Mədəniyyət

Gəncə üsyanını xatırlayarkən unutmayacağımız insanlardan biri Valiyə xanım Kazımbəylidir. 1920-ci ilin may ayının sonlarında onun bütün ailəsi işğalçı ruslara qarşı səfərbər olmuşdular. Atası Hüseynqulu xan Xoylu, həyat yoldaşı Cahangir bəy Kazımbəyli, anası Şirinbəyim xanımın dayıları Məhəmməd Mirzə Qacar, Kazım Mirzə Qacar prosesin önündə gedirdilər. Valiyə xanım Cahangir bəy ilə 1919-cu ildə evlənmişdilər. Evliliklərinin birinci ilində onlar silaha sarılmışdılar. Ta ki, ölənə qədər nə silahı yerə qoydular, nədəki mübarizədən geri çəkildilər. Üsyan amansızlıqla yatırılsada onlar mühacirətdə mübarizəni davam etdirdilər. Qardaşı Zahid xan yazır ki, 1939-cu ildə divizya komandiri kimi Cahangir bəy, Varşavanın müdafiəsində durmuşdu. Ancaq məlum məsələdir ki, alman ordusu çox güclü idi, ona görədə həmin divizyanı diz çökdürdü. Polşa əsgər və zabitlərini, o cümlədən də komandir Cahangir bəyi əsir alıb Almaniya apardılar. Alman-sovet müharibəsi başlanandan sonra Almanlara əsir düşən sovet əsgərləri arasında milliyyətcə azərbaycanlı döyüşcülərdə vardı, onların da çoxu ağır yaralılar idi. Odur ki, belələri Varşavadakı xəstəxanalara da gətirilir, onlara tibbi yardım göstərilirdi. Mən 1930-1944-cü illərdə Varşavada yaşayırdım. Bacım Valiyə xanımda burda idi. O, Varşavadakı evimizdə bir yardım komitəsi qurub, xəstəxanalarda olan azərbaycanlı əsir yaralılara tibbi yardım işini orada sahmana saldı. Bu, komitə imkanı daxilində əlindən gələni edirdi ki, soydaşlarımız sağalsınlar. Mən özüm həftədə üç dəfə gedib onlara baş çəkirdim. Komitəmiz İsveçrənin “Qırmızı xaç” təşkilatı ilə sıx əlaqə yaratmışdı və oradan gələn yardımı bütünlüklə həmyerlilərimizə paylayırdıq. Bəzən isə evdə xörək bişirib xəstələrə yedizdirirdik". Zahid xan Xoy'lunun xatirə yaddaşından: 1939-cu ildə divizya komandiri kimi Cahangir bəy Kazımbəyli Varşavanın müdafiəsində durmuşdu. Ancaq məlum məsələdir ki, alman ordusu çox güclü idi, ona görədə həmin divizyanı diz çökdürdü. Polşa əsgər və zabitlərini, o cümlədən də komandir Cahangir bəyi əsir alıb Almaniya apardılar. Alman-sovet müharibəsi başlanandan sonra Almanlara əsir düşən sovet əsgərləri arasında milliyyətcə azərbaycanlı döyüşcülərdə vardı, onların da çoxu ağır yaralılar idi. Odur ki, belələri Varşavadakı xəstəxanalara da gətirilir, onlara tibbi yardım göstərilirdi. Mən 1930-1944-cü illərdə Varşavada yaşayırdım. Bacım Valiyə xanımda burda idi.  O, Varşavadakı evimizdə bir yardım komitəsi qurub, xəstəxanalarda olan azərbaycanlı əsir yaralılara tibbi yardım işini orada sahmana saldı. Bu, komitə imkanı daxilində əlindən gələni edirdi ki, soydaşlarımız sağalsınlar. Mən özüm həftədə üç dəfə gedib onlara baş çəkirdim. Komitəmiz İsveçrənin “Qırmızı xaç” təşkilatı ilə sıx əlaqə yaratmışdı və oradan gələn yardımı bütünlüklə həmyerlilərimizə paylayırdıq. Bəzən isə evdə xörək bişirib xəstələrə yedizdirirdik.  1944-cü ildə sovet ordusu Varşavaya girəndən sonra ailəmiz məcbur olub Almaniya sığındı. Cahangir bəy isə Vyanaya yollandı. 1945-ci ildə Avstriya köçdük. Müharibə bitdi. Biz artıq İtaliyada yerləşmişdik. Cahangir bəy Romada öz evində Azərbaycana yardım komitəsi təşkil etdi. Bildiyimiz kimi, müharibə zamanı əsir düşən azərbaycanlı əsgərlərdən ibarət Almaniyada Azərbaycan legionu mövcud idi. Müharibə qurtardıqdan sonra həmin legionun çox hissəsi ingilislərin əlinə keçmişdi. Onların aqibəti faciəli idi. Yaltada bağlanan müqavilədən sonra ingilislər həmin legiondan olan əsr əsgərləri Stalinə “hədiyyə” verdilər. Bununlada ingilislər Stalinin rəğbətini qazanmaq iddiasındaydılar. Həmin “hədiyyə” verilənlər arasında polkovnik İsrafil bəy Seyfəlidə var idi. 1945-ci ildə bunlar, o cümlədən də bizim qeyrətli soydaşlarımız Stalinin əmri ilə Moskvada boğazdan asıldılar. Ümumiyyətlə, o çağlarda mən ingilislərin, fransızların, amerkanların Stalinin gözündə özlərini şirin salmaq üçün sovet əsirlərinin başlarına açdıqları oyunlardan yaxşı xəbərdaram.   Hə, Romadakı komitə barədə söhbətimə davam edim: buradakı ingilislərin əsarəti altında 100-dən çox azərbaycanlı əsgər və zabit var idi. Xəbər tutumuşduq ki, ingilislər onları da Stalinə peşkəş etmək niyyətindədirlər. Komitəmiz dərhal ingilislərlə danışığa başladı. Biz eyni zamanda Türkiyə hökümətinə və Misir kralı Faruqa müraciətlə bu məsələdə bizə yardım göstərmələrini xaiş etdik. Cahangir bəy həyat yoldaşını( mənim bacımı) təyyarə ilə İstanbula göndərə bildi.    1947-ci ilin noyabr ayında Misir kralı Faruqdan bir teleqraf aldıq. Teleqrafda xəbər verilirdi ki, “Prens Əmir İbrahim gəmi ilə yola çıxdı”...  Bir neçə gün sonra kralın əmisi oğlu olan Əmir İbrahim Romaya bizim evimizə təşrif buyurdu. Bir neçə günlük söhbət və məşvərətdən sonra Əmir İbrahim şəxsən gedib ingilis komandanlığı ilə görüşdü və nəticədə 100-ə yaxın azərbaycanlının həyatını xilas etdi. Beləliklə də bu soydaşlarımızı baş götürüb dünyanın müxtəlif yerlərinə səpələndilər. Əmir İbrahim məni şəxsən Misirə dəvət edib özüylə apardı. Təbii ki, orada mən Misirin kralı Faruqun qəbulunda oldum və millətimizin nümayəndələrinə göstərdiyi böyük iltifat və yardım üçün Azərbaycan Komitəsi, ümumiyyətlə azərbaycanlılar adından ona dərin minnətdarlığımı yetirdim. Əmir İbrahimin xilas etdiyi azərbaycanlı əsirlərin əksəriyyəti də Misirə gəlmişdi. Onların da yerbəyer olduqlarını, evlə-işlə təmin edildiklərini yəqinləşdirib, arxayınlaşdım, rahat nəfəs aldım.  Fəqət Romadan çox acı bir xəbər aldım: bacım Valiyə təyarə ilə İtanbuldan Romaya döndüyü zaman Afina üzərində qəza baş vermiş və bütün sərnişinlər həlak olmuşdu.   Valiyə xanımın cəsədini İstanbula gətirdik. Dəfn mərasimində demək olar, bütün İstanbul əhli iştirak edirdi. Xalq onu millət qurbanı, millət yolunda şəhid kimi torpağa basdırdı. Biçarə anamın və atamın belləri o gündən etibarən qırıldı. Ceyhun Nəbi 

“Məni nəinki filmə çəkilməyə, heç dublyaj etməyə də qoymadılar ki, 5 qəpik pul qazanım”.  Sozcu.az “Qafqazinfo”ya istinadən xəbər verir ki, bu sözləri Əməkdar artist Zemfira Sadıqova “Onunla açıq söhbət” verilişinə müsahibəsində deyib.  Aktrisa canlandırdığı obrazlardan danışıb: “Ürəyimdə qalan obrazlar var. Səhvlər etmişəm. Baxmayaraq ki, mənə qadağalar qoyublar. Adını çəkmək istəmirəm. Çünki həmin filmə başqa adam çəkilib. Çağırdılar ki, “Mələk” (aktrisanın “Dəli Kür” filmində canlandırdığı obrazın adı - red.) kimi bir obrazdır. Mən də Yusiflə ailə qurmuşdum. Getdiyim adamın da ailəsi var idi. Deyəcəkdilər, obrazında da bu cür etdi. Ona görə də dedim bu rol da olsa, nəsə deyərlər, çəkilmədim. Amma çox böyük səhv etmişəm”.  Əməkdar artist hazırda film sektorunda olan problemlərdən də söz açıb: “Həmidə Ömərovanın yaradıcılıq gecəsində dedim, səhnəyə çıxmayacağam. İçim o qədər dolu idi. Həmidəyə dedim ki, məni bağışla, səhnəyə çıxmayacağam, özümü pis hiss edirəm. Sənin xətrinə gələcəyəm. Səhnəyə çıxıb dedim ki, Azərbaycan kinosu rəhmətə gedib, heç başsağlığı verən də yoxdur. Film yoxdur, çəkmirlər. Niyə kinostudiya yoxdur? Elə vaxtları var idi ki, ora qaynayırdı. Bir-birinin ardınca cürbəcür filmlər çəkilir, dublyajlar edilirdi. Amma indi gedib kinostudiyaya baxsanız, görəcəksiniz ki, xarabalıqdır, iş yoxdur. Film çəkən yoxdur. O qədər istedadlı insanlar var ki, kinostudiyanı Hollivud səviyyəsinə gətirə bilərlər. Ona da çoxlu pul və kömək lazımdır. Elə bir kişi olmalıdır ki, yatmış ölünü İsa peyğəmbər kimi diriltsin”. Aktrisa televiziya verilişlərindən narazı olduğunu bildirib: “Mənim televizorum yoxdur. Çünki o qədər səviyyəsiz verilişlər olur ki, baxmıram. İnsanda ikrah hissi yaradır. Düzdür, deyirlər, yaxşı verilişlər var, olur, şəxsən mən rast gəlməmişəm”. 

