcək fəaliyyətlərində məhkəmə nizamnamələrində ifadə edilmiş və hüquq elmi tərəfindən işlənib hazırlanmış prinsipləri rəhbər tutcaqlarını, ədalət mühakiməsini qorxuya görə deyil, vicdana görə həyata keçirəcəklərini və bu zaman qanunçuluq və ədalətə riayət edəcəklərini bəyan edir (5, 49-50).     1920-ci ilin aprel ayında Xəlil bəy Xasməmmədli Azərbaycan Cümhuriyyətinin Türkiyədəki səfiri təyin edilir. Həmin ilin apreli Azərbaycan Cümhuriyyətinin mövcudluğunun son ayı idi. Azərbaycan Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edilir. Bu xəbəri Xəlil bəy İstanbuldan eşidir. Bu xəbər onun üçün çox ağır və məyyusedici idi.     Həmin xəbərdən sonra bir çox silahdaşlarının - F. Xoylunun, H.Ağayevin, M.Vəkilovun, Ş. Rüstəmbəylinin və başqalarının o zaman Tiflisə gələrək orada yaşadıqlarını bilən Xəlil bəy də bu şəhərə gəlmiş, bir müddət orada yaşamışdı. Lakin duyurdu ki, sabiq müsavatçıları təqib edən XI ordunun Xüsusi şöbəsinin rəisi, cəllad Semyon Pankratovun “qırmızı terrorundan” yaxa qurtara bilməyəcək. Odur ki, 1920-ci il iyunun 19-da Tiflisdə Azərbaycan hökumətinin sabiq baş naziri və daxili işlər naziri Fətəli xan Xoylunun muzdlu erməni terrorçuları tərəfindən qətlə yetirilməsindən sonra (həmin hadisə zamanı Fətəli xanın yanında olan Xəlil bəy erməni terrorçusu ilə atışmada özü də yaralanmışdı. Xəlil bəy boynuna dəyən həmin gülləni 1946-cı ilə qədər gəzdirmişdi) daha Tiflisdə qalmayıb Türkiyəyə, İstanbula mühacirət etmiş və ömrünün sonunadək orada yaşamışdı.(4, 120). Fətəli Xanın qətlinin və Xəlil bəyin vurulmasının bilavasitə icraçıları erməni daşnakları olsada, polkovnik-leytenant Korbelin fikrincə bu cinayətin arxasında Azərbaycanda üsyançı hərakatı başsız qoymağa ümid edən bolşeviklər durmuşdu(3, 50). 1. Cəmil Həsənli “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici siyasəti”(1918-1920), Bakı, 2009  2. Firuz Kazımzadeh “TRANSKAFKASYA İÇİN MÜCADELE (1917-1921) Türkiye-İngiltere-Rusya, İstanbul, 2016 3. Giorgi Mamulia, Ramiz Abutalıbov “ Odlar Yurdu- Azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizədə”, Bakı, 2015 4.  Iltifat Şahevən(Əliyarlı), Tahir Behbudov – “İstiqlal fədailəri- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin  Daxili İşlər Nazirləri və silahdaşları (1918-1920), Bakı, 2013. 5. Mehman Dəmirov “Azərbaycan prokrorluğu- tarix və müasirlik”, Bakı, 1997 6. Nəsiman Yaqublu “Cümhuriyyət qurucuları”, Bakı, 2018. 7. İltifat Əliyarlı- Şahsevənli “ Azərbaycan polisinin yaranması və təşəkkül tarixindən”, Bakı, 2018. Müəllif: Cümhuriyyət Siyasi Düşüncə Mərkəzinin sədri - Ceyhun Nəbi

Arayik “qəhrəman” “hərbi hissə” komandirini Xocavəndə “başçı” təyin etdi… -FOTO

Azərbaycan Respublikasının Qarabağ iqtisadi rayonunun 2 il 5 aydan çoxdur Rusiyanın nəzarətində qalan hissəsindəki separatçı-terrorçu erməni rejiminin başçısı Arayik Arutyunyan Xocavənd rayonunun işğalda qalan hissəsinə yeni qanunsuz “başçı” təyin edib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu haqda News.am məlumat yayıb. Məlumata görə, Edik Avanesyan sözügedən “rayon”un “administrasiya rəhbəri” vəzifəsindən azad edilib, onun yerinə isə Unan Hayrumyan təyin edilib. Qeyd edilir ki, bundan əvvəl Unan Hayrumyan separatçı rejimin qondarma “milli təhlükəsizlik xidməti”nin “direktor müavini” vəzifəsindən azad edilib. Araşdırmamıza görə, U.Hayrumyan keçmiş qanunsuz hərbi hissə komandiri olub. O, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı döyüşlərdə fəal iştirak edib. Arayik  2020-ci ilin noyabrında Azərbaycana qarşı müharibədə göstərdiyi “şücaətə” görə U.Hayrumyana “Artsax qəhrəmanı” adı verib və onu “Qızıl qartal” ordeni ilə təltif edib.(moderaor)

