Güney

Bəzi balıq nümunələrini analiz etmək məqsədilə çalışmalara başladıq. Nümunələri İranın Poldəşt bölgəsi və Araz su anbarı dediyimiz Naxçıvanla üz-üzə olan yerdən götürdük. Bu sözləri Axar.az-a Təbriz Tibb Elmləri Universitetinin molekulyar tibb sahəsi üzrə professoru Möhsün Abbaszadə Araz çayı və ona yaxın ərazilərdə yaranan ekoloji problemlərlə bağlı aparılan müayinələrin nəticəsi haqqında danışarkən deyib. O bildirib ki, çaya axıdılan çirkli sular bölgənin flora və faunasına ciddi şəkildə təsir edib: “Balığın daxili orqanları və nəfəs yollarında histoloji müayinələr həyata keçirdik. Balıq nümunələrinin üst toxmalarında və qaraciyərində fəsadlar aşkar olundu. Bunun səbəbi suda olan ağır metallar və radioaktiv maddələr idi”. Mütəxəssisin sözlərinə görə, balıqlar Ermənistan ərazində mövcud olan Metsamor AES-dən axıdılan kirli suya görə zərər görüb: “Su kirliliyinin qaynağının tək səbəbi Ermənistan torpağında fəaliyyət göstərən Metsamor AES və bir neçə mis mədənidir. Çünki İranda bizim çalışdığımız bölgə Araz çayının başlanğıc nöqtəsi hesab olunur. O bölgədə hər hansı fabrik, mədən yoxdur”. İstismar müddəti çoxdan bitən Metsamor AES-in təcili şəkildə qapadılmalı olduğunu deyən Möhsün Abbaszadə bildirib ki, əks halda insanlar və ətraf aləm bu stansiyanın mövcudluğundan əziyyət çəkməli olacaq: “Biz Fukusima qəzasını unutmamalıyıq. Buradan böyük bir dərs almalıyıq. 1970-ci illərdə qurulan “Metsamor”un istismar müddəti 2016-cı ildə bitməli idi. Lakin AES-in fəaliyyəti 2036-cı ilə qədər uzadıldı. 1988-cı ildə Spitak zəlzələsindən sonra AES-in işi 7 il dayandırılsa da, ciddi zərər görən stansiya 1995-ci ildə yenidən fəaliyyətə başlayıb. İnsanlara və ekologiyaya zərər vuran AES və mis mədənləri barəsində ciddi ölçü götürülməlidir. Millət vəkilləri və İran Səhiyyə Təşkilatı Araz çayının ətrafında olan şəhərlərdə xərçəng xəstəliyinin daha çox yayıldığını qeyd ediblər. Su kirliliyinin aradan qaldırılmasının tək yolu Metsamor AES-in dərhal qapadılmasıdır. Ayrıca, orada fəaliyyət göstərən mis mədənləri də yoxlanmalı, tullantıları nəzarətdə saxlanmalıdır. Araz çayından mütamadi olaraq su analizləri götürülməlidir”.

“Fərid casusluq maddədi ilə həbs olunub. Mənimlə iki dəfə danışıb. Amma Azərbaycanın İrandakı konsulu ilə demək olar ki, hər iki gündən bir danışırlar. Hazırda Fəridin tutulması ilə bağlı işlər gedir”. Bu barədə AzEdu.az-a İrana sevgilisi ilə görüşməyə gedərkən həbs edilən Almaniyada təhsil alan azərbaycanlı tələbə Fərid Səfərlinin anası Dilarə Əsgərova bildirib.  O qeyd edib ki, Fəridin bir neçə dəfə məhkəməsi, olub və bu proses farsca aparılır: “Ancaq mən Fəridə tapşırmışam ki, farsca ifadə verməsin, tərcüməçi tələb etsin. Əvvəlki məhkəmələrdə ingilis tərcüməçi verilmişdi, ancaq sonradan verilmədi”. Qeyd edək ki, Azərbaycan vətəndaşı, Almaniyanın Yyana Universitetinin tələbəsi, 1997-ci il təvəllüdlü Fərid Qabil oğlu Səfərli fevralın 20-də İrana səfərə gedib və həmyerlimiz orada saxlanılıb.