XX əsrin əvvəllərində Gəncə şəhərində ziya əhlindən elə adam olmasın ki, Mirzə Abbası tanımasın. Təmənnasız millət müəllimi Gəncənin təhsil sahəsində ağır yükünü daşıyan azsayılı simalardan biri idi. Bu səbəbdəndir ki, Gəncə Türk Müəllimləri İttifaqının təklifi ilə 1919-cu il may ayının 23-də Gəncənin yay klubunda Mirzə Abbas Abbaszadənin pedaqoji fəaliyyətinin 25 illiyinə həsr edilmiş təntənəli yubiley mərasimi keçirilmişdir.  Belə bir ikinci müəllim yoxdur ki, həmin zamanda ona bu səviyyədə yubiley tədbiri keçirilsin və onun xidmətlərinə bu çəkidə ehtiram göstərilsin. Gəncə ziyalıları Mirzə Abbası evindən çıxararaq Gəncənin Yay Kulubunadək çiyinləri üzərində gətirmişdilər. Yubiley tədbirini Bakıdan baş nazir Nəsib bəy Yusifbəyli və Parlamentin sədrinin səlahiyyətlərini icra edən Həsən bəy Ağayev xüsusi teleqrafla təbrik etmişdir. Mirzə Abbas belə adam idi. Onun həqiqi dəyərini bilənlər, xidmətlərinə ehtiram göstərənlər zamanında vicdanlarından doğan addımı layiqincə atıblar. Bəs bu gün nə edirlər ?  Gəncə şəhərinin mərkəzində, Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyəti ilə üz-üzə, Gəncə Dövlət Univeristeti ilə yan-yana Mirzə Abbas Abbaszadənin işıqlı simasını canlandıran büstü qaranlığa qərq edilib. Desəm ki, bu vəziyyətdən kimsə narahat olub, özümü yanıltmış olaram !!! Gəncə şəhərinin başı özlərinə qarışmış rəhbərliyi, Gəncə Dövlət Univeristetinin gözü pərdələnmiş rəhbərliyi hər gün oradan dəfələrlə gedib-gəlirlər amma nədənsə bu utancverici hal onları heç narahat etməyib. Əlavə olaraq bilməyiniz lazımdır ki, Mirzə Abbas nə dönər satan olub, nədə ki, sizlər kimi pul düşkünü !!! Görünür ki, siz Mirzə Abbası lazımı qədər tanımırsınız, onun kim olması, xidmətləri haqqında məlumatınız yoxdur !!! Məlumatınız olsa idi, dəyərləndirmək qabiliyyətiniz və bacarığınız olsa idi bu gün Mirzə Abbas Abbazadənin büstünün ətrafı güc-çiçəklərlə əhatələnərdi, gecə işıqlanması ilə təmin edilərdi, dönərxanaya çevrilməzdi.  İnsanlar Mirzə Abbas Abbaszadənin büstünün ətrafından keçərkən onun işıqlı simasını görə bilmirlər, oda bizə baxarkən bizləri qaranlıqda görür. Sizlərin yaratdığı mənəvi qaranlıqda susqun, alçalmış və səsləri boğulmuş halda !!! Ceyhun Nəbi - Cümhuriyyət Siyasi Düşüncə Mərkəzinin sədri 

Bu gün Şəmkir rayonu Kür qəsəbəsində Azərbaycan Milli Qəhrəmanı İsgəndər Aznaurov adına olan məktəbdə anım tədbiri təşkil olunub. Milli Qəhrəmanın şəhadətinin 31-ci ilində keçirilən anım tədbirində məktəbinin kollektivi və məktəblilər ilə yanaşı qəhrəmanın döyüş yoldaşları, silahdaşları, rayon ictimaiyyətinin nümayəndələri iştirak edib. Tədbir məktəbin həyətində qəhrəmanın büstünün önünə gül-çiçək dəstələrinin düzülməsi ilə başlayıb. Sonra tədbirin rəsmi hissəsi başlayıb. Tədbirə Kür qəsəbəsi Mədəniyyət Evinin rəhbəri Rəfiqə xanım aparıcılıq edirdi. Sonra söz qəhrəmanın döyüş silahdaşlarından, dostu Dilqəm Əliyevə, şəhid Polkovnik Cahangir Rüstəmovun oğlu Elçin Rüstəmova, qəhrəmanın nəşinin dağdan endirilməsinə kömək etmiş döyüşçü Əliyar Novruzova, ehtiyatda olan hərbiçi Vuqar Tağıyevə, Sözcü.az xəbər portalının redaktoru, araşdırmaçı yazar Ceyhun Nəbiyə, Şəmkir Rayon İcra Hakimiyyətinin nümayəndəsi Sərdar Namazova və digər natiqlərə söz verilib.  Natiqlər qəhrəmanın əziz xatirəsini anıblar və tədbirin təşkili üçün məktəbin direktor əvəzi Könül xanım Əsgərovaya və digər təşkilatçılara öz təşəkkürlərini ifadə ediblər. Qeyd edək tədbir artıq bir neçə ildir ki, ənənəvi olaraq keçirilməkdədir. Sözcü.az

Helena Hoffman haqqında danışarkən nəvəsi Nilgün Saryal onu Alman doğulub, türk kimi ölən qadın adlandırmışdı. Həyat hekayəsi Almaniyadan başlayıb Azərbaycan, İran və Türkiyədə davam edib. Sıxıntılar, qorxu, cəlbedici məqamlarla dolu bu yaşam sovet zülmləri ilə üz-üzə qalan bir Azərbaycan insanını simvolizə edirdi. Sevgilisi ilə qorxmadan xalqlar həbsxanasına qədər gəldi, buraların hər an ölümlə qaynayan mənzərəsi onu geriyə yox, öz sevgilisi İsmayıl Saryalın alın yazısının parçasına çevirdi. Alman zadəganlığının və aristokratyasının özünəməxsus dəyərlərini özündə canlandıran Helana adınıda, dininidə, dilinidə dəyişərək özünəməxus və kültürlü Azərbaycan türkü bir qadına çevrildi. Onu dəyişən səbəblərin başında Azərbaycan türklərinin səmimiyyəti, sayğıdəyərliliyi, təmiz sevgiləri, müsəlman olaraq başqa kültürlərə qarşı nifrət dolu hisslərdən uzaq olması idi. O fərd olaraq İsmayıl Saryalın vurğunu idi, Azərbaycana gəlişi isə onu Azərbaycan, türk vurğununa çevirdi.     Helena Hoffmann Azərbaycan Cümhuriyyətinin xaricə oxumağa göndərdiyi 100 tələbədən biri Mir İsmayıl Seyidzadənin Almaniyada oxuyarkən tanış olub, evləndiyi alman bir xanımdır. Mir İsmayıl Seyidzadə Azərbaycan Cümhuriyyəti baş naziri olmuş Nəsib bəy Yusifbəylinin xalası Minaxanımın oğludur.     Helena Hoffmann 9 may 1900-cu ildə Obornikdə doğulub. Mir İsmayıl Seyidzadə yazmış olduğu “Bakı Rüzgarı” kitabında onunla tanışlığı, sevgi həyatı, Azərbaycana gəlişləri, burada onların başına gələnlər və sovet rejimindən xilas olmaqları haqqında maraqlı məlumatlar verib. Mir İsmayıl Seyidzadə Türkiyədə soyad qanuna uyğun olaraq “Saryal” soyadını götürüb. O Türkiyədə mühacirətdə olarkən İsmayıl Saryal adı ilə tanınıb. Saryal Gəncə yaxınlığında bir dağın adı idi. Yurda, onun təbiətinə bağlılıq rəmzi olaraq bu dağın adını soyadı götürmüşdülər. Helena Hoffmann isə Azərbaycana gəldikdən sonra ona Leyla adını vermişdilər. Soyadı isə Seyidzadə olmuşdu. Türkiyədə isə o Leyla Saryal adı ilə tanınırdı. Bütün bu adlar onların yaşamları boyu rəsmi adları olmuşdu. “Bakı Rüzgarı” kitabında isə İsmayıl Saryal özünü Oğuz adı ilə, Helenanı isə ilk dövrlər Helena, sonra isə Alya adı ilə təqdim etmişdi. Bütün bunlar o dönəm üçün gizlilik məqsədi daşıyırdı.     “Bakı Rüzgarı” kitabında İsmayıl Saryal Helena ilə tanışlığı ilə bağlı yazır : Gəzintilərinin birində Elzanı görmək məqsədi ilə Hospisə getdi. Elza onu sevinclə qarşıladı. Söhbət əsnasında Elza bir təklifdə bulundu :     Mən sabah günortadan sonra, bir dostumun doğum gününə dəvətliyəm. İstəyirsiniz, sizdə mənimlə gələ bilərsiniz. Məktəbdən bəri tanışlıq etdiyim Helena yaxşı bir qızdı, görəcəksiniz.     Oğuzun cavabını almadan, tez dostuna zəng etdi, Oğuzunda onunla birlikdə gələcəyini bildirdi.     Ertəsi gün Helenanın doğum günü masası başında toplanan qonaqlar arasında Oğuzda var idi. Qıraq olması səbəbi ilə, bütün qonaqlar kimi, evin xanımı onada xidmət etməkdə idi. Burada Oğuz Helenanın anası və biricik qardaşı ilə tanışdı. Ataları bir neçə il öncə rəhmətə getmişdi.     Yaxın küçədə yaşayan Helena Oğuzun xoşuna gəlmişdi. Onun axtardığı xüsusiyyətlər Helenada var idi: ortaboy, girdəsifət, gülərüz, dizlərinə çatan şabalıdı rəngli saçlar, ölçülü-biçili danışıq. Oğuz onunla dostluq eləmək fikrinə düşdü. Helenanın xüsusi piano dərsi aldığını, həftənin iki günü dərsə getdiyini öyrənmişdi. Bir gün dərsə gedəndə onun qarşısına çıxıb soruşdu :     Gedəcəyiniz yerəcən sizinlə yol yoldaşı olmağıma icazə verərsinizmi ?     Görüş Helenanı həm çaşdırmış, həmdə sevindirmişdi. Yanaşı addımladılar. Getdiyi yer uzaq deyilmiş, söhbətləri uzun sürmədi, ayrıldılar. Oğuz bundan razı qalmadı. Küçədə gəzişib Helenanın çıxmasını gözlədi və onu evlərinəcən ötürdü.     Bu cür başlayan dostluq get-gedə möykəmləndi. Helenanın ailəsi bu vəziyyətlə barışdı və onların dostluğu Oğuz məktəbi bitirənəcən davam elədi. Demək olar ki, gənclər hər gün görüşürdülər. Oğuz bəzən dərsə hazırlığından qalmasın deyə, onun evində məşğul olurdu. Arada Oğuz Helenaya evlənmə təklif etdi, ancaq qızın anası bu məsələni oğlanın təhsilini bitirənəcən təxirə salmasını məsləhət gördü.    Oğuz təhsilini başa vurdu. Gənclər evlənmək barədə öz aralarında qərar qəbul etdilər. Helena Azərbaycana getməyin əleyhinə çıxmadı, heç bir şərt də irəli sürmədi :    Həyatımızı birləşdirmək istəyirik, - dedi, - vahid vücud kimi eyni yolla gedəcək, sevincimizi-kədərimizi bölüşəcəyik. Səni səndən yaxşı tanıyıram. Sənə tamam inanıram. İrəlidə nələrlə rastlaşacağımız barədə indidən düşünmək tezdir. Azərbaycan mənə yad görünə bilər, amma alışaram. Nə qədər ki, sən yanımda olacaqsan, heç nə məni qorxuda bilməz.     Oğuz Helenanın dediklərindən razı qalmışdı. Onu qucaqlayıb öpməkdən özünü saxlaya bilmədi və dedi :     Sənə hər dəfə Azərbaycandan danışanda tünd rənglər qatırdım. Sözlərindən belə başa düşdüm ki, yaranan mənzərə heç də səni qorxutmayıb. İndi həmin mənzərəyə çəhrayı və ağ rənglər vuraq. Xalqımız qonaqsevərdi. Əcnəbi olanda hörmət daha artır. Ora getsək, əyləncəmiz əskik olmayacaq, həftələrlə davam edən gəzintilərdə iştirak eləyəcək, çoxlu dostlar qazanacaq, onlarla yaxşı vaxtlar keçirəcəyik. Hələ çox şeyləri demirəm. Sovetlərdəki aclıqdan söz açırlar. Bunun müvəqqəti olduğuna inanıram. Əlbəttə, belə bir vəziyyət uzun sürməyəcək.     Helena bir neçə gün ərzində anasından razılıq aldı. Amma anası Azərbaycana getmələri barədə eşitmək belə istəmirdi. Amma axırda ailəsi onun Azərbaycana getməsinə razılaşdılar. Onlar çətinlikə Berlindəki Sovet səfirliyindən Azərbaycana gəlmək üçün icazə kağızı ala bildilər. İndi onları min kilometrlərlə yol gözləyirdi.     Berlinin Postdamer Bahnof vağzalından başlayan yolculuq Riqa, Moskva, Gəncəyə qədər davam etdi. Artıq O Gəncədə idi. Almaniyadan Mirismayıl Seyidzadələr ailəsinə alman gəlin gətirmişdi. İlk 3 gün qonaqlar evdə aşıb-daşırdı. Əhval-ruhiyəsi düzəlmiş Helena öz ərinə dedi :     Belə ziyarətçi axınını nə görmüş, nədə eşitmişəm. Həyətdə, otaqlarda adamlarla dolmuşdu. İri samovar onlara güclə çatırdı. Sənə bir həqiqəti deyəcəyəm, amma incimə. Gələn qadınlar arasında bir gözəlinə də rast gəlmədim. Hamısı kök, sifətlərində yara izləri, qısa boylu, əyri ayaqlı idilər. Elə hey mənə baxır, nəsə danışırdılar. Məndə öz aləmimə qapılmşıdım.     Həyat yoldaşının bu cür danışması Oğuzun kefini açdı. Ucadan gülüb dilləndi :     Azərbaycan gözəl qızları ilə öyünür. Sən gördüyün qoca arvadlara baxma, onların işi peşəsi qapı-qapı gəzib, dedi-qodu eləməkdi. Qızlarımız evdən bayıra az çıxırlar. Hələ vaxtımız var. Gözəl, zərif qızlarımızıda görərsən.     Gəncəni gəzdikdən sonra onlar evə döndülər. Onları Oğuzun bacısı qarşıladı. Helenada şəhəri bəyənib, bəyənmədiyini soruşdu. Aldığı cavab belə oldu :     Oğuzun ruhunu oxşayan Gəncənin bağı-bağçası, dağı, meşəsi və adamlarıdır. Burda onun xatirələri qalıb. Oğuzu sevən bağını-bağçasını, dağını, meşəsini və xatirələrinidə sevər.     Helena xanım Gəncəyə gəldikdən sonra ona Leyla adını verirlər. Həmçinin həyat yoldaşının soyadı Seyidzadə soyadını qəbul edir. O Azərbaycanda Leyla Seyidzadə kimi tanınacaqdı. Ad dəyişikliyi ilə bağlı həyat yoldaşı İsmayıl bəy “Bakı Rüzgarı” kitabında işarə edir. Xatirədə ad gizli qalsın deyə Leyla yox, Alya qeyd edilib. İsmayıl bəy xatirələrində bir çox adları öz adları ilə yox, şərti ad altında qeyd etdiyindən Leyla xamında adını belə qeyd etmişdi.     Artıq Leyla Seyidzadə adı ilə tanınan Helena yoldaşı İsmayıl bəy ilə Gəncədə qaldıqdan bir müddət sonra Bakıya köçürlər və beləliklə onların ağır və keşməkeşli həyatı başlayır.     