Azərbaycan Ədliyyəsinin Patriarxı Xəlil bəy Xasməmmədli - III hissə

Dumadan sonrakı və Azərbaycan Cümhuriyyətinə qədər ki, fəaliyyəti Anadan olmasının 150 illiyinə həsr olunur                       III hissə Xəlil bəyin Dumadan sonrakı fəaliyyəti Yelizavetpol şəhər bələdiyyəsi ilə bağlıdır. 1913-1917-ci illər arasında o şəhər bələdiyyəsinin rəhbəri idi. Bütün ömrü boyu milli maraqlardan çıxış edən, xalqın istək və arzuları uğrunda mübarizəni ali dəyər hesab edən Xəlil bəy ana prinsipi, ideyanı həmişə qorumağa çalışmışdı. Dumadakı fəaliyyəti, ortaya qoyduğu mövqeyi, fəaliyyəti zamanı qaldırdığı məsələlər, qətiyyətli və mətin siyasi davranışları onun Azərbaycanda, bütünlükdə o zamankı Rusiya müsəlmanları arasında mövqeyini möykəmləndirmiş və adını şöhrətləndirmişdi. Bələdiyyə rəisi olduğu zaman Gəncənin ziyalı elitası və milli düşüncəyə sahib insanları ilə əlaqələri möykəmləndirən Xəlil bəy 1917-ci ilin fevralında Rusiya ərazisində qarşıqlıq zamanı Gəncədə ən nüfuzlu və hörmətli şəxslərdən biri idi. 1917-ci ilin mart ayında Gəncədə Nəsib bəy Yusifbəyli tərəfindən elan edilmiş Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Partiyasının rəhbər heyətinin əsas simalarından biri Xəlil bəy Xasməmmədli idi. Savadlı hüquqşunas, zəngin siyasi bioqrafıya malik bir şəxs və peşakar hüquq bilcisi kimi partiya proqramının hazırlanmasında onunda rolu var.     1914-cü ilin sentyabrında Şəhərlər Birliyinin Bakı və Yelizavetpol komitələri fəaliyyətə başladı. Onlar şəhər özünüidarəsi xadimlərinin, burjua ziyalılarının və xırda burjuaziyanın bir hissəsinin cəmləşdiyi mərkəzlərə çevrildilər. Bakı komitəsininin sədri şəhər qlavası L.L.Bıç, Gəncə komitəsinin sədri isə şəhər qlavası Xəlil bəy Xasməmmədli oldu(1, 146).    1917-ci ilin martında Gəncə və Qazax qəzalarında və həmin şəhərlərdə İctimai Təşkilatların İcrayə Komitələri təsis edildi. Gəncə quberniyası icra komitəsinin sədri vəzifəsinə quberniyanın ən böyük bəylərindən Xəlil bəy Xasməmmədli seçilmişdi. İsmayıl Xan Ziyadxanlı isə milis rəisi vəzifəsinə kemişdi. Xəlil bəy seçildiyi ilk gündən bildirmişdi ki, bolşeviklərin inqilabi hərakatını təqib edəcək və bütün qüvvəsi ilə ona qarşı mübarizə aparacaq(4, 24).     1917-ci ilin aprelində Bakıda Ümumqafqaz müsəlmanları qurultayı keçirilir və həmin qurultayda Xəlil bəy Xasməmmədli milli camiyənin əsas simalarından biri kimi iştirak edir.     1917-ci ilin oktyabr ayının 24-də Tatar alayının keçmiş komandiri Polovstevin Yelizavetpola gəlişi ilə bağlı Müsəlman Milli Komitəsinin fövqəladə iclası keçirilir. Generalı toplaşanların sürəkli alqışları və Xəlil bəy Xasməmmədlinin təbrik sözü ilə qarşılayırlar. Milli Komitənin nümayəndləri öz nitqlərində millət üçün milli alayların böyük əhəmiyyətini qeyd edir, alayın komandir tərkibinin zabitlərin siravilər və süvarilərlə birliyindəki xidmətlərini təsdiqləyir və milli alaylarla Milli Komitə arasında həmrəyliyə və əlaqəyə çağırırlar.     Polovstev ilə görüşdə Ə. Rəfibəyov, X. Xasməmmədli, A. Ağayev, Ş.Rüstəmbəyli, A. Səfikürdski, Qacar iştirak edirdi. Yelizavetpolda 1-ci müsəlman hərbi qurultayı keçirilir. Müsəlman korpusunun formalaşdırılması tapşırığı alan general-leytanant Ə.Şıxlinski Tiflisdən Yelizavetpola gəlir və könüllülərdən ibarət alayın formalaşmasına başlayır(3, 94).     1917-ci ilin noyabr ayının 24-də Zaqafqaziya Komissarlığı təsis edilir. Azərbaycandan 4 nəfər oradan nazir vəzifəsi tutur. Xəlil bəy Xasməmmədli Nəzarət naziri postuna sahiblənmişdi. Bu 4 şəxsdən 3-ü keçmiş Duma mənsubları idi. 1918-ci ilin fevral ayının 10-da Zaqafqaziya Seyimi təsis edilir. Xəlil bəy Xasməmmədlidə Müsəlman fraksiyasının tərkibində seymə daxil edilir. Seymin fəaliyyətində Xəlil bəy fəal iştirak edir, Trabzon konfransında iştirak edəcək heyyətin tərkibində yer alır. Martın 12-də heyyətin tərkibində danışıqların başlanacağı Trabzona gəlir(1, 244).     Trabzon konfransında heyyətə daxil olan gürcü və ermənilərdən fərqli olaraq Xəlil bəygilin qarşısında bir məqsəd var idi. Dilimiz, dinimiz bir olan Osmanlı türkləri ilə münasibətləri möykəmləndirmək, onların dəstəyini əldə etmək və onlara qarşı erməni və gürcülərin mənfur niyyətlərində yer almamaq.     