Yazarlar

Məhdudiyyətlər içində olan insan ağlındakı azadlığa can atanda... bir də görür ki, həyatın dibində və miskinliyin ağuşundadır. Məhdudiyyətlər məhrumiyyət deyil, məhrumiyyətlər məhdudiyyət, - deyirdi Vahid MÜƏLLİM! AN məsələsidir insanın Azadlığını Ömrünü Hər şeyini itirməsi! Cəmi bircə AN... Heç bir Ağıl Himayə Nüfuz Sərvət o bircə ANın qarşısında yetərli deyil... azadlıq istəyinin uçuruma yuvarladığı aqibətlə! Aydın Can

Bir duam var...qəbul eylə,noolar, Məndən əzəl  alma onu, İLAHİ. Cahıl olub,nə eyləyib eyləyib, Gözlərimdən salma onu,İLAHİ... O gedəli heç gülmürəm,bilirsən, Nə ölürəm...nə ölmürəm...bilirsən SƏN biləni mən bilmirəm, bilirsən, Nolar,suçlu bilmə onu, İLAHİ. Ürəyimin gizli,saxlı yeridi, Sevincimin şax-budaqlı yeridi. Yaddaşımın yaraşıqlı yeridi, Yaddaşımdan silmə onu , İLAHİ. O taleyi kürsə... ona bağışla, Pir bilirdim...pirsə, ona bağışla. Bir savabım varsa,ona bağışla, Nolar, suçlu bilmə   onu,İLAHİ, Məndən əvvəl alma onu,İLAHİ. Xatirə Rəhimbəyli

Hər səhər həyatın bəxş elədiyi, İlk sevgi məktubu kimidir mənə. Hər səhər oyanıb şükr eləyirəm,  Açılan gün üçün, Allahım sənə. Həyat bir kitabdır, səhifə fərqli,  Necə ki, bənzəməz, bu gün o günə.  Keçmişdən ibrət al, gəl dərs çıxart ki, Xoşbəxt  yaşayasan,  baxıb dünənə. Dünən bir dərs idi, bu günsə fürsət, Sabah nə olacaq, gəlir mənə sirr.  Elə bil zaman da, surətlə uçur, Elə bil zaman da, sona tələsir.  Hər qürub son deyil, bir başlangıcdır, Hər pis arxasında, bir yaxşı gələr. Hər nəfəs yenidən yaşamaq şansı, Yaşamaq sevgisi, qəlblə yüksələr.  Həyat suda yanan, bir nurdu, sanki, Tutmaq istədikdə, əlindən qaçar. Həyat gözəllikdi, qürurdu sanki, Xəfifcə toxunub, külək tək uçar. Həyat dag çayıdır, su kimi axar, Axara qovuşub, gedəndən olma. Bu çayın önündə, yolunu tut ki, Sonda axmaz olub, göllərə dolma. Ey Zakir bu həyat kətana bənzər,  Rəngləri seçmək də, sənin əlində. Elə seç çəkdiyin bir məna versin, Nəgməyə qovuşsun elin dilində. Müəllif: Zakir İsmayil

Hökumət əslində bu günəcən siyasi olmayan mövzuların işlənməsinə mane olaraq siyasiləsməsinə rəvac verdiyini anlamağa başlayıb? Uzun illərdən sonra ölkə televiziyalarında “senzuradan kənar” material yayımlanması maraq doğurub. Fərqli rakurslardan baxmaq mümkün olduğu kimi müzakirə mövzuları da müxtəlif olan xeyli məqamlar var. Sosial məsələlər, gender problemi, məmur özbaşınalığı əslində sistemin özünün problemi olsa da zamanla həll olunarsa siyasiləsməsinin qarşısının alına biləcəyini də bilir. Lakin problemi həll etməyə maraqlı olmadığı uçün manipulyasiya etməyin yollarını axtarır. Görünüşə görə göstərmək istəyir ki, sosial məsələləri bütün imkanları sərf edərək həll etməyə çalışır, buna baxmayaraq nəticə əldə etmək üçün uzun bir zaman kəsiyi lazımdır. Hansı ki, az qala hər gün mötəbər kürsülərdən eyni məzmunda məruzələr edilir. Məişət zorakılığının, uşaq evliliyinin əslində qanunsuzluq yox, cəmiyyətin əsiri olduğu stereotiplərdən, gerilikdən qaynaqlandığını hesab edir, məmur özbaşınalığının