Leyla və həyat yoldaşı Bakıda olarkən Gizli Müsvatın rəhbəri Dadaş Həsənzadə və onun ailəsi ilə yaxın münasibətlərə malik idilər. Dadaş Həsənzadə və İsmayıl bəy gənclik dostları idilər. Bakıya döndükdən sonra bu münasibətləri yenə də saxlayırdılar. Amma sonradan Dadaş Həsənzadə Gizli Müsavat işinə görə həbsxanaya salınır və onun ailəsi ilə sadəcə Leylaxanımgil maraqlanırdı. O həbsxanada olarkən Leyla və Dadaş Həsənzadənin bacısı (Pəri Həsənzadə, C.N) ziyarətə getmişdilər. Bu o zaman çox təhlükəli bir addım idi. Amma Leyla xanım etmişdi. İsmayıl bəy “Bakı rüzgarı” kitabında həmin hadisə ilə bağlı qeyd edir :     Hazırladığı tortu Dadaşın böyük bacısıyla ürəklərini qorxu bürümüş halda ÇEKA-ya apardılar. Girdikləri yeganə pəncərəli və içində boğanaq hava olan gözləmə otağı tünlük idi. Dustaqları bir-bir gələnlərin qarşısına gətirirdilər, səssiz ağlayıb-sızlamaqdan başqa heç nə eşidilmirdi. Hərbi geyimli ÇEKA əməkdaşları kimsənin üzünə baxmadan ora-bura qaçırdılar. Ağlayıb-sızıldayanlara öyrəşmişdilər. İki silahlı əsgər künclərdə keşik çəkirdi.     Dadaşın gətirilmə növbəsi çatmışdı. Bir əməkdaş Alyanın(Leyla, C.N) çiyələkli tortuna süngü sancıb yoxladı. Dəlik-deşik olunmuş tortu Dadaşa vermək fikrindən daşındılar. Alya onu bir tərəfə qoydu. Dadaş digər dustaqlar kimi iki əsgərin arasında gətirildi. Bacısı göz yaşlarını saxlaya bilmədi, əllərilə üzünü örtüb ağlamağa başladı. Dadaş isə əhvalının yaxşı olduğunu göstərməyə çalışırdı. Hətta zarafat eləməyə çalışdı, bir gözünü yumub dedi :     Baxın Alya xanım, gözümün biri yatıb dincəlir, o birisə keşik çəkir oyaqdı.     Bu sözlərdə şübhələnən əsgərlərdən biri dilləndi :     Yerli özünə gəl. Burda eyhamla danışmaq qadağandır. Əsgərlər dərhal da Dadaşı geri apardılar. Qadınlar oradan kədər içində çıxdılar. Alya ərinə şad xəbər apara bilmədi.     Əfsanəvi, Sovet rejiminin sındıra bilmədiyi Dadaş Həsənzadə həbsdə olarkən Leyla Seyidzadəyə onunla görüşmək qismət olmuşdu. Bu faktın özüdə böyük tarixi əhəmiyyətə malik məlumatdır.     Leyla xanım həyat yoldaşı İsmayıl ilə birlikdə sovet ÇEKA-sının izləmələrindən və təqiblərindən özlərini qorumaq üçün tək yolu Azərbaycandan çıxmaqda görürdülər. İran yolu ilə ayrı-ayrılıqda onlar müxtəlif yollarla Azərbaycanı tərk edirlər. İrana keçməklə orada bir müddət qaldıqdan sonra Türkiyəyə mühacirət edirlər. Artıq onların sonuna qədər vətən seçəcəkləri sonuncu dayanacaq Türkiyə idi. Son dayanacaq Türkiyədə onun soyadı da dəyişərək Leyla Saryal adı ilə tanınır. Getdikləri yerlərdə çətinliklər və əzablar həmişə onları izləyib.     Leyla xanımın Türkiyə həyatıda çox maraqlıdır. Türkiyədə onun ən yaxın dostları Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin xanımı Leyla Rəsulzadə və Əziz Alpoutun xanımı Aytən xanım idi. Türkiyədə onun Azərbaycan sevgisinə yeni bir sevgidə əlavə olunmuşdu, bu Türkiyə və Atatürk sevgisi idi.      Belə bir möhtəşəm qadın idi Helena Hoffmann, Leyla Seyidzadə, Leyla Saryal.     Yazını onun şəxsiyyətini bizə anlatmaqda yardımçı olan Nilgün xanım Saryalın sözləri ilə bitirmək istəyirəm :     “ Nənəm çox varlı bir ailənin, çox yaxşı təhsil almış, 4 dil bilən, 4 yaşından başlayraq piano və şan dərsləri almış tək qız idi.     3 yaşında atasını itirmişdi. Varlı bir dost ailənin oğlu ilə beşik kəsdirmişdilər. Amma 18 yaşında Azərbaycan türkünə aşiq oldu. Ailəsini razı salmaq üçün müyyən zaman lazım oldu. 7 dayını qəbul etdirmək üçün çaba göstərmişdi.     1924-cü ildə ürəyinin izində, Azərbaycana getdi. Berlinin lüks məhəlləsindəki böyük evdən, Bakıdakı 1 otağa....     Stalin dönminə qədər pis-yaxşı idarə etdilər.     Bir qızı oldu... 1 yaşında öldü...     Stalin dönəminin zülmü başlamışdı... Bakının küçələrində anasını, atasını öldürdükləri və ya sürdükləri kimsəsiz uşaqlar, pərişan halda qaçır, gecələri küçələrdə dalan maşınlarda enən Çeka polisləri binalara dalıb, insanları tutub aparırdı. Dədəmin dostlarını güllələdilər...     9 aylıq hamiləykən, babamı univeristetdə dərs verdiyi tələbələrdən ikisi Çeka-ya xəbərlədi. Babam, atamın doğulduğu gecə İrana qaçdı.     Qucağında 1 həftəlik atamla, Xəzər dənizi vasitəsi ilə oda İrana qaçdı.1 ilə yaxın İranda yaşadılar. 1 il sonra öncə dəvə, sonra at üstündə Türkiyəyə qaçdılar...     Gənc Türkiyə Cümhuriyyətinə, özgürlüyə, bağımsızlığa, ümidə....     Sərhəddə türk əsgəri, dağda qaçaqlara aid olduğunu düşündükləri bir çadırı açıb, içində yatan bir gənc, sarışın gözəl qadın, bir uşaq tapanda heyrətlənib qaldı. Ondan sonrası həmişə gözəl keçdi həyatımız, Atatürk və türk milləti sayəsində. “Varlığını buna borclusun” həmişə dedi mənə.     Yeriməyə başladığım gündən, məktəbə başladığım günə qədər, hər səhər Anıtqəbirin ilk ziyarətçiləri olduq ikimiz. Çıxarkən xatirələrini, Atatürkü və cümhuriyyətin ilk illərini danışdı. Enərkən danışdı, bıkmadan, usanmadan hər gün.     Əsgərlər “Nilgün gəlmiş” deyə gülərək qarşıladı. Evim kimi gəlirdi Anıtqəbir...    Atamın evi..    Son illərini daha çox danışırdı...    Hər danışdıqca sonda deyərdi:     Əsla ağlama arxamdan, mən çox gözəl bir həyat yaşadım. Babala bir-birimizi çox sevdik. Çox xoşbəxt yaşadıq. Çox rəngli həyat yaşadım, onunla evləndiyim üçün. Almaniyada qalsam, yada 2-ci dünya müharibəsində bir bomba ilə öləcəkdim, yada həyatda qalsam da tək həyat yaşayacaqdım. Mənim həyatım bir film kimi həyacanlı keçdi. Yaxşı ki, Atatürk və qurduğu Türkiyə Cümhuriyyəti vardı. O sayədə varıq. Vətənini sev. Heç bir zaman pes etmə, hər şey düzələr.     Anama gümüş çərçivəli balaca bir Atatürk rəsmi vermişdi, divarıma asmışdıq.Səhərlər qalxanda, yuyunub geyindikdə sonra, öncə and içdirirdi qarşısında, daha məktəbə başlamamışdım :     Türküm, doğruyum, çalışqanam....      Arxamdan sakın ağlama, sevin ki, nənən çox rəngli və xoşbəxt bir həyat yaşadı. 1. Ədalət Tahirzadə, Oğuztoğrul Tahirli – Azərbaycan Cümhuriyyətinin Tələbələri (Tarixi arayış, bəlgələr, yaşamlar), Bakı, 2016. 2. İsmail Saryal – “Bakü Rüzgarı”, Ankara 1998. 3. Fotolar və bir çox şəxsi məlumatlar İsmayıl Saryalın və Helena Hoffmanın nəvəsi Nilgün Saryalın şəxsi arxivindəndir. Müəllif: Cümhuriyyət Siyasi Düşüncə Mərkəzinin sədri - Ceyhun Nəbi 