Aprel ayının 20-də hümmətçilərin iştirakı olmadan Zaqafqaziya Seyminin Azərbaycan fraksiyasına daxil olan bütün partiyaların nümayəndələrinin iştirakı ilə təcili birgə iclası keçirildi. İclasda Bakı hadisələri ilə bağlı hökumətin biganə siyasətindən, bolşevik terroru və özbaşınalığına qarşı ciddi tədbir görülmədiyindən danışıldı, daşnakların Bakı bolşevikləri ilə əlaqəsindən, habelə gürcü menşeviklərində də belə meylin hiss edildiyindən bəhs edildi. Orada göstərildi ki, "polkovnik knyaz Maqalov indi hər gün həddindən artıq həyəcanlı teleqramlar göndərib xahiş edir ki, zirehli qatar, top, mərmi, pulemyot və patron göndərilsin, lakin hökumət buna heç bir əhəmiyyət vermir və onların göndərilməsi üçün əməli tədbir görmür"(2,54). Xəlil bəy Xasməmmədli həmin iclasda bildirdi ki, Zaqafqaziyada indi hökumət yoxdur, Geqeçkori, Karçikyan və Ramişvilidən ibarət erməni və gürcülərin diktaturası vardır, danışıqlarda bolşevik-erməni intriqası nəticəsində parçalanmaya məruz qalan gürcü xalqı üçün də böhranlı olan bu vəziyyətdə ona hər şeyi birbaşa söyləməyi və qəti cavaba nail olmağı təklif edir : “Bizimlə, yoxsa bizə qarşı. Əgər bizə qarşıdırsa, onda bizim əlimizdə başqa cür düymə var və əgər onu işə salsaq, böyük sarsıntılar baş verə bilər”(3, 305).        May ayının 6-da Seymin müsəlman fraksiyasının birgə iclasında Seym üzvü F.X.Xoylu fövqəladə bəyanat verərək dedi: "Daşnaksütyun partiyasının Seym fraksiyasının məsul nümayəndələri bildirmişlər ki, Bakı hadisələrini ləğv etməyi bu şərtlərlə öz üzərlərinə götürürlər ki, Bakıda gələcək hökumət sırf müsəlmanlardan deyil, beynəlmiləl hökumət kimi yaradılsın və erməni hərbi hissələri Bakıda saxlanılsın". F.X.Xoylu qeyd edirdi ki, belə həyasız təklifi o, həmin dəqiqə taktiki mülahizələrlə rədd etməmişdi". Seym üzvü N.Yusifbəyli bildirdi ki, daşnakların bu qeyri-səmimi xidmətləri mehriban qonşuluq şəraitində yaşamaq arzusundan deyil, daha çox türk qoşunlarının Azərbaycana yaxınlaşmasından irəli gəlir. Seym üzvü X.Xasməmmədli Bakıda hakimiyyətin bölüşdürülməsinin yolverilməz olduğunu söyləyib qeyd etdi - Bakıda və ümumilikdə Şərqi Zaqafqaziyada bütün hakimiyyət müsəlmanlara məxsus olmalıdır, biz Bakını müvəqqəti olaraq itirmişiksə də, lakin onu bütövlükdə və əbədi olaraq qaytarmaq üçün hər şey etməliyik, ikinci bir yol yoxdur, ya hamısını, ya da heç nə.(2, 68). Sonra Xasməmmədli əlavə edir : “Daşnakların təklif ediyi şərtlər onlar qarşısında bədnam təslimçilik kimi qəbulolunmazdır. Bakı yarandığı ilk günlərdən qəti formada qoyulub: Ya hər şey, ya heç nə(3, 311). Həmin İclasda iki bənddən ibarət qərar qəbul edildi: "Bakıda hakimiyyət müsəlmanlara verilməlidir. 2. Müsəlman hərbi hissələri həmin hökuməti müdafiə etmək üçün Bakıya daxil olmalı, erməni hərbi hissələri isə tərksilah edilib oradan çıxarılmalıdır"(2, 68).     Batumdakı Azərbaycan nümayəndələri gürcülərə təklif etdilər ki, ermənilərsiz ikilikdə dövlət yaratsınlar. Lakin gürcülər bildirdilər ki, onlar özlərinin ayrıca dövlətlərini yaratmaq fikrindədirlər. Azərbaycan fraksiyası bu xəbəri eşidən gün iki dəfə, səhər və axşam iclas keçirdi. Səhər iclasında bildirildi ki, etibarlı mənbələrdən alınan məlumata görə, gürcü fraksiyası Batumda olan gürcü nümayəndələri ilə birlikdə Gürcüstanın ayrılmasına və müstəqilliyini elan etməsinə dair gizli danışıqlar aparırlar. Qərara alındı ki, Gürcüstanın ayrılması məsələsi demək olar ki, həll edildiyindən Seymin müsəlman fraksiyası bu akta hazır olmalıdır. İclasda bütün Seym fraksiyası belə bir qəti qərara gəldi ki, "Gürcüstanın ayrılıb müstəqilliyini elan edəcəyi halda, Azərbaycan da öz müstəqilliyini elan etməlidir". Axşam iclasında da Gürcüstanın ayrılacağı təqdirdə Azərbaycan fraksiyasının vəzifələri məsələsi müzakirə edildi. İclasa F.X.Xoylu sədrlik edirdi və on altı nəfər Seym üzvü toplanmışdı. İclas açılan kimi F.X.Xoyluya tapşırıldı ki, Zaqafqaziya Seyminin sədri Çxeidzenin yanına gedib sabaha təyin edilmiş iclasın gündəliyini öyrənsin və Batumdakı Azərbaycan nümayəndələri ilə birbaşa əlaqəyə girsin. F.X.Xoylu getdikdən sonra müvəqqəti olaraq iclasa sədrlik edən X.Xasməmmədli ölkədəki vəziyyət haqqında məlumat verir. O, Cənubi Qafqaz hökumətində əsl birliyin olmadığını və Azərbaycan türklərinə heç bir yardım göstərilmədiyini qeyd edib Kürdəmirə doğru hərəkət edən bolşeviklərə qarşı menşeviklərin heç bir ciddi tədbir görmədiyindən şikayətləndi(2, 71).     Tiflisdə olan Azərbaycan siyasi elitasının tərkibində Xəlil bəy Xasməmmədli Zaqafqaziya Seyminin üzvü kimi ən fəal siyasi xadimlərdən biri idi. Dumalarda olduğu kimi burada da aktivlik nümayiş etdirmiş, ən köklü məsələlərə münasibət bildirərək milli maraqlarımızın qorunmasına çalışmışdır. 1. Azərbaycan Tarixi, 5-ci cild, Bakı, 2008 2. Cəmil Həsənli “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici siyasəti”(1918-1920), Bakı, 2009 3. Həsən Həsənov “ Birinci Respublikaya aparan yollar”, Türkiyə, 2018 4. Teymur Miralayev “ Gəncə və Qazax qəzalarında kəndlilərin inqilabi hərakatına bolşeviklərin rəhbərliyi”, Bakı, 1963. Müəllif: Cümhuriyyət Siyasi Düşüncə Mərkəzinin sədi - Ceyhun Nəbi