mərkəzdən deyil, aşağılardan idarə olunduğunu bildiyini bildirərək məsuliyyətdən qaçmağın ən yaxşı vasitə olduğunu düşünür. Yoxsa hər növ azadlığa qarşı olan rejimin təbliğat resursu olan televiziya niyə Azadlıq ideyalarının təsvir olunduğu film yayımlasın? “Vətəndaş A” serialına sadəcə bir film kimi yanaşsaq belə yekun qənaətə gəlmək üçün mütləq bir nəticə olmalıdır, verilən mesaj isə aydındır. Aktual və həll olunması təcili olan məsələlər işıqlandırılıb. Problem ondadır ki, yanaşma səmimi deyil, şübhə oyadır. Şübhə filmin ideyasına, sujetinə, yaradıcı heyyətinə deyil, haşa! Şübhə “Azadlıq” fikrini az qala arzuolunmaz hala gətirən hökümətin televiziyada təbliğinə imkan verməsinədir. Normal cəmiyyətlərdə həll olunması vacib hesab edilən məsələlər adəti üzrə müzakirə olunur, yaxşı da qarşılanır, daha sonra nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir buraxır. Hətta mövcud olduğu qəbullanırsa həll olunacağına inam yaranır. Sırf bu səbəbdən serialın indiqatoru reallıqla tərs mütənasibdir. Kim deyə bilər ki, sabah Almaz’ lar ucqar kəndlərdə “Vətəndaş A” nın Almazı kimi fundamental haqları müdafiə etməyə cəhd edərsə hökumət tərəfindən xoş qarşılanacaq? Agzıgöyçəyin biri çıxıb deyə bilər ki, “Azadlıqlar verilmir, alınır”, inanın bu dəfə də gülünc səslənəcək. Ölkəmizdə azad söz deyənlərin cinsindən asılı olmayaraq sonu həbsxanadı. Mubarizə adamları bunu ciddi kürsülərdən səsləndirir, sıravi adamlar zarafata salaraq deyir, qorxusunu ifadə etməkdən çəkinmir, “Demirsən səni gecəynən apararlar”, yaxud “Qurd ürəyi yemisən?” kimi oxşar ifadələrlə. Şübhəsizdir ki, Almazların özünü göstərməsi üçün imkan yoxdur. İçində azadlıq, ictimai-siyasi fəaliyyət eşqi olan qadın arzularını dilə gətirəsə başına gələcəklərdən qorxur, sosial bərabərlik tələb edərsə kimliyinə əxlaqsılıq donu geyindiriləcək və bu məqamda dövlətin qanunları onu qorumayacaqsa, o eşqi elə içindəcə boğmağa məhkumdur. Azadlıq, Azadlıq olmalıdır – filmdən Azadlığa imitasiya səsləri gəlir. Bir çoxu hökümətin belə məzmunda film çəkməsini yumşalma kimi qəbul etsə də, reallıqla tərs mütənasibdir. “Azad olun, azadlıq hər bir vətəndaşın haqqıdır”, şüarları səsləndirib, insanları azad seçməyə, azad fikir ifadə etməyə tamarzı qoyduqdan sonra eyni notlar üzərində filmlər ekranlaşdırmağı “Baxın və görün, bu ideyalar ancaq filmlərdə olur” qənaəti kimi də qiymətləndirmək olar. Paytaxtda oturub filmdə göstərilən bəzi məqamların keçmişdə qaldığını düşünmək, “Bu qədər də olmaz, qalmadı belə barbarlıq, artıq qəbilə qanunları ilə idarəetmə ola bilməz, imkansızdır” da demək doğru deyil. Ki belə yanaşmalar da var. Ölkəmizin elə bölgələri var ki, faktlar faktlığında qalıb, uşaq evliliyi çox aktualdır. Vəzifələr atadan oğula ötürülür, varlı, daha imkanlı hökm sahibləri imkansızlara meydan oxuyur, arxasızların, yoxsulun qarşısında at oynadır. Almaz obrazı da ən azı Cəfər Cabbarlının Almazı qədər haqlıdır, bir çox məsələdə yüz ildə heç beş addımlıq yol getməmişik, problemlər