İyulun 24-də Tehranda yaşayan ictimai fəal və hüquq müdafiəçisi Yaşar Təbrizinin (Əkbər Quluzadə) məhkəmə iclası keçirilib. Tehranın Şəhriyar şəhərinin İnqilab Məhkəməsində keçirilən iclasda ondan "hökumətə qarşı təbliğat" və "yalan məlumatlar yaymaq" ittihamları barədə müdafiəsi istənilib. Fəalın barəsində çıxarılacaq son qərarın bir neçə gün içiundə elan ediləcəyi bildirilib. İyunun 10-da Tehranda özünün şəxsi mənzilində təhlükəsizlik məmurları tərəfindən həbs edilən tanınmış ictimai fəal və insan haqları müdafiəçisi Yaşar Təbrizi, iyunun 18-də Evin həbsxanasının 209 nömrəli təhlükəsizlik bölməsinə köçürülüb. Yaşar Təbrizi bundan öncə də dinc mədəni fəaliyyətlərinə görə dəfələrlə həbs edilib və uzun müddət məhkumluq dövrü yaşayıb. O, xüsusilə SEPAH tərəfindən vurulan Ukrayna təyyarəsinin qurbanları ilə bağlı apardığı fəaliyyətlərə və bu barədə məlumatları ictimailəşdirdiyinə görə təzyiqlərə məruz qalıb. Yaşar Təbrizi yanvar ayının 8-də SEPAH-ın Ukrayna təyyarəsini vurduğu yerdə çəkdiyi, terror qurbanlarının xatirəsinə həsr etdiyi videonu sosial mediada yaydığı üçün təhlükəsizlik xidmətinin əməkdaşları tərəfindən saxlanılıb.

Urmu gölü ətrafında baş verən ekoloji fəlakətlə bağlı başladılan kampaniya davam edir. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan azərbaycanlılar və əcnəbi ekofəallar "SAVE URMIA LAKE" adı altında sosial mediada videolar paylaşaraq, Urmu gölünün yox olması ilə bağlı xəbərdarlıq mesajları paylaşırlar. Onlar beynəlxalq ictimaiyyətə, ekofəallara və əlaqədar beynəlxalq qurumlara müraciət edərək Urmu gölünün quruması və İran hökumətinin bərpaişləri ilə bağlı verdiyi vədləri yerinə yetirmədiyini bildirirlər. Kampaniyaya qoşulanlar Tehran hakimiyyətini ekologi faciəyə görə qınayr və milyonlarla insanın həyatını təhlükəyə atan ekoloji problemin həlli üçün əməli addımlar atmasını tələb edirlər.

İranın Sistan və Bəlucistan əyalətinin mərkəzi Zahidan şəhərində səssiz etiraz aksiyası keçirilib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə Bəluc Fəalları Kampaniyası məlumat yayıb. Məlumata görə, cümə namazından sonra sünni bəluclar məhərrəm ayında şiələrə hörmət əlaməti olaraq şüarlar səsləndirmədən səssiz yürüş ediblər. Aksiya baş tutan vaxt Zahidan şəhərinin əksər bölgələrində internet kəsilib, mobil telefon operatorlarında problemlər yaranıb. Qeyd edək ki, bu, bəlucların Tehrana hökumətinə qarşı hər həftə keçirdikləri 42-ci etiraz aksiyasıdır.

Güney Azərbaycanın Əhər şəhərindən olan milli fəal Saleh Molla Abbasi 91 gün azadlıqdan məhrum edilib. Cinayət Məhkəməsinin 101-ci bölməsinin çıxardığı həbs qərarında milli fəalın "ictimai rəyi təhrik etmək üçün yalan məlumatlar yaymaq"da günahlandırıldığı bildirilib. Bundan əvvəl iyulun 10-da Əhər şəhərində İran məhkəməsinin 101-ci bölməsində keçirilən məhkəmə iclasında Molla Abbasinin vəkili Əsgər Məhəmmədi də iştirak edib və müvəkkilini müdafiə edib. Xatırladaq ki, milli fəal Saleh Molla Abbasi 2022-ci il oktyabrın 9-da təhlükəsizlik məmurları tərəfindən həbs edilib. Milli fəal noyabrın 9-da 1 milyard 200 milyon tümən girov qarşılığında müvəqqəti olaraq məhkəməyə qədər Təbriz zindanından sərbəst buraxılıb.