Xameneinin bacısı qızı molla rejiminin qondarma məhkəməsindən imtina etdi

İranın ali dini rəhbəri Əli Xameneinin bacısı qızı və hüquq müdafiəçisi Fəridə Muradxani molla rejiminin qondarma məhkəməsindən imtina edib. Bu barədə “Azad İran” “Telegram” kanalı hüquq müdafiəçisinin qardaşına istinadla xəbər verib. Onun sözlərinə görə, bacısı 20 gün əvvəl atasıgildən öz evinə gedərkən heç bir hüquqi göstəriş olmadan hökumət məmurları tərəfindən həbs edilib. “Onun evində olan şəxsi sənədləri və mobil telefonu da götürülüb. 20 gündür, bacımdan heç bir xəbər yoxdur. Hazırda Evin həbsxanasının 209 saylı təcridxanasında saxlanılır. Anamla bir neçə saniyə telefonla danışıb. Səsindən yorğun olduğu hiss olunurdu, bundan artıq danışmağa icazə vermirlər, nəzarət altında olduğu üçün demək istədiyi sözü deyə bilmir”. Hüquq müdafiəçisinin qardaşı bildirib ki, F.Muradxani ETTELAAT tərəfindən qəfil həbs edilib və hazırda araşdırmalar getdiyi üçün vəkil tuta bilmir. “Bu, rejimin siyasi məhbuslara qarşı həyata keçirdiyi metoddur və hazırda ölkədə hədsiz sayda siyasi məhbus var”, - deyə o vurğulayıb.

"İran rejimi Fəridi Azərbaycana qarşı təzyiq etmək və bununla nəsə qoparmaq üçün oğurlayıb"

"Almaniyada yaşayan Azərbaycan vətəndaşı, 26 yaşlı Fərid Səfərlinin İranda yoxa çıxmasından bir aydan çox vaxt ötür. Ancaq hələ də ondan heç bir xəbər yoxdur. Artıq məlumdur ki, Azərbaycan öz vətəndaşının itkin düşməsi ilə bağlı İrana nota verib, lakin indiyədək vətəndaşımız taleyi barədə yeni bir informasiya əldə olunmayıb". Bunu Demokrat.az-a açıqlamasında hazırda Finlandiyada yaşayan Təbrizdən olan soydaşımız, siyasi şərhçi Çingiz Göytürk bildirib. O, azərbaycanlı gənc tələbənin İranda siyasi səbəblərlə tutulması ehtimalının yüksək olduğunu deyib:  "Fəridin İrana gediş şəkli onun planlaşdırılmış və məqsədli şəkildə Tehrana aparıldığını göstərir. Bunun şəxsi zəmində baş vermədiyini və adam qaçırma hadisəsi olduğuna dair şübhələri gücləndirir. Üstəlik hadisənin İranda daxili sabitliyin olmadığı, dünya dövlətlərinin öz vətəndaşlarına İrana getməməyi tövsiyə etdiyi, Azərbaycanla İran arasında münasibətlərin gərginləşdiyi bir zamanda baş verməsi şübhələri daha da artırır". Güneyli politoloq qeyd edib ki, İranın xüsusi xidmət orqanlarının bənzər metodlarla hədəf seçdiyi şəxsi aldadaraq, İstanbula gətirib, orada yerləşmiş kəşfiyyat şəbəkəsinin vasitəsilə İrana qaçırması sıx-sıx rastlanan hadisədir:  "İranın rejimə qarşı çıxmış müxaliflərin, yəhudi dininə mənsub İsrail vətəndaşlarının, Amerika və Avropa vətəndaşlarının oğurlanaraq, İrana aparılması xüsusi xidmət orqanının son dönəmlərdə tez-tez əl atdığı üsuldur. Hətta, İrana səfər etmiş Qərb ölkə vətəndaşlarının da tutularaq, casusluqda ittiham edildiyini, bununla da İranın həmin ölkələrdə bir sıra güzəştlər əldə etdiyini yaxşı bilirik. Bütün bunları və Azərbaycanla İran arasındakı münasibətlərdə gərginliyin pik həddinə çatdığı gərçəyini nəzərə alsaq, Fəriddən Azərbaycana qarşı təzyiq etmək və bir sıra güzəştlərə nail olmaq, yaxud da İrana casusluq etməyə zorlamaq məqsədilə əvvəlcədən planlaşdırılmış formada İrana qaçırıldığını söyləmək mümkündür".

"Azərbaycan əsgərinə qarşı edilən zorakılıqla bağlı yayılmış videonu izləmək dəhşətlidir" - Britaniya səfiri

Azərbaycan əsgərinə qarşı edilən zorakılıqla bağlı yayılmış videonu izləmək dəhşətlidir. Sozcu.az xəbər verir ki, bu sözləri Böyük Britaniyanın ölkəmizdəki səfiri Ferqus Auld özünün Tvitter paylaşımında qeyd edib. Səfir bunun yolverilməz olduğunu vurğulayıb: “Beynəlxalq humanitar hüquq qanunlarına görə bu cür rəftar yolverilməzdir. Regionda dayanıqlı sülhə nail olmaq üçün bu kimi hallar pislənməlidir”.

Erməni polisi əsgərimizi MTX-yə təhvil verdi

Erməni polisi Qafanda saxlanılan əsgərimizi Milli Təhlükəsizlik Xidmətinə təhvil verib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə Ermənistan Polisi məlumat yayıb. Polis məsələ ilə bağlı təfərrüatı açıqlamayıb.

Ermənilərin əsir düşən əsgərimizlə bağlı dəhşətli planı...

Dumanda azaraq Ermənistana keçən və ermənilər tərəfindən işgəncələrə məruz qalan əsgər Hüseyn Axundov Zəngəzur mis-molibden kombinatının mühafizəsinin qətlində ittiham olunur. Ermənilər iddia edirlər ki, qətlə yetirilən mühafizəçi Hayrapet Meliksetyanın telefonu azərbaycanlı əsgərin cibində tapılıb, daha sonra əsgərimizə qətli törətdiyi “etiraf” etdirilir. “Aravot” nəşri isə bu iddianı təkzib edən məlumat yayıb. Nəşr yazır ki, qətlə yetirilən mühafizəçinin telefonu iş yerindən uzaqda – Xotanan qəsəbəsində, magistral yolun yaxınlığında tapılıb. Nəşrin bu məlumatı əsgərimizlə bağlı iddiaya uyğun gəlmədiyi üçün dərhal digər erməni media resursları tərəfindən “feyk nyus” olaraq tirajlanıb. Lakin bu informasiya azərbaycanlı əsgərin “qətl törətdiyi” iddiasının erməni mənbəsi tərəfindən təkzibi deməkdir. Ermənistanın məqsədi əsgər Hüseyn Axundovu qətl ittihamı ilə həbs etmək, müharibədən sonra Qarabağda saxlanılan və Bakıda həbsdə olan ermənilərlə dəyişdirməkdir. Asif Nərimanlı