Bu gün İstiqlalçı millət vəkili Tofiq Bağırovun anadan olmasının 98-ci ili tamam olur. O 25 fevral 1926-cı ildə Gəncədə anadan olub. Gəncədə orta məktəbi bitirdikdən sonra (1943) Tiflis Dəmir Yolu Mühəndisləri İnstitutuna daxil olub. Təhsilini 1948-ci ildə başa vurub. Əmək fəaliyyətinə 1948-ci ildə Orcenikidze Dəmir Yolu İdarəsinin Mahaçqala şəbəkəsində yol növbətçisi kimi başlayıb. Dərbənd stansiyasında dispetçer işləyib. 1949-cu ildə Azərbaycana gələrək, Biləcəri stansiyasında böyük dispetçer, stansiya rəisinin müavini olub. SSRİ Dəmir Yolu Akademiyasının ali mühəndislər kursunu bitirdikdən (1953) sonra isə Biləcəri stansiyasının rəisi vəzifəsində çalışıb. T. Bağırov 1956-cı ildən etibarən rəhbər vəzifəsində Azərbaycan Dəmir Yolu hərəkət xidmətinin rəis müavini (1956–1958), iki ildən sonra isə Bakı şöbəsinin rəisi (1958–1960), Kommunist Partiyasının Bakı şəhəri Nərimanov rayonunun Birinci Katibi, Azərbaycan SSR avtomobil nəqliyyatı naziri (1961–1963), Azərbaycan KP Gəncə (Kirovabad) Şəhər Komitəsinin birinci katibi (1962–1966), Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsində Təşkilat və Partiya orqanları şöbəsinin müdiri (1966–1971), Azərbaycan Dəmir Yolu İdarəsinin birinci rəis müavini (1971–1983), Azərbaycan SSR Ali Sovetinə, bir dəfə isə SSRİ Ali Sovetinə deputat seçilib. "SSRİ Fəxri Dəmir Yolçusu" adına layiq görülmüşdür. 1983-cü ildən təqaüdə çıxan T.Bağırov 1988-ci ildə, Dağlıq Qarabağ hadisələri başlanan zaman aktiv fəaliyyətə başlayıb. Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyəti sədrinin müşaviri, "Qayğı" və "Qarabağa yardım" Cəmiyyətlərinin İdarə Heyətinin Sədr Müşaviri olub. 1988–2003-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinin sədr müşaviri olub. 1990–1995-ci illərdə Azərbaycan Ali Sovetinin deputatı seçilib. Müstəqillik Aktının müəlliflərindən biri olub və Komissiya Sədri kimi onun təklifi ilə 18 oktyabr tarixi 1991-ci ildən etibarən Azərbaycanda Müstəqillik bayramı kimi qeyd olunur. Sözcü.az

Şəki Miniatür Muzeyi Yurd Yaddaşı.  Şəki Azərbaycanın ən qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olmaqla bərabər,  dövlətçilik tariximizdə əhəmiyyətli yeri olan tarixi diyarlarımızdan biridir. Şəkidə yerləşən Miniatür muzeyi - Yurd Yaddaşı Şəkinin - o cümlədən Azərbaycanın müxtəlif dövrlərdə ictimai-siyasi,  mədəni və iqtisadi dövrlərini əks edən çox mühüm tarixi sənədlərin və eksponatların toplanıb cəmiyyətə təqdim edən çox gözəl bir mərkəzdir.  Səki miniatür muzeyi - Yurd Yaddaşı Şəkinin yetişdirdiyi vətənpərvər övladlarından biri olan  dəyərli ziyalımız Xatirə xanım Əkbərova tərəfindən yaradılıb və bu,  dəyərli xanım tərəfindən qorunur.  Təbii ki, dövlət dəstəyi olmadan bu cür mühüm bir muzeyi saxlamaq və yaşatmaq çox çətindir.  Dövlətimizin  tarixinin mühüm bir dövrlərini cəmiyyətə çox dolğun şəkildə və sənədlərlə təqdim edən bu cür mədəniyyət ocaqları tək-tük insanların ianələri ilə ayaqda dura bilməz.  Xatirə xanım  çox maraqlı - o cümlədən vətənpərvər bir xanımdır.  Muzeyi çox həvəslə və maddi gəlir əldə etməyi düşünmədən ərsəyə gətirib. Xatirə xanım bu gün də  muzeyi həvəslə qoruyub saxlayaraq,  tarixi əsərləri qonaqlara maraqla təqdim edir. Ancaq çox təəsüf  ki, Xatirə xanımın muzeyi qorumağa maddi imkanı yoxdur. ola bilsin ki,  Şəki miniatür muzeyi yaxın aylarda fəaliyyətini dayandırsın.  Çox üzücü bir durumdur... Mən çox arzu edərdim ki, Mədəniyyət Nazirliyi Şəki miniatür muzeyinə diqqət yetirsin. Bu muzey adından da bəlli olduğu kimi yurd yaddaşıdır. Yurdun yaddaşının silinməsinə imkan vermək olmaz!  Dövlət muzeyə sahib durmalıdır. Xatirə xanımın əlində çox mühüm sənədlər və tarixi kitablar var.  Şəkinin yerli qəzetlərinin demək olar ki, bütün nüsxələrini Xatirə xanım min cür əziyyətlə əldə edərək qoruyub saxlayıb. Əsərləri qoruyub saxlamaq üçün vəsait lazımdır. Əgər dövlət o əsərlərə sahib durmasa, Xatirə xanımın ərsəyə gətirdiyi muzeyin ayaqda durmasına qərar verməsə, həmin sənədlərin məhv olmaq təhlükəsi olacaq. Bu da ən böyük cinayətdir!  Xatirə xanıma dəstək olaq ki, tariximiz yaşasın! Elşən Əlisoy, "Sozcu.az" saytının təsisçisi

Əməkdar incəsənət xadimi, tanınmış bəstəkar Cavanşir Quliyevin səhhəti getdikcə yaxşılaşır. Sozcu.az xəbər verir ki, bu sözləri Axar.az-a açıqlamasında Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin şöbə müdiri Vəsilə Vahidqızı deyib. “Əməliyyatdan sonra hazırda həkim nəzarəti altındadır, növbəti əməliyyat gözlənilmir. Vəziyyəti getdikcə yaxşılaşır”, - o bildirib. Qeyd edək ki, Cavanşir Quliyev bir müddət öncə beyninə qaz sızması səbəbindən İstanbulda xəstəxanaya yerləşdirilmiş və əməliyyat olunmuşdu.

“Dualara görə hər kəsə təşəkkür edirəm. Babatam”. Sozcu.az xəbər verir ki, bu sözləri teleqram-a açıqlamasında Türkiyədə müalicə olunan əməkdar incəsənət xadimi Cavanşir Quliyev deyib. Xatırladaq ki, sənətkar fevralın 5-də İstanbulun Acı Badem xəstəxanasına yerləşdirilmişdi, hazırda müalicəsi davam edir. redaktor.az

Ağsu rayon Çiyni kənd sakini,  7-ci sinif şagirdi İsmayılov Rəvan Seymur oğlunun Ana dili haqqında şerini təqdim edirik: Ana dili  Göz açanda laylamı ana dili oxudu, Bu dildə ana danışır, bu dildə Vətən.  Müqəddəsdir ana dli, sənin hər kəlmən Nənə, ana dilidir sevin, ruh verən. Azərbaycan dilidir ana dilimiz Onunla gözəldir söz və kəlməmiz. Gəlin sevək, qoruyaq biz hər birimiz Doğma həm anatək ana dilimiz. Doğmadır, doğmadan ana dilimiz Onunla döyünür vurur qəlbimiz. Qalxdıq ucalara biz pillə-pillə Zəfər yazdıq tarixə bu doğma  dildə.  Şirindən şirindir, şirindir mənə Azərbaycan, qurbanam ana dilinə Ana dili sevəcəm hər zaman səni  Sevirəm dilimi, bu doğma dili. 