problemliyində qalıb. Dərd odur ki, bu gün həll olunması üçün ciddi addımlar atılmır, əksinə aşkarlananda fərqli görüntü yaradılır, barəsində danışanda “düşmən” elan olunur. Sanki problemlər yalnız o kənddədir, mərkəzini Almaz kəşf edib, bir dairəvi ox ətrafında, elə Almazın dörd tərəfində fırlanır. Ölkəboyu mövcud olan problem elə emosional şəkildə təsvir olunub ki, sanki digər bölgələrdə həllini tapıb, bir bura qalıb. Buna görə də Almazın fədakarlığı, cəhdləri çox-çox uzaqlarda dumanlı, lakin alicənab bir arzu kimi görünür. Azadlıq özlüyündə hüdudları bəlli olmayan nəşnədir. Hər bir insan hüdudlarını özü müəyyənləşdirir. Ayrı-ayrı fərdlərin hüdudlarının toplusu cəmiyyəti formalaşdırır. Bəzi cəmiyyətlər artıq bəsit hesab etdikləri maneələri çoxdan aşıb deyə daha bəşəri ideyalara köklənib. Bizim cəmiyyət kimi azadlığını əldə etməmiş cəmiyyətlər isə ailə-məisət məsələlərində ilişib qalıb. Zülmə baxın, kifayət qədər qanunların var, ancaq səni qorumur, yalnız bəzi hallarda ictimailəşərsə həllini tapır. Qisaca olaraq, film hətta müzakirə mövzusu olsa da bəşəri ideyalardan qorxaqdır. “Yox, burada nəsə var, hökümət Azadlıq ideyalarının təbliğinə icazə verib” fikrində olanlar da var ki, onlar da yanılır, ya da bilərəkdən özünü aldadır. Zindanları jurnalistlərlə, azadlıq ideyalarını yayan insanlarla dolu ölkədə günbəgün itirilən azadlıqlar bariz nümunədir. Bəzi məqamlar var ki, problemin əsas səbəbi kimi tamamilə İslam dininə köklənməyə cəhd olunub, inanclı insanların məhrumiyyətlərə məruz qaldığı ölkədə bu da təsadüfi deyil. Siyasi həbslərin, rejimə qarşı mübarizənin etiva olunmağı, gender bərabərsizliyinin sırf gerilikdən qaynaqlanan əlamət kimi təbliği, “azadlığa həvəsləndirmə, ruhlandırma” kimi qəbul etmək sadəlövhlük olar. Əksinə təhlükəli tendensiyadır. Gender bərabərliyinə nail olmaq üçün dövlət siyasəti olmalıdır – yəni sözdə yox, əməldə iş prinsipi. Konkret olaraq filmin məzmununu analiz etsək, haqlı və doğru məqamlar xeylidir. Bir çox problemin kökündə cəzasızlıq durur, cavabdehi isə mövcud sistemdir. Buna baxmayaraq filmdə çox şey aydın göstərildiyi halda məsuliyyət yükünün sahibi olan sistemdən söhbət getmir. Qısaca, siyasi deyil, yayımlanması təəcüblü gəlməsin. Könül Alı

Atam müəllim idi. Aylıq məvacibi gündəlik çörəkpuluna güclə çatırdı. Ailədə üç uşaq idik. Böyük qardaşım, bacım və mən. Onlar ali məktəbdə oxuyurdular. Mən isə doqquzuncu sinifə gedirdim. Mənimlə eyni sinifdə İlqar adlı oğlan da oxuyurdu. İmkanlı ailədən idi. Amma çox sadə, gülərüz biri kimi tanınırdı. İlqar mənimlə dostluq edirdi. Amma onun atası həmişə dostluğumuza mane olmağa çalışırdı. Dəfələrlə İlqara - “Səviyyəli uşaqlarla dostluq et! Bundan sənə dost olmaz!“ demişdi. Yaxşı xatırlayıram, İlqarın ad günü idi. Bir qol saatı alıb, İlqargilə getdim. Qapının zəngini basdım. Tərslikdən qapını İlqarın atası açdı. Salam verib, içəri daxil olmaq istəsəm də, o, məni evlərinə buraxmayaraq-“İlqar sənin tayın deyil, get tayını tap!”