Müsavat başqanı Arif Hacılı Nəriman Nərimanovdan yazdı

Nəriman Nərimanovun döğum günüdür. Vaxtilə sovet Azərbaycanında bu gün təntənə ilə qeyd edilirdi.  Çünki Nərimanov Azərbaycanı işğal edən Xl Qızıl Ordu əsgərlərinin çiynində hakimiyyətə gələrək sovet hökümətinə xidmət etmişdi.  XI ordunun Azərbaycana daxil olmasını, milli hakimiyyətin devrilməsini böyük sevinclə vəsf etmişdi.  Ermənistanda sovet hökumətinin qurulması şərəfinə Bakı Sovetinin toplantısında rəsmi çıxış edərək Azərbaycanın Naxçıvan və Zəngəzur bölgələrini Ermənistanın ayrılmaz hissəsi adlandırmış, Yuxarı Qarabağda isə öz müqəddəratını təyin etmək məqsədi ilə yerli erməni əhalisinin referendum keçirməsini təklif etmişdi.  Nərimanovun müəyyən təsir imkanlarının olduğu 1920-23 сü illərdə 48 min Azərbaycan "əksinqilabçı"sı "pantürkizm", "panislamizm" damğası ilə güllələnmişdi ki, onların əksəriyyəti müsavatçılar, Azərbaycanın istiqlalı naminə çalışmış, istiqlalımıza dəstək vermiş, rus işğalına qarşı çıxmış şəxslər, ziyalılar, cəmiyyətin elitar təbəqəsi idi.  Nərimanovun iradəsi və ya sysqun razılığı ilə Azərbaycanın bütün düşünən başları kəsilmiş, bununla da o hər kəsdən bir baş yuxarı olmağa çalışmışdı.  Rəsulzadənin həbsini təşkil etmiş bir bolşeviki yüksək mənsəbə gətirməsini gizlətmir, bununla fəxr edirdi.  İndi bəzi psevdoalimlər, psevdoziyalılar N.Nərimanovun Azərbaycan istiqlalına və istiqlalçılarına qarşı amansız mübarizəsini pərdələməyə, müxtəlif uydurma arqumentlərlə hətta haqq qazandırmağa çalışır.  Bizim üçün isə ən vacib olan tarixi həqiqətlərə Azərbaycan dövlətinin qurucusu M.Ə.Rəsulzadənin verdiyi qiymətdir:  "Nəriman Azərbaycanın bütün fəlakətlərində iştirak etdi. On minlərlə edamlara imza atdı. Azərbaycanın bütün haqq və sərvətini Moskvaya hədiyyə elədi. Azərbaycanın şərəf, namus və heysiyyətini ləkələyən saysız “müqavilələr” imzaladı. Və bunları edərkən “əzab çəkdiyini” söylədi. Fəqət istefa vermədi. Çünki xəstə idi. Mövqe, sandalya xəstəsi idi". Əslində Nərimanov sovet Azərbaycanı tarixində belə müstəqil siyasi fiqur deyildi.  Stalinin dediyi kimi o bolşevik Rusiyasına Azərbaycana qarşı istifadə etmək üçün lazım idi: “Moskvada olduğum zaman Qaraxanı lap orta partiya hazırlıqlı hər hansı müsəlmanla əvəz etmək haqqında MK-da məsələ qaldırmağı yoldaş Leninə təklif etdim. Nərimanov mənim üçün çoxlu belə müsəlmandan biridir, özü də, onun geniş siyasi perspektivinin yoxluğunun dərdini çəkməyə dəyməz: axı siyasəti o yox, əlbəttə, MK və Xarici İşlər Komissarlığı aparacaq – Nərimanov bayraq kimi lazımdır” Sonarakı illərdə Rəsulzadənin redaktoru olduğu "Yeni Kafkasya" qəzeti yazırdı:  "Rus süngüləri ucunda hökumət kürsüsündə oturan Nəriman bu iqbalına bir az da öz keçmişi ilə haqq qazanmışdı. Azərbaycan kommunistləri deyilən şəxslər arasında Azərbaycan xalqı tərəfindən bir az olsun tanınmaq şərəfinə nail olan yeganə biri var idisə, o da Nəriman idi... Sırf hiylə və oyun ilə gələn qırmızı qüvvət ilk günlərdə xalqın gözündə pərdə olacaq bir qumaşa möhtacdı. Bu qumaş rolunu ixtiyar Nərimanov ifa edirdi... Moskva tərəfindən ona veto haqqı da verilməmişdi”. Müsavat başqanı, Arif Hacılı

"Tərtər işi": "Əsgərlər təmiz çıxırdı, amma sənəd verirdilər ki, guya ermənilərlə cinsi əlaqədə olublar"