 - Sizin, müsəlmanların öz ziyalılarınız varmı? - deyə bir dəfə söhbət zamanı rus tanışım məndən soruşdu. - Əlbəttə! - dərhal cavab verdim. - Bakıda, digər şəhərlərdə çalışan xeyli sayda xalq müəllimlərini bir kənara qoyuram. Onlardan başqa çoxlu ali təhsilli mühəndislərimiz, həkimlərimiz, vəkillərimiz var. - Xalq müəllimləriniz haqda müxtəlif yerlərdə eşitmişəm, hətta bir qismi ilə görüşmüşəm. Bilirəm ki, onların bəziləri həqiqətən də ciddi çalışır, kütlə arasında gücləri çatan qədər, rüşeym halında da olsa, mədəniyyət yaymağa çalışırlar. Amma bəs dediyiniz ali təhsilli müsəlmanlar - həkimlər, mühəndislər, vəkillər, digər yüksək savadlı adamlar haradadır? Nə üçün gözə görünmürlər, niyə özlərini göstərmirlər? Axı doğma xalqın mədəni hərəkatının başından ilk növbədə onlar dayanmalıdırlar. Bu hərəkata istiqamət verməli, rəng və ahəng qatmalıdırlar. Amma ziyalılarınızdan bir səs-soraq eşidilmir. Niyə belədir? Doğrudan da niyə belədir? Qaldırılan məsələ gözlənilməzliyi ilə məni heyrətdə buraxdı. - Ziyalılarımız haradadır? - həqiqətən də bu suala cavab vermək asan iş deyil. Şəxsən mən rus müsahibimin sözlərinin müqabilində bir cavab tapa bilmədim və sadəcə başımı aşağı salmaqla kifayətləndim. Əgər ziyalılarımızın yalnız öz peşələri ilə məşğul olduqlarını, təvazökarlıq səbəbindən ictimai həyat məsələlərindən uzaq durduqlarını, belə işlərə qarışmaq istəmədiklərini desəydim, bu onlara münasibətdə heç də xoş təsir bağışlamayan bir xidmət olardı. Həm də özümü ziddiyyət burulğanına salıb namünasib vəziyyətdə qoyardım. Həmsöhbətim həssas, incə məqamları dərhal sezən adam kimi dərhal məni öz sözlərimlə tutar və deyərdi: “Siz peşələri ilə bağlı məsələlərdən başqa heç bir şey bilməyən, heç nə ilə maraqlanmayan insanları necə ziyalı adlandırırsınız? Məgər ictimai fəaliyyət ziyalılığın ümdə şərtlərindən biri deyilmi? Məgər cəmiyyət həyatı ilə bağlı məsələlərə nüfuz etmədən, ictimai işlərlə məşğul olmadan ziyalı sayılmaq mümkündürmü? Onda ən sıradan olan bir sənətkarla ziyalının nə fərqi var və s. və i.a.” Doğrudan da fərq nədədir? Yalnız diplomda? Əgər diplom öz sahibinə hər kəsə məlum olan borc hissi, ziyalını kütlədən fərqləndirən mənəvi və əxlaqi tələbat aşılaya bilmirsə, onun adi kağız parçasından nə fərqi var?” Bir də təkrar edirəm: bütün bu məqamlar dərhal ağlıma gəldi. Lakin müsahibimdə də eyni fikirləri oyatmaqdan ehtiyatlandığım üçün susub başımı aşağı salmağı və gözümü yerə dikməyi daha üstün tutdum. Həmsöhbətim isə, əvvəldə də vurğuladığım kimi, həssas adam idi. Susmağımın səbəbini başa düşdü. - Qətiyyən heç nə anlamıram, - deyə söhbətə davam etdi. -Doğrudanmı ziyalı adamlar dörd bir yanlarında baş verənlərə əsla iztirab keçirmədən uyğunlaşırlar, yaramazlıqlarla barışırlar? Doğrudanmı bütün bu məktəblər, elmlər, kitablar, universitetlər hamısı yanlarından elə-belə, izsiz-soraqsız ötüb keçib? Onlarda heç bir yeni hiss, yeni düşüncə, yeni tələbat doğurmayıb? - Bir dəqiqə, icazə verin... - etiraz etməyə çalışdım. - Heç nəyə izin verməyəcəm. Çünki gətirəcəyiniz dəlilləri əvvəlcədən bilirəm. Deyəcəksiniz ki, bu adamlar peşələrinə son dərəcə bağlıdırlar, öz sahələrində çox mükəmməl, bəlkə də əvəzsiz mütəxəssisdirlər. Deyəcəksiniz ki, fikrən müasir mədəniyyətlə yaşayır, nəfəs alırlar. Çoxlu mütaliə edirlər, müxtəlif elm sahələri ilə maraqlanırlar. Ola bilsin ki, həqiqətən də belədir. Lakin bütün bunlar həm ziyalı şəxslərin özləri, həm də mənsub olduqları cəmiyyət üçün çox azdır. Gəlin məntiqi və ardıcıl mülahizə yürüdək. Mövcud vəziyyətdə iki şeydən biridir: ya keçdikləri məktəblər, öyrəndikləri elmlər onlara möhürünü vurub, bu insanlarda bəlli mədəniyyət duyğuları, tələbat, zövq, instinkt əmələ gətirib, ya da sadaladıqlarımın heç birini aşılaya bilməyib. İkinci hal üzərində ətraflı dayanmaq fikrim yoxdur. Söyləyəcəklərim qısa olacaq: bu cür “ziyalıların” nə mənim, nə sizin, nə də içərisində yetişdikləri cəmiyyətin nəzərində heç bir müsbət dəyəri ola bilməz. İctimai baxımdan isə onlarla sadə peşə adamları arasında hər hansı fərq mövcud deyil. Əslində cəmiyyət üçün faydalı bir peşənin qulpundan yapışan sənətkar daha lazımlı və gərəklidir. Çünki o, işinin nəticələri ilə insan icmasının həyatında daha görümlü şəkildə iştirak edir, fiziki əməyi ilə ətrafdakılara konkret töhfələr verir. Cəmiyyətdən təcrid olunan mücərrəd ziyalı isə əslində zaman keçdikcə insanların nəzərində mövcudluğu hiss edilməyən bir heçliyə çevrilir. İndi ikinci ehtimalımın üzərinə gəlirəm. Əgər keçdikləri məktəblər, aldıqları biliklər bu insanlara öz möhürünü həqiqətən də, hər hansı şəkildə vurubsa, onlarda mədəni tələbat, yüksək zövq və yeniliklərə can atmaq duyğusu formalaşdırıbsa, o zaman nə üçün gözləri önündə hər gün cərəyan edən mənzərələrdən əzab çəkmirlər? Sözlərim sizi təəccübləndirir? Əbəs yerə! Əgər özlərini ziyalı sayan insanlarda yuxarıda sadaladığım keyfiyyətlər olsaydı, mütləq əzab çəkməli idilər. Heç bir əzabkeşin üzləşmədiyi ağır, dəhşətli iztirablara məruz qalmalı idilər. - Lütf edin, bir dəqiqə icazə verin: bu insanlar əzab çəkirlər. Dəfələrlə öz iztirablarını dilə gətiriblər. Yeri düşəndə bu barədə yenə söz açırlar. - Siz də lütf edin və mənə haqqında söz açdığınız iztirabların səmimiliyinə inanmamağa icazə verin. Həqiqi iztirab sözlərdə deyil, hərəkət və əməllərdə ifadəsini tapır. Yəqin ki, fikrimlə razılaşarsınız: kimlərsə aclıq, yaxud susuzluqdan iztirab çəkəndə, bədənimizin bir hissəsi kəsilib atılanda, gözlərimiz önündə yaxınlarımıza, doğmalarımıza işgəncə veriləndə keçirdiyimiz acıları sadəcə olaraq hansısa patetik sözlərlə, sentimental ifadələrlə dilə gətirmək və bununla öz işini bitmiş saymaq gülünc işdir, hətta deyərdim ki, səfehlikdir! Boş təsəlli sözləri demək əvəzinə belə təsadüflərdə əməli iş görməliyik: aclıqdan, yaxud susuzluqdan ölənə dərhal çörək və su tapmalıyıq. Sevdiyimiz adamın müdafiəsinə qalxmalıyıq! Qəti qənaətim belədir ki, həqiqi iztirab, yəni ürəyin, qəlbin dərinliklərindən gələn iztirab daha böyük təsir gücünə malikdir. O, insanı mütləq əməli fəaliyyətə təhrik etməlidir. Əsla mümkün olan iş deyil ki, adam ətrafında baş verənlərdən həqiqətən iztirab çəksin və bununla belə bütün ömrü boyu sadəcə hansısa sözlərlə, çağırışlarla kifayətlənsin, vəzifəsini bitmiş saysın! Sizdə çox vaxt məhz belə olduğuna görə ziyalılarınızın həqiqi iztirab hissi yaşadıqlarına inanmıram. Əgər onlar gördüklərindən, şahidi olduqlarından həqiqətən də iztirab çəksəydilər, o zaman mütləq hərəkətə keçərdilər. Əgər hər şeyi görür və yenə də əllərini ağdan qaraya vurmurlarsa, deməli hansısa iztirab, vicdan əzabı haqda danışmağa əsas yoxdur! Amma çevrilib ətrafınıza baxın - üzülmək, qüssəyə dalmaq üçün nə qədər əsas, nə qədər səbəb var! Ürəyin, qəlbin istəkləri