- dedi. Bu hadisədən sonra İlqar dəfələrlə məndən üzr istəsə də ona yaxınlaşmayıb, həmişə ondan uzaq gəzməyə çalışdım. Aradan bir neçə ay keçmişdi. Yay tətilində ailəmə kömək etmək üçün yaxınlıqdakı şadlıq evlərindən birində ofisiant işləyirdim. Həmin günlərin birində gecədən xeyli keçmiş işdən evə gəlirdim. Maşın dayanacağının yanından keçərkən qulağıma inilti səsi gəldi. Qaçaraq səs gələn tərəfə gedəndə bir kişinin huşsuz vəziyyətdə yerdə inildədiyini gördüm. Adamın üzü-gözü qan içində sifəti tanınmırdı. Mən özümü itirməyərək təcili tibbi yardıma zəng vurub gördüklərimi danışdım və ünvanı dedim. Qısa vaxt ərzində təcili yardım maşını hadisə yerinə gəldi və xəstə ilə məni xəstəxanaya apardı. Dərhal əməliyyat otağına aparılan xəstənin yaxınları gələnə qədər mən də gözləmək qərarına gəldim. Əməliyyat otağından çıxan həkim xəstəyə təcili qan lazım olduğunu, lakin heç kimin qan qrupunun ona uyğun gəlmədiyini bildirdi. Mən dərhal şəxsiyyət vəsiqəmi həkimə təqdim edib mənim də qanımı yoxlamasını xahiş etdim. Həkim qan qrupumu müəyyənləşdirib təcili qan verməyimi istədi. Otağa keçib lazımi miqdarda qan verdim. Bir nəfər tanımadığım şəxs mənə yaxınlaşdı və müstəniq olduğunu bildirdi. İzahatım alındıqdan sonra sabah valideyinlərimlə polis şöbəsinə gəlməli olduğumu dedi. Evə səhərə yaxın gəldim. Qan verdiyimə görə başım gicəllənirdi. Özümü zorla çarpayının üstünə atdım və həmin an da, yuxuya getdim. Günorta anamın səsi məni oyatdı -“Gecə harada olmusan? Atanla səni polis şöbəsinə çağırırlar - dedi. Mən, gecə başıma gələnləri valideyinlərimə danışdım. Onlar mənim etdiklərimdən razı qaldılar. Mənə verdikləri tərbiyyəyə görə qürurlandıqlarını üzlərindən oxumaq olurdu. Yemək yeyəndən sonra atamla rayon polis şöbəsinə getdik. Bizi dünənki müstəntiq qarşıladı və sorğu-suala tutdu. Məndən gecə saat ikidə nə üçün küçədə olduğumu soruşdu. Mən isə işimdən gileylənib, toy qurtardıqdan sonra evə yollandığımı dedim. Müstəntiqin yerli-yersiz sualları bizi özümüzdən çıxartsa da səbrli olmağa çalışırdıq. İş o yerə çatmışdı ki, axşam etdiyim yaxşı əməlimə görə az qala peşman olacaqdım. Axı mən cinayət etməmişdim?! Kiminsə həyatını xilas etmişdim. Hiss olunurdu ki bizdən umacağı var. Uzun çək-çevirdən sonra müstəntiq bizi evə buraxaraq, “Çağıranda gələrsiniz”- dedi. Biz evə gəldik. Bir neçə gündən sonra həkimdən zəng gəldi. O məndən xəstəxanaya gəlməyimi xahiş elədi. Xəstəxanaya getdim. Həkim mənə-“Xilaskar, belə olmaz. Heç gəlib xəstənin halını soruşmursan. Xəstə öz xilaskarını görmək istəyir, palatada səni gözləyir”-dedi. Mən müstəntiqlə olan söhbətimizi ona danışdım. O isə mənə -“Narahat olma, Qurban müəllimə deyərəm yoluna qoyar.”-dedi. Ondan palatanın nömrəsini öyrənib xəstənin yanına tələsdim. Palataya daxil olanda çarpayıda başı və üzü sarıqlı bir nəfərin uzandığını gördüm. İlqarla anası da, palatada idilər. Mən İlqardan burada nə etdiklərini soruşmaq istədikdə çarpayıdakı şəxs xırıltılı səslə üstümə qışqıraraq: - Alə, sənə neçə dəfə demişəm, İlqardan uzaq dur?! Adama sözü neçə dəfə deyərlər?