Sumqayıt Məhkəmə Kompleksində “Tərtər işi”ndəki işgəncələrə görə bir qrup hərbi qulluqçu - Vüsal Ələsgərovun, Rəşid Niftəliyevin, Ramil Qarayevin və Rüstəm Ələsgərovun məhkəməsi davam edir. Bu iş Bakı Hərbi Məhkəməsinin icraatında olsa da, məhkəmə iclasları Sumqayıt Məhkəmə Kompleksində keçirilir. Məhkəmə iclaslarına hakim Zeynal Ağayev sədrlik edir. Hazırda prosesdə zərərçəkənlər ifadə verirlər. Sozcu.az xəbər verir ki, prosesdə zərərçəkən Təbriz Babazadə ifadə verib. O, təqsirləndirilən şəxslərdən Vüsal Ələsgərovla Rəşid Niftəliyevi tanıyıb. O deyib ki, Vüsal Ələsgərov onun xidmət etdiyi hərbi hissənin komandiri, Rəşid Niftəliyevsə qərargah rəisi olub. Rəşid Niftəliyevdən şikayəti olmasa da, ifadəsi boyu igəncələrdə tez-tez Vüsal Ələsgərovun adını çəkib. "Vüsal deyirdi ki, cihazı erməniyə satmısan, boynuna al" Zərərçəkənin ifadəsindən: “Mayın 2-də postdaydıq. Gəlib dedilər ki, sizi hərbi hissə komandiri çağırır. Bu adla məni və post yoldaşlarımı postdan aşağı – hərbi hissəyə düşürtdülər. Həmin ərəfələrdə bir hərbi cihaz yoxa çıxmışdı. Düşündük ki, yəqin komandir bizi ona görə çağırır”. Zərərçəkən deyir ki, onun əllərini, gözlərini bağlayaraq onları Cəmilliyə aparıblar. Orada tibb məntəqəsinə çevrilmiş köhnə məktəb binasında yoxlama olub: “Cəmilliyə gətiriləndə bilirdik ki, erməniyə işləmək, işgəncə söhbətləri var. Bizi bir-bir partaların üstünə çıxarıb, arxamızı yoxlayırdılar. Hamımızı yoxlayandan sonra təmiz çıxdığımız üçün bizi təbrik elədilər”. Zərərçəkənin sözlərinə görə, korpus komandiri Hikmət Həsənov, hərbi hissə komandiri Vüsal Ələsgərov da orda olub. Onu Vüsal Ələsgərovun otağına aparıblar. “Bizi dizüstə oturtmuşdular. Başımıza da kəşfiyyatçıların papağını keçirtmişdilər, gözümüzü papaqla örtmüşdülər. Bu Vüsal deyirdi ki, cihazı erməniyə satmısan, boynuna al. Bizə izahat yazdırmaq istəyirdi ki, erməniyə işləmişik. Söyürdü, mən də cavabını verdim, qarnıma təpiklə vuranda böyrü üstə yıxıldım, yerdə təpiklə başıma da vurdu, otaqdan çıxanda dedi ki, öldürün bunları... Mənə dedilər ki, on nəfər üzünə dayanır ki, sən erməniyə işləyirsən. Dedim, mən 6-7 aydır xidmət edirəm, heç hərbi hissədən yaxından tanıdığım on nəfər yoxdur. Məni məcbur edirdilər ki, bölük komandirim Vaqif Abdullayevin adını çəkim”, - zərərçəkən deyib. "Cinsiyyət orqanıma o qədər tok verilmişdi ki..." Daha sonra zərərçəkən işgəncələrdən danışıb: “Bədənimi toka veriblər, izləri hələ də bədənimdə qalıb. Cinsiyyət orqanıma o qədər tok verilmişdi ki, uzun müddət cinsiyyət orqanımı hiss etmədim. İşgəncələr nəticəsində çəkim 90 kiloqramdan 42 kiloqrama düşmüşdü. Vüsalla bizi üzləşdirəndə deyirdi ki, ona əmri müdafiə naziri, korpus komandiri verib, indi həmin sözü burda da de. Məni mayın 11-də Bakıya hospitala ölümcül halda gətiriblər, komada olmuşam, gətirilməyimdən özümün xəbərim olmayıb. Hospitalın həkimləri inanmırdı ki, mən sağ qalaram. Həkimlərin də bizə münasibəti yaxşı deyildi, çünki bizi vətən xaini bilirdilər, biganə yanaşırdılar. Hakim: - Özünə qəsd də etmisən? Zərərçəkən: - Bütün bu hadisələrdən 6 ay sonra özümə qəsd etmişəm. Başıma gətirdiklərini qəbullana bilmirdim, cinsiyyət orqanımı toka vermişdilər, mənə vətən xaini kimi baxırdılar. Fikirləşirdim ki, axı niyə mən bunları yaşamalıydım. Yaşamaq mənimçün mənasız olmuşdu. Zərərçəkən deyib ki, işgəncələr zamanı butulka ilə də hədələnib: “2 nəfər işgəncə verirdi, bir əlimlə üzümü tuturdum ki, zərbələr üzümə dəyməsin, biri isə kəmərimə əl atırdı, deyirdi, gedim butılkanı gətirim, bir əlimlə kəmərimdən yapışmışdım ki, aça bilməsinlər”. Zərərçəkmişin sözlərinə görə, yoxa çıxmış cihaz sonradan başqa əsgərdən tapılıb. Sonra zərərçəkən Niyaz Yaqubov ifadə verib. O. təqsirlənirilən şəxslərdən Vüsal Ələsgərovu, Rəşid Niftəliyevi tanıdığını deyib. Vüsal Ələsgərovun komandiri olduğu hərbi hissədə qulluq edən zərərçəkənin ifadəsinə görə, xidmət etdiyi posta gələn kəşfiyyat bölüyünün kəşfiyyatçıları onu və postda dayanan yoldaşlarını yığaraq Vüsal Ələsgərovun yanına aparıblar: “Məni Hacıyev Zeynalla birlikdə Vüsal Ələsgəroun otağına apardılar. Mən Vüsal Ələsgərovu ilk dəfəydi görürdüm. Bizdən iki gün əvvəl Muğan Verdiyevi də aparmışdılar. Ona dəhşətli işgəncələr verilmişdi. Vüsal Ələsgərov dedi ki, guya Muğan Verdiyev ikimizi də MAXE Qafarovun şəhid olduğu postdan keçirərək erməniyə aparıb. Bizə Cəmillidə günlərlə dəhşətli işgəncələrə məruz qaldıq. 