yerinə yetməyəndə, qarşıya qoyduqları məqsədə çatmayanda onlar həqiqətən də ağrıyır. Gəlin açıq danışaq: ziyalılarınızın yaşadıqları mühit özünü ziyalı adlandıran adama azacıq da olsa məmnun qalmaq, həzz almaq üçün hər hansı imkan verirmi? Kütlənin dərin, sonsuz cahilliyi, ailənin və cəmiyyətin bərbad vəziyyəti, ictimai həyatın ən kiçik işartısının belə mövcud olmaması - məgər bütün bunlar hətta ən iddiasız ziyalını da narahat etməyə, narazı salmağa yetərli deyilmi? Əgər narazılığa bu qədər əsas varsa, o zaman ziyalılarınız nə üçün bu şəraitlə mübarizə aparmırlar? Nə üçün yarıtmaz həyatın əsaslarını zövq və tələblərinə uyğun şəkildə yenidən qurmağa can atmırlar? Daim bu çevrədə dolaşdığımdan mənə elə gəlir ki, zövq və tələblərinin acı gerçəkliklə qarşı-qarşıya gəlməsi, toqquşması ziyalıların ürəklərində, beyinlərində bir an da olsun toxtaqlıq tapmayan ağrı yaratmalıdır. Elə isə nə üçün susurlar? Nə üçün fəaliyyətsiz dayanırlar? Nə üçün ətrafda baş verənlərə münasibət bildirmirlər? - Bəlkə onlar sadəcə gücsüzdülər? - Nə? Gücsüzdülər? Nədə? Cahilliklə, ictimai mühitin yaramazlıqları ilə mübarizədə? Qarşınızda cəsarət göstərib əminliklə söyləyə bilərəm ki, fikriniz qətiyyən həqiqətə uyğun deyil. Yaxşı, lütfən mənə deyin, ziyalılarınız fərqli düşündüklərini elan etmək, etirazlarını bildirmək üçün nə vaxtsa kiçicik də olsa bir cəhd, bir təşəbbüs göstəriblərmi? ..... Rus tanışımla söhbətimizi davam etdiririk. - Deyirsiniz ki, ziyalılarınız gücsüzdür, - o, yenidən bayaqkı mülahizəmə qayıtdı. Bağışlayın, amma buna inanmıram. İşarə vurduğunuz gücsüzlük ziyalılarınızın həyatdan uzaqlığını, ölgünlüyünü, hətta deyərdim ki, onlarda daşıdıqları ziyalı adına uyğun hiss və duyğuların olmadığını əyan eləməmək üçün arxasında gizləndikləri ucuz və rahat pərdədir, şirmadır. Əvvəla, mən apriori (təcrübi - V.Q.) olaraq heç zaman işığın, biliyin, elmin cahillik, avamlıq və qaranlıq qarşısında gücsüz qalması fikrini qəbul etmərəm. Ziya, elm və bilik harada meydana çıxırsa, sonda mütləq qələbə çalır. Sadəcə, onların xidmətində dayanan insanlar sarsılmaz əqidə sahibi kimi tanınmalıdırlar. Nəcib və cəsur olmalıdırlar. Seçdikləri yolda dözümlülük, səbat göstərməlidirlər. Fikrinizlə qismən razıyam - ziyalılar yalnız bir halda gücsüz, köməksiz ola bilərlər: bu da çeşidli sınaqlardan çıxan, çətinliklər yaşayan cəmiyyətin süquta uğramağa, çürüməyə başladığı dövrdə mümkündür. Bu elə məqamdır ki, artıq düzlük, nəciblik toxumlarını səpməyə yer yoxdur. Tarla gücdən düşüb, insanların ürəyində təpər qalmayıb. Hisslər kütləşib, üstəlik də o qədər eybəcərləşib ki, artıq heç bir qüvvə onları tədricən üzü aşağı yuvarlandıqları ümumi simasızlıq girdabından xilas edə bilməz. Necə düşünürsünüz - indiki müsəlman cəmiyyətinə belə yarlıq yapışdırmaq mümkündürmü? Özüm rusam. Amma sizin millətlə müəyyən tanışlığım var. Onun dilini, tarixini, məişətini bilirəm. Adət-ənənələrinə bələdəm. Ona görə də deyərdim ki, xalqınız hələ yaşamağa başlamayıb. O, uşaq kimi sadəlövh, körpə kimi tər-təmizdir. İnsanlarınızın daxilinə nüfuz etməyə çalışın. Kəndlərə, şəhərlərə gedin. Görəcəksiniz ki, xalqınızın əksər hissəsi məişət baxımından hələ cəmiyyət həyatının ilkin mərhələsi sayılan köçərilikdən o yana keçməyib. Onun övladlarının böyük qismi hələ mədəniyyətin dağıdıcı təsiri altında pozulmayıb. İlkinliyini, hətta deyərdim, vəhşiliyini qoruyub saxlayıb. Sözümə fikir verin: mən vəhşi deyirəm, barbar demirəm. Bu iki ifadəni, təəssüflər olsun ki, çox tez-tez qarışıq salırlar. Əslində isə aralarında böyük fərq var. Barbar üçün hər şey keçmişdən qalıb. Sivilizasiyanın izafiliyindən mənəviyyatı pozulub. Çox şeyini həmişəlik itirib. Gur, dolğun, mənalı həyat ondan ötəri artıq dünənki gündür. Qarşıda onu heç nə gözləmir. Sıxılmış lumuya bənzəyən ürəyi yalnız olduqca qüvvətli, sarsıdıcı hissləri qəbul etməyə qadirdir. Mahiyyət etibarı ilə dağıdıcı gücə malik həmin hisslər barbarın sonunu - həyat səhnəsindən birdəfəlik yoxa çıxmasını sürətlə yaxınlaşdırır. Sizin xalqa gəldikdə isə o, maarifsiz olsa da, əsla barbar deyil. Çünki kütləvi şəkildə heç bir dağıdıcı sivilizasiyanın təsirinə məruz qalmayıb. Kəndlərə gedin. Burada yaşayan müsəlmanlar nə ərəb, nə fars, nə də hər hansı başqa bir sivilizasiyanın təsirini öz üzərində hiss edib. O, əsrlər öncə taleyin Şərqi Türküstandan bura gətirib çıxardığı şəkildə qalıb. Bu insanlar nə qədər münbit, nə qədər bərəkətli tarladır! Belə tarlada hər şey becərmək mümkündür. Təki ürəkli əkinçilər olsun! Güclülük, yaxud gücsüzlük haqda yalnız mübarizəyə qoşulandan, qüvvəni sınayandan sonra danışmaq məqbuldur. Mübarizə aparmadan nəyəsə qadir olmamaq barədə bəhs açmaq tamamilə yersiz, əsassızdır. Yalnız əli titrəyən qocalar, bir də qorxaqlar savaşa atılmadan gücsüzlüklərini etiraf edə bilərlər. Sizlərdən hansınız mübarizə meydanına atılmısınız? Hansınız toxum səpmək istəyib, amma uğursuzluğa düçar olub? Kim əlindən məşəl, ürəyində sevgi zülmətə bürünmüş xalq həyatının dərinliklərinə nüfuz etmək istəyib, amma ruhlandırıcı çağırış səsləri eşitməyib? İnanın mənə, xalqın ürəyi çox həssasdır. Əgər ziyalılardan belə hərəkət görsə, dərhal səslərinə səs verərdi. Göstərdikləri yolla gedərdi. Ancaq bildiyimə görə, ziyalılarınız indiyə qədər bu məsələ ilə bağlı əllərini ağdan qaraya vurmayıblar. Onlar sadəcə ədabaz bir tərzdə özlərinin iddialı, heç kəsi və heç nəyi bəyənməyən xarakterlərini nümayiş etdirməklə kifayətləniblər. Doğma xalqdan, gerçək həyatdan uzaqlaşıb qılaflarına giriblər. Bütün bunlardan sonra həmin ziyalıların xalqı, kütləni durğunluqda, cahillikdə, ziyalı kəsimin zövq və tələblərinə uyğunlaşmamaqda günahlandırmağa ixtiyarı varmı? Bunun müqabilində kütlənin ziyalılara soyuq, hətta daha dəqiq desəm, istehzalı-inamsız münasibəti tam ədalətli və əsaslandırılmış deyilmi? Axı, siz ziyalılar da o kütlənin içərisindən çıxmısınız. Axı, hər birinizin bu günkü yerə, səviyyəyə, mövqeyə çatması üçün ən azı on beş-iyirmi il kimlərinsə yorulmadan çalışması lazım gəlib. Onlarla müəllim və professorun əməyi, ibtidai, orta və ali məktəblərin, mədəniyyət cəmiyyətlərinin zəhməti keçib. Müsəlman əhalinin əksər hissəsi isə bütün bunlardan məhrumdur. Ziyalılarınız isə heç nə ilə hesablaşmadan tələb edir ki, kütlə onları anlasın, istək və zövqlərinə uyğunlaşsın. Yəqin düşünürlər ki, bütün bunlar sehrli çubuğun bir hərəkəti ilə, sizin istək və iradənizlə başa gələ bilər. Amma bilməlisiniz ki, bu cür fikrə düşmək o insanlara münasibətdə sadəcə ədalətsizlik deyil, daha çox ağılsızlıqdır! - Axı bizim sadə adamlar, ümumən müsəlman kütləsi təbiəti etibarı ilə ləng və astagəldir. Üstəlik fanatikdirlər. Ziyalının çağırışını eşitmək belə istəmirlər. - Yalandır! Böhtandır! - həmsöhbətim sanki