Təbrizin İran parlamentdəki nümayəndəsi Əhməd Əlirzabeygi iyulun 18-də hökumət işçiləri məhkəməsi tərəfindən çıxarılan qərara əsasən 1 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə İranın "Şərq" qəzeti məlumat yayıb. Məlumatda Əlirzabeyginin keçmiş sənaye, mədən və ticarət naziri Rza Əmini Fatiminin millət vəkillərinə rüşvət olaraq avtomobillər verməsini ifşa etdiyinə görə "yalan məlumatlar yaymaq"da ittiham edildiyi bildirilib. Qeyd edək ki, bir müddət əvvəl Əhməd Əlirzabeygi impiçmentin qarşısını almaq üçün sənaye, mədən və ticarət naziri Rza Əmini Fatiminin millət vəkillərinə bahalı və lüks avtomobillər payladığını açıqlamışdı. Onun ifşaedici çıxışlarından sonra nazirin və himayəçilərinin bütün səylərinə baxmayaraq, İran parlamentinin deputatları nazirin impiçmentinə razılıq veridlər. Bununla da aprelin sonunda Rza Fatimi Əmini nazir vəzifəsindən istefa verməyə məcbur oldu. Bundan sonra təbrizli millət vəkilinə qarşı təzyiqlər başlayıb və onun parlamentdə çıxışlarına qadağa qoyulub.

İranın Şərif Universitetinin araşdırmalarının nəticələrinə görə, Urmu glündə su həcmi son 60 ildə ən aşağı səviyyəyə düşüb. Bu barədə İranın "Etimad" qəzeti məlumat dərc edib. Məlumatda İranın keçmiş Ekologiya naziri İsa Kələntəriyə istinadən bildirilib ki, İbrahim Rəisinin hakimiyyətə gəlməsindən sonra gölün bərpası ilə bağlı bütün təbliğatlara baxmayaraq, Urmu gölündə suyun səviyyəisi dahada azalaraq 700 milyon kubmetrə düşüb. "Bu gedişlə ilin sonuna kimi Urmiya gölündə su qalmayacaq və göl bataqlığa çevriləcək",- keçmiş nazir xəbərdarlıq edib. 

İranın təhlükəsizlik məmurları tanınmış aktyor Məhəmməd Sadiqinin Tehrandakı evinə basqın edərək onu saxlayıblar. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə insan haqları müdafiəçiləri məlumat yayıblar. Məhəmməd Sadiqinin həbsi bir çox aktyor və sənətçinin etirazına səbəb olub. Onlar bəyanat yayaraq sənətçilərə qarşı yeni repressiya dalğasının başladığını bildiriblər. Qeyd edək ki, aktyor sosial mediada paylaşımlar edərək hökumətin vətəndaşların geyim tərzi və şəxsi həyatına müdaxiləsini, yeni cəza tədbirlərini pisləyib, insanları buna qarşı çıxmağa çağırıb.

Güney azərbaycanlılar 2020-ci ilin 14 iyulunda Tovuz rayonu ərazisində Ermənistan təxribatının qarşısını almaq üçün keçirilən əməliyyatlar zamanı şəhid olan general Polad Həşimovun ildönümünü qeyd edirlər. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə güneyli sosial media istifadəçiləri paylaşımlar ediblər. Onlar sosial media kanallarında Polad Həşimovun fotolarını paylaşır, onun həyatı və Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad edilməsi, müdafiəsi uğrundakı döyüşləri ilə bağlı materiallar dərc edirlər. Azərbaycanlı sosial media istifadəçiləri Qasım Süleymaninin bölgədə İran hegomonluğunun və terorçu molla hakimiyyətinin güclənməsinə xidmət etdiyi halda, Polad Həşimovun ədalət və Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad olunması uğrunda mübarizə apardığını vurğulayırlar. Sosial şəbəkə istifadəçiləri azərbaycanlı Polda Həşimov olduğu halda iranlı Qasım Süleymanini özünə ideal seçən azərbaycanlıları qınayırlar. Güneyli fəalların yazdıqlarına görə, Təbriz və Tehran şəhərlərində Polad Həşimovun anım mərasiminin keçirilməsi nəzərdə tutulsa, bununla bağlı yazılı müraciət olunsa da, hökumət imkan verməyib.