10 gün bədənim toka verildi. Axırda işgənclərə dözməyərək bir-birimizin üzünə dayandıq. Artıq Muğan Verdiyev özü də işgəncəyə dözməyərək bizi erməniyə tərəf keçirtdiyini yalandan etiraf etmişdi”. Zərərçəkən deyib ki, işgəncə və üzə dayanmalardan sonra hərbi hissəyə qaytarılıb. Daha bir neçə gün sonra isə başına gələnlərlə bağlı Hərbi Prokurorluqda izahat verib və başına gələnləri izahatında göstərib: - İkinci Qarabağ müharibəsi qazisiyəm. Vüsal kimi mənəviyyatsızların üzündən bu günə qalmışam”. Zərərçəkən deyib ki, onu Muğan Verdiyevə görə DTX-da da dindiriblər. Daha sonra zərərçəkən Əbil Məmmədli ifadə verib. Əbil Məmmədli N saylı hərbi hissənin tibb məntəqəsinin rəisi olub. O deyir ki, hər şey 2-ci tabor, 4-cü bölükdən başlayıb. May ayında (dəqiq tarixi qeyd etməyib) hamını taborun qabağına yığıblar. Qərargah rəisi Azər Cəfərov deyib ki, Gorana təlimə yola düşürlər. Ancaq ola bilər ki, bəziləri ordan hərbi hissəyə qayıtmasın. Həmin günədək hərbi hissədə artıq “erməniyə işləmə” söhbətləri gedirmiş. Ə.Məmmədli deyib: “Biz o söhbətləri ciddiyə almırdıq, bir-birimizlə zarafatlaşırdıq, ağlımıza da gəlməzdi ki, məsələ bu qədər ciddiləşər. Bizi Marquşavana apardılar, orda bütün gizir, zabit, MAXE, əsgər – hamını arxadan yoxladıq. Yoxlamada məhkəmə tibbi ekspertizasından ekspert, mərkəzi hərbi hospitaldan cərrah da iştirak edirdi. Hospitaldan gələn cərrah hamını bir-bir şəxsən yoxlayırdı. Mən də onlarla birlikdə yoxlayırdım. Özümü isə yoxlamadılar. Bahadur Əhmədov vardı, indi Sərhəd Qoşunlarının tibb idrəsinin rəisidir, o dedi ki, sən niyə yoxlanmırsan? Göstəriş verdi ki, bunu da yoxlayın. Tibb polkovniki dedi, mən onu yoxlamıram. Hərbi hissəyə gələndə Bahadur Əhmədov dedi, mən özüm səni yoxlayacam, özü şəxsən məni arxadan yoxladı və dedi, əlamət var”. Zərərçəkən deyir, digərləri kimi onunla da bağlı saxta sənəd tərtib olunub: “Mənə o kağızı göstərəndə dedim, hanı bunun möhürü, imzası? Kim verib bu sənədi, hanı adı, soyadı?” Əbil Məmmədlinin sözlərinə görə, ondan o tərəfə işgəncələr başlayıb: “Bizi Gorana apardılar, orda “palatkalar” quruldu. Hər gün 1-2 nəfər aparıb, işgəncə verib, etirafedici izhatlar alıb, qaytarıb gətirirdilər. Bir gün də psixoloq dedi ki, təbrik edirik, xainlər tapılıb, qalır sizin gedib izahat yazmağınız. Mənim ona psixoloq deməyə dilim gəlmir, işgəncəyə gedənlərin cibindən siqaretini götrürdü”. Əbil Məmmədli deyir ki, bədəni günlərlə toka verilib. Sarıcalıda, Bakıda hospitallarda olub. Dəfələrlə Bakıya gətirilib, hərbi hissəyə qaytarılıb. Ancaq o, işgəncə verənlərin hazırkı təqsirləndirilən şəxslər olmadığını da dilə gətirib: “Mən bunları tanımıram, mənim olduğum hərbi hissəyə aiidiyyətləri yoxdur. Həm də bunlar heç görünüşcə də mənə işgəncə verilənlərlə müqayisəyə gəlmir. Bunlar işgəncə verənlərin yanında bədəncə çox cılızdırlar. Orda işgəncə verənlərin sayı çox idi. Elə təkcə mənə dörd nəfər işgəncə verirdi, iki nəfər qollarımdan tutub pilləkənləri qaldırırdı, işgəncə yerinə aparırdı”. Zərərçəkən onu da deyib ki, işgəncələr zamanı zabitlərlə daha amansız davranıblar. Hakim: - Siz ki, postda olmamısız, sizi niyə bu işə cəlb ediblər? Zərərçəkən: - Bilmirəm, mənə deyirdilər ki, guya bayrağın üstünə “zajiqalkayla” adımı yazmışam, bir də guya erməniylə cinsi əlaqədə olan hansısa əsgərin arxasını tikmişəm. Hakim: - Siz yoxlamalarda iştirak etmisiz, ümumiyyətlə, cinsi əlaqədə olmaqla bağlı bir əlamət var idi hansısa əsgərdə, zabitdə? Zərərçəkən: - Yox, hamısı təmiz çıxmışdı, ancaq saxta sənədlər verildi, guya cinsi əlaqədə olublar. Məhkəmə gün ərzində təxminən 20 zərərçəkən dindirib. Məhkəmə iclası növbəti həftə davam edəcək. “Tərtər işi” üzrə istintaq zamanı ayrı-ayrı hərbi qulluqçulara işgəncə verməsi, onları qanunsuz azadlıqdan məhrum etməsi və vəzifə səlahiyyətlərini aşması müəyyən edilən Ələsgərov Vüsal Əziz oğlu, Ələsgərov Rüstəm Çərkəz oğlu, Qarayev Ramil Fariz oğlu Cinayət Məcəlləsinin 145.3 (qanunsuz azadlıqdan məhrum etmə), 293.2 (işgəncə, işgəncə hesab olunmayan qəddar, qeyri-insani, yaxud ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəza), 341.2.2 (vəzifə səlahiyyətlərini aşma) və 341.2.3-cü maddələri, Axundov Fuad Arazi oğlu CM-nin 127.2.2 (qəsdən sağlamlığa az ağır zərər vurma), 145.3, 293.3, 341.2.2 və 341.2.3 maddələri ilə təqsirləndirilən şəxs qismində cəlb edilərək barələrində məhkəmənin qərarları ilə həbs qətimkan tədbiri seçilib.musavat.com