öz-özündən hiddətlənərək səsini ucaltdı. - Bir də təkrar edirəm: ağ yalandır! Dediyiniz müsəlman kütləsini mən də yaxşı tanıyıram. Uzun müddət xalqınızın arasında yaşamışam. Heç yerdə belə üzüyola camaata, fanatizmdən bu qədər uzaq insanlara rast gələ bilməzsiniz. Özünüz fikirləşin: fanatizm ənənəvi dini institutların güclü olduğu, mütəşəkkil ruhanilərin fəaliyyət göstərdiyi, xalq ruh və mayası ilə bağlandığı inanclardan heç vəchlə əl çəkmək istəmədiyi yerdə meydana çıxır. Nə kəndlərinizdə, nə müsəlman əhalinin toplu yaşadığı şəhərlərdə belə vəziyyətə təsadüf etmək mümkündür. Mən həmişə sadə müsəlmanı hər kəsdən fərqləndirən qeyri-adi dözümlülüyə, hər məsələdə çox asanlıqla yola gəlmək bacarığına heyran qalmışam. Nə barədə danışmaq istəməyinizdən asılı olmayaraq, o həmişə səbir və təmkinlə sizə qulaq asmağa hazırdır. Lütfkarlığı və marağı hər cür iddiadan, mənəm-mənəmlik hissindən o dərəcədə azaddır ki, inandırıcı dəlillər gətirdiyiniz təqdirdə onlarla dərhal razılaşa bilər. Necə düşünürsünüz - bəzi dini təriqətlərin müsəlman əhali içərisində özünə asanlıqla yer tapmasının səbəblərindən biri də xatırlatdığım nəcib lütfkarlıq hissi deyilmi? Baxın, son dərəcə qısa müddət ərzində dindaşlarınızın arasında babilik, şeyxilik, rükni-rabilik kimi hətta biri-birini qarşılıqlı şəkildə istisna edən ifrat təlimlər də özünə yer tapa bilib. Hələ onu demirəm ki, bu təlimlərin bəziləri ümumilikdə islamın müəyyən ehkamlarını rədd edir. İnanın mənə, belə təlimlər kobud fanatiklərin, qeyd-şərtsiz məddahların mühitinə heç cür yol tapa bilməzdi. Onların sizin din qardaşlarınız arasında asanlıqla yayılması isə bir tərəfdən bu insanların islamın həqiqi mahiyyəti ilə yetərincə tanış olmadıqlarına dəlalət edirsə, o biri tərəfdən könüllərinin açıqlığını, yeni təsirlərə etinasız, qapalı qalmadıqlarını, kor fanatizmdən uzaq dayandıqlarını göstərir. Ziyalılarınız xalqın bu nadir keyfiyyətlərindən asanlıqla yararlana bilərdi. İnandırım sizi ki, belə olduğu təqdirdə kütlə içərisində çağdaş həyatla ayaqlaşmayan, gerilikçi təlimlər yayan fanatiklərdən qat-qat böyük uğur qazanar, güclü və nüfuzlu olardılar. - Axı, bu dediyiniz uğurları hansı yolla qazanmaq mümkündür? - Əlbəttə, evdə oturub giley-güzar etməklə, yumruğunu sinəsinə döyüb qara camaatın “sizi qəbul etməməsi”, “başa düşməməsi” haqda şikayətlənməklə, “kütlənin fövqündə dayanmağınız” barədə özünüzə təskinlik verməklə heç nəyə nail ola bilməzsiniz. Aydın məsələdir ki, belə pozalar onu alan üçün asandır, belə sözlər onu deyən üçün rahatdır. Bu yolla özlərini hətta bir az da bizim Peçorinə (rus yazıçısı M.Y. Lermontovun “Zəmanəmizin qəhrəmanı” romanının baş personajı - V.Q.) bənzəirlər. Amma bütün bunların həqiqi işə heç bir dəxli yoxdur. Başqa xalqların təcrübəsi ilə tanış olun, ondan yararlanın. İlk növbədə tərcümə ədəbiyyatı məsələsini sahmana salın. Qoy, hər kəs bu sahədə bacardığı işin qulpundan yapışsın. Təbiət elmləri mütəxəssisi təbiətşünaslığa, tarixçilər tarixə, müəllimlər pedaqoji sahəyə aid əsərləri, yazıçılarla şairlər isə bədii ədəbiyyat nümunələrini dilinizə çevirsinlər. Təbiətin sirləri, digər xalqların maraq və idealları, tərbiyədə təfəkkürün rolu və elmi metodların faydası haqda əsərlər hər bir xalqı təkamül yolu ilə, amma köklü şəkildə dəyişməyə qadirdir. Bir, ən çoxu iki nəsil dəyişimindən sonra inkişaf baxımından tanınmaz hala düşəcəksiniz. Çünki xalqınızı tanıyıram. Onun maraq genişliyinə bələdəm. Hər şeyi suçəkən kimi özünə hopdurmağı bacardığını bilirəm. Yalnız belə şəraitdə kütlənin arasına getmək, xalq həyatına müdaxilə etmək olar. İnanın mənə, təkamül heç vaxt yuxarıdan gəlmir. O, hər zaman aşağılardan, xalq həyatının çeşmə kimi qaynadığı, münasibət və əhval-ruhiyyənin, mənəvi özülün formalaşdığı küçə və bazarlardan, məhəllə və meydanlardan, cümə məscidləri və digər yığıncaq yerlərindən başlanır. Hər xalqın həyatında belə bir əhval-ruhiyyənin mövcudluğu son dərəcə vacibdir. Ziyalılarınızın sayca indikindən də qat-qat çox olması mümkündür. Lakin say çoxluğuna baxmayaraq, xalqın əhval-ruhiyyəsi sizin zövq və ideallara uyğun gəlməyəcəksə, insanlar yenə də bu ideallarla tam ziddiyyət içərisində olan bir həyat yaşamaqda davam edəcəklər. Həmişə sizin ziyalıların xalq həyatının daxilinə, dərinliklərinə müdaxilə edə bilməməsinə təəccüblənirəm. Ən azı Bakını götürək. Burada müsəlman ziyalılarını demək olar ki, heç yerdə görmək mümkün deyil. Cəmiyyətin bütün digər təbəqələri yaşayır, fəaliyyət göstərir. Onlar müxtəlif tədbirlər keçirir, mühazirələr oxuyur, müsamirələrin, xalq əyləncələrinin təşkilinə qüvvə və imkanları daxilində yardım göstərirlər. Müsəlman şəhərinin bu ümumi həyatında yalnız müsəlman ziyalılarının iştirakı nəzərə çarpmır. Bəyəm o da başqalarının gördüyü işləri görə bilməzdimi? Əgər ziyalılar təşəbbüslə ortaya atılsaydılar, onların təşkil etdikləri tamaşalara, müsamirələrə, mühazirələrə daha çox insan gələrdi. Həm də daha böyük şövq və həvəslə! Siz hansı fikirdə olsanız da, mən bu apatiyanın, fəaliyyətsizliyin əsil səbəbini bilirəm. Yeganə səbəb ziyalılarınızda həqiqi ziyalılığın azlığı, çatışmamasıdır. Bəlkə də fikrim sizə bir qədər ziddiyyətli görünür. Amma həqiqətən də belədir! Özümə, dost və yoldaşlarıma bəraət qazandırmaq üçün heç bir söz tapa bilmədiyimdən başımı aşağı saldım. “Kaspi”, 3,6 dekabr 1903-cü il, №№ 259, 262. Əhməd bəy AĞAYEV Rus dilindən tərcümə edən: Vilayət Quliyev 525-ci qəzet.- 2017.- 18 fevral.- S. 10-11."

Yanvarın 25-də saat 19:00-da Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrında Türk dünyasının tanınmış yazıçı-dramaturqu Tuncər Çücənoğlunun "Matroşka" pyesi əsasında hazırlanmış "Qadınım" tamaşasının premyerası olacaq. Axşam.az-ın məlumatına görə, teatrdan bildirilib ki, musiqili lirik-psixoloji melodram kimi təqdim olunan səhnə əsərinin quruluşçu rejissoru Prezident mükafatçısı İradə Gözəlovadır. Tamaşanın süjet xəttinin əsasında sevgi və ehtiras dolu iki aşiqin öz hissləri uğrunda sona qədər mübarizəsi dayanır. Xoşbəxt sevgi hekayəsi, yoxsa növbəti fəlakət? Dərin fəlsəfi məna çalarları olan tamaşanı izləyənlər bunun şahidi olacaqlar... Türk retro musiqilərinin canlı ifa olunduğu "Qadınım"da teatrın gənc aktyorları Prezident mükafatçısı Əmrah Dadaşov və Gültac Əlili, teatrın xor və balet artistləri iştirak edirlər. Əsərin plastik həlli Əməkdar artist Nigar Şahmuradovaya aiddir. O, həm də aktrisa kimi çıxış edəcək. Tamaşanın quruluşçu rəssamı Vüsal Rəhim, xormeysterı Məlahət Qasımova, musiqi tərtibatçısı Əmrah Dadaşovdur. Videogörüntüləri isə Murad Həsənov hazırlayıb. Biletləri şəhərin bütün mərkəzləşdirilmiş kassalarından, “ASAN xidmət” mərkəzlərindən, eləcə də “İticket.az” saytından əldə etmək olar. Kollektiv sifarişlər də qəbul olunur.