Tehranın İnqilab Məhkəməsi paytaxtın Evin həbsxanasında məhkumluq dövrünü yaşayan güneyli mədəni fəal Mahmud Ocaqlının 16 il azadlıqdan məhrum edilməsi barədə qərar çıxarıb. Bu barədə insan haqları müdafiəçiləri məlumat yayıb. Bununla yanaşı mədəni fəalın həbs müddətini başa çatdıqdan sonra onun iki il müddətinə ölkəni tərk etməsi, siyasi və ictimai qruplara üzv olması, sosial mediada fəaliyyət göstərməsi qadağan edilib. Mahmud Ocaqlu 11 dekabr 2022-ci ildə Tehran şəhərindəki iş yerində təhlükəsizlik məmurları tərəfindən saxlanılıb. Ona qarşı "hökumətə qarşı təbliat" və "ölkənin təhlükəsizliyinə xələl gətirmək məqsədilə toplaşmaq və əlbir olmaq" ittihamları irəli sürülüb. Qeyd edək ki, Mahmud Ocaqlu ana dili hərəkatının fəallarındandır və 2014-cü ildə də ana dili ilə bağlı mədəni fəaliyyətinə görə həbs edilib.

Urmu şəhərində Təhlükəsizlik və Kəşfiyyat Nazirliyinin (ETTELAAT)  təcridxanasında Peyman Gülvani adlı məhklum öldürülüb. Bu barədə onun ailəsi insan haqları müdafiəçilərinə danışıblar. Məlumatda bildirilir ki, təcridxanada işgəncə edilən 24 yaşlı məhkumun vəziyyəti ağırlaşdığı üçün xəstəxanaya köçürülüb və bir neçə saat sonra ailəsinə onun ölüm xəbəri verilib. Ölmədən öncə Peyman Gilvanini xəstəxanada bir neçə dəqiqəliyinə görən ailəsi onun çarpayıya qandallandığını və bədənində müxtəlif işgəncə izləri və yaralar olduğunu bildirirlər. "Təhlükəsizlik məmurları məhkumun ailəsinə onun hündürlükdən yıxılaraq öldüyü barədə sənədə qol çəkmələri üçün təzyiq göstərirlər. Peyman Gilvaninin meyiti Urmiya morqunda saxlanılır və prokurorluq rəyində onun ölümünü şübhəli adlandırıb",- insan haqları müdafiəçilərinin verdiyi məlumatda qeyd edilib. Bir neçə gün öncə Urmunun təhlükəsizlik təcridxanasında Musa İsmaili adlı başqa bir məhkumda işgəncə altında öldürülmüşdü. Qeyd edək ki, xüsusilə son vaxtlar İran həbsxanalarında məhbusların intiharı və ölüm hallarının artması ilə bağlı yerli və beynəlxalq insan haqları təşkilatları dəfələrlə xəbərdarlıq ediblər. Bir müddət əvvəl Beynəlxalq Əfv Təşkilatı İran zindanları ilə bağlı yayınladığı 108 səhifəlik hesabatda İranda məhbusların saxlanma şəraitinin dözülməz olduğunu bildirib. “İran hökuməti həbsxanaları bilərəkdən məhbuslar üçün ölüm otaqlarına çevirib”-deyə, hesabatda qeyd olunub.  Hesabatda bildirilir ki, rəsmi olaraq adları bəlli olan həyatını itirmiş 96 məhkumun 22-i Urmu şəhər həbsxanasının "payına düşür".