“Sən demə, onlar azərbaycanlı yox, erməni imiş” – Polkovnik

“Əsgərlərimiz yolu azaraq, Ermənistana keçiblər. Ermənistan tərəfinin verdiyi yalan məlumatlarda isə deyilir ki, guya onlar kəşfiyyatçı olublar və s. Elə bir şey yoxdur”. Bu sözləri Yenisabah.az-a açıqlamasında ehtiyatda olan polkovnik Üzeyir Cəfərov deyib. O, aprelin 10-da Azərbaycan ordusunun Şahbuz istiqamətində itkin düşən 2 hərbçisinin yekun taleyi və onların Azərbaycana qaytarılma proseslərindən söz açıb. Polkovnik düşünür ki, onlar yaxın günlərdə Azərbaycana qaytarılacaqlar: “Ermənistan tərəfi yoxlayandan sonra ki onların kəşfiyyata aidiyyəti yoxdur, o zaman əsgərlərimizi bizə təhvil verəcəklər. Doğrudur, Ermənistan bundan da sui-istifadə etməyə çalışır ki, guya onlar kəşfiyyatçılardır və s. Xeyr. Bu, təbii haldır. Dünyanın ən inkişaf etmiş ordularının əsgər və zabitləri də dumanda yolu azaraq qarşı tərəfə keçirlər. Əslinə qalsa, olmamalı idi, amma indi olub. Hər halda bundan faciə düzəltməyin tərəfdarı deyiləm. Azərbaycan rəsmiləri beynəlxalq qurumlara müraciət ediblər ki, əsgərlərimiz qaytarılsın. Mən onların geri qaytarılacağına əminəm”. Ü. Cəfərov əlavə edib: “Ermənilər deyir ki, guya birini Qarakilsədə bazarda, o birisini isə marketdə görüblər. Onlar hadisəni bu cür təqdim ediblər. Sonra özləri məcbur olub öz yalanlarını ifşa edib söyləyirlər ki, sən demə, onlar azərbaycanlı yox, erməni imiş. Ermənilər özlərini gülünc vəziyyətə qoyublar. Bu, informasiya müharibəsidir və onlar bu müharibəni bu formada aparıb bütün dünyaya yayırlar ki, Azərbaycan kəşfiyyatçısı guya Ermənistan ərazisinə daxil olub, Qarakilsədə marketə girib və s. Biz də informasiya müharibəsində bu faktlardan istifadə edib onların ağzından vurmalıyıq”. “O ki qaldı ikinci əsgərlə bağlı məlumata, məndə daha böyük əminlik var ki, ikinci əsgər İrəvanda dindirilir. Yəni ikisi də oradadır və Allah göstərməsin, əgər onların başına oyun gətirilməyibsə, yaxın günlərdə geri qaytarılacaq. Çünki ermənilərdə türklərə və Azərbaycan əsgərinə qarşı bir fobiya var. Ümid edirəm ki, ermənilər belə bir axmaqlıq etməzlər və əsgərlərimiz tez bir zamanda Vətənə dönəcəklər”, – müsahibimiz söyləyib. Onun sözlərinə görə, Müdafiə Nazirliyi də boş oturmamalı, informasiya boşluğunu doldurmaq üçün zaman-zaman müəyyən məlumatlar verilməlidir ki, sosial şəbəkələrin erməni seqmentində bundan sui-istifadə edilməsin: “Ehtimal edirəm ki, həmin əsgərlərimiz Bakıda saxlanılan erməni hərbçiləri ilə dəyişdiriləcək. Biz onlara terrorçu desək də, onların kimliyi bizim üçün hər hansı bir əhəmiyyət kəsb etmir. Biz öz əsgərlərimizi geri qaytarmaq üçün bəzi addımlar atmalıyıq və bəzi addımlardan biri də budur. Mən də onun tərəfdarıyam ki, əsgərlərimiz burada saxlanılan ermənilərlə dəyişsin. Mən bir şeyin qəti əleyhinəyəm ki, 2 azərbaycanlıya görə 10 erməni dəyişilsin, yox, elə şeylər olmamalıdır. 2 əsgərə görə 2 əsgər qarşı tərəfə qaytarılmalıdır. Çünki biz indiyə qədər ermənilərə qarşı xeyli humanistlik etmişik. Ermənilərin zərrə qədər insanlığı olsaydı, bunu başa düşərdilər. Biz bu günə qədər “n” qədər ermənini onlara qaytarmışıq və əvəzində də heç nə istəməmişik”. Hərbi ekspert təklif edib ki, beynəlxalq qurumlar da bu məsələdə Azərbaycana dəstək olsaydı, pis olmazdı: “Ən azından onların bizə müəyyən dəstəyi ola bilər. Çünki burada söhbət gedir insan taleyindən, cavan əsgərlərdir. Əgər ermənilərdə zərrə qədər insanlıq qalıbsa, onlar o əsgərlərin heç birinin kəşfiyyatçı olmadığını araşdırandan sonra bizə təhvil verərlər. Bəzilərini əsgərlərimizin əynindəki geyim çaşdırır. İnsandır da, ola bilsin ki, əyni-başı toz-torpaqlı olub deyə üstünü dəyişib. Bu da mümkündür. Amma bunu kəşfiyyatçı olub deyə mülki formadadır demək səhvdir. Hərçənd ki, Azərbaycan ordusunda elə bir forma yoxdur. Ola bilsin ki, orada olanda əyin-başları yaş olub və ermənilər məqsədli şəkildə onları lentə alıblar ki, qalib ordunun əsgərinin geyiminə baxın və s. Hər şey ola bilər və biz detalları onlar dəyişiləndən sonra bilə bilərik”. “Mənə elə gəlir ki, Azərbaycan əlindən gələni edir və edəcək ki, həmin əsgərlər ölkəmizə qaytarılsın. Əgər onların başqa ölkəyə getmək fikirləri olsaydı, hər hansı bir çəkilişin aparılmasına da razı olmazdılar. Bu 1990-cı illər deyil ki, əsgərlərimiz bu və ya digər səbəblərdən qarşı tərəfə keçib oradan da üçüncü ölkəyə aparılırdılar. Lakin indiki situasiya tamam fərqlidir. Düşünmürəm ki, hərbçilərimiz oraya məqsədyönlü şəkildə gediblər. Sadəcə hava şəraiti ilə bağlı bir məsələdir və inanıram ki, yaxın günlərdə bu məsələ müsbət həllini tapacaq”, – tamamlayıb.