- dedi. Və mən başa düşdüm ki, “Qurban müəllim” İlqarın atası imiş. Mən onu gözümdə o qədər böyütdüm ki, alt dodağı yer süpürdü, üst dodağı göy. Sonra o birdən, əyilib Qanq çayından su ovuclayıb içdi. İstəyirdim ki, qışqırıb ona deyəm: - Qurban əmi, Qanq çayı zəhərlidir, içmə! Qurban əmi, bunu mənə coğrafiya müəllimim öyrədib. İnanmırsansa ondan soruş! Qanq çayında vəba var, içmə o sudan! Sonra qəfil xəyallarım sivişib Qurban əminin düz yatağının ayaq ucunda Gorgo kimi dayandı. O dili zəhərli ilanlarını bir-bir yuxudan oyadıb, Qurban əminin ayaqlarına salışdırdı. İlanlar Qurban əmini zəhərləyirdi. Deməli İlqarın atası yaxşı insanmış. Deməli bu lənətə gəlmiş Gorgonun ilanları Qurban əmini zəhərləyirlərmiş! Qurban əmi! Qurban əmi.i.i.i! Dilini dişlə Qurban əmi! Dilini dişinlə çərtməsən, vücudundan qan çıxmasa, bu zəhər səni tezliklə öldürəcək! Qurban əmi.i.i.i.i! İlahi! Gorgo gözlərini mənə zilləyib, mən qaçıb aradan çıxmalıyam! Tez geriyə çevrilib otaqdan çıxmaq istəyəndə, həkimlə toqquşdum! Ana, and olsun Allaha həkimlə toqquşmasaydım, özümə gəlməyəcəkdim.  - Az oxu, o yunan mifalogiyasını! - Axı burda yunan mifalogiyasının heç bir günahı yoxdur?! Günah Qurban əminin dilindədir... - Unut o adamı! - Bilirsən nə oldu? Həkim Qurban əmiyə dedi ki, sənin xilaskarın bax, bu oğlandır. Qurban əmi yumuşadı. Kövrəldi. Nəsə demək istədi, udğundu, deyəsən dilini uddu. İlqar da gəlib, düz yanımda dayandı. Atasına baxdı, baxdı, sonra heç nə demədi.  - Sonra nə oldu? Arvadı da heç nə demədi? - Heç nə olmadı, arvadı da heç nə demədi.  - Sən nəsə dedin? - İlqara baxıb gülümsədim, evə qayıtdım. Nəyə gülürsən ana? - Sənin təbəssümünə. - Təbəssüm və sevgi yoluxucudur.  - Zəhərli dil də... Əbil Həsən

Rayon mərkəzinə girəndə avtomatlardan havaya atəş açdıq. Bu, rayona şəhid gətirilməsindən xəbər verirdi. Azadgilin evlərinin yerini öyrənmək üçün maşını birbaşa rayon hərbi komissarlığına sürdük. Bizi komissarlığın işçiləri qarşıladılar. Onlardan Azadgilin evinin yerini soruşduq, məsələni izah etdik. İşçilərdən biri özünü itirmiş halda mənə dedi:  - Siz nə danışırsınız? Bu gün onun bacısının toyudur. İndi bu xəbəri onlara necə verəcəyik?  Nə edəcəyimizi bilmirdik, çarəsiz qalmışdıq. Tərslikdən həmin vaxt rayon hərbi komissarı kəndlərin birində şəhidin dəfn mərasimində idi. Onu gözləyib məsləhətləşmək üçün kifayət qədər vaxtımız da yoxdur. Bir qərara gəlməliydik. Dincimizi almaq üçün bizi yaxınlıqdakı çayxanaya aparıb çay verdilər. Elə bu an komissarlığın həyətində ağlaşma səsi eşidildi. Mən dözə bilməyib bayıra çıxdım. Ürəyim sıxılırdı. Nə qədər ağlaşma səsi eşitmək olardı! Ağlayan qadınlardan biri mənə yaxınlaşaraq dedi:  - Ay bala, sənə qurban olum, doğrudanmı Azad şəhid olub, siz onu gətirmisiniz?  Mən nə deyəcəyimi bilmirdim. Axı, bu xəbəri ona necə deyəydim?  - Siz kimsiniz, ay ana? Onu sizə kim dedi?  - Mən Azadın anasıyam.  -Yox, ay ana. Bizim burada işimiz var idi. Azadın bacısının toyu olduğunu eşitdik. Toyda iştirak edib, onun adından bacımızı təbrik etmək istədik,- deyib üzümü gizlətməyə çalışdım. Arvad deyəsən mənim yalanıma inandı. Ağlamağını kəsib gözlərinin yaşını silə-silə -“Bəs, niyə durmusunuz,  gəlin gedək. Toyun başlamasına az qalıb - dedi. – Siz gedin, biz bir azdan gələrik, hərbi komissarı gözləyirik. İşimiz var – deyib, susdum.  - Yox, elə şey olmaz. Siz bizimlə gedəcəksiniz. Evimiz yaxındadır - deyərək, israr etdi.  Biz istər-istəməz Azadın anasının ardınca getdik. Hərbi komissarlıqla onların evlərinin arası təxminən yüz əlli-iki yüz metr olardı. Yol boyu Azadın anası bizə, “Nə toy e.e.e, qız nişanlı idi. Nişanlısına çağırış vərəqəsi gəlib. Toy eyləyib qızı köçürdürük ki, birdən bir hadisə olar” deyə, gileyləndi.  Biz gəlib onların evlərinə çatdıq. Həyətlərində balaca mağar qurulmuşdu. Bizi mehribanlıqla qarşılayıb oturmağa yer göstərdilər. Çox keçmədi ki, Azadın anası  on səkkiz-on doqquz yaşlı bir qızla bizə yaxınlaşdı.“Tanış olun Vəfa, Azadın nişanlısıdır. Azad gələn kimi toyunu edib, evimizə gəlin gətirəcəyik. ”Vəfanın baxışlarından hiss olunurdu ki, Azadın gəlməsini həsrətlə gözləyir.” Bu sözlərdən sonra ürəyim parça-parça oldu.Yazıqlar bilmirdilər ki, bir neçə saatdan sonra bu qapıya Azadın meyidini gətirəcəyik. Bizə yemək gətirdilər. Ac olsaq da yeyə bilmirdik. Belə vəziyyətdə necə boğazımızdan yemək keçə bilərdi ki?! Masabəyi məni meydana dəvət edib bəylə gəlinə ürək sözlərimi çatdırmağımı istədi. İlahi, necə də dəhşətli bir mənzərədir, ayaqlarım yerimir, dilim söz tutmur. Mən Azadın meyidini hərbi komisarlıqda qoyub, burada Vəfanın gözlərinə baxa-baxa Azadın sağlığına badə qaldırıram. Bacısına xoşbəxlik arzuladığım bir vaxtda, Azad toy mağarının ortasında zühur etdi. Sağ böyrünü tutmuşdu. Birdən, dilləndi: - Qanı kəsə bilmirəm, ölürəm ağrıdan...  Azadın üzü-gözü qan içində idi. Quruyub qalmışdım. Dilim topuq vura-vura: -Azad, bacının toyu mübarək olsun. Azad, bəs sən ölmüşdün axı?! Azad, sən ölməmişdin? Gözümü bərəldib diqqətlə Azada baxanda, Azadın anasını mənimlə göz-gözə dayanan gördüm.  Ay Allah, mən ağlımı itirdim? – Öz – özümə deyindim. Bilmədim nə deyim, xatırlayıram ki, bircə bunu dedim: - Ana, Azad hara getdi? Azadın anası başındakı yaylığı ağır-ağır sahmana salıb, təzə xınalanmış ağ birçəyini yaylığın altında gizlədib, dedi: - Azad ölüb? Dilim qurudu, sualı cavabsız qoydum. Bilirəm indi dediklərimə inanmayacaqsınız amma masabəyi: “Gün, o gün olsun, Azadın toyuna gələsiniz!”- dedi və bir oyun havası çaldırıb, bizi rəqsə dəvət elədi. Ürəyimdə - “Bu nə zülmdür mənə verirsən, ay Allah!” - deyib qollarımı qaldırdım. Azadın atası, anası, bacısı, nişanlısı və qardaşları da bizə qoşularaq rəqs edirdilər... Bu an mənim nələr çəkdiyimi məndən başqa heç kim bilməzdi. Bu vəziyyət bir neçə dəqiqə belə davam etdi. Mən vaxtımızın az olduğunu bildirib onlardan getmək üçün icazə istədim. Hərbi komissarlığa gəlib toyun sona çatmasını gözlədik. Nəhayət, gəlinin bəy evinə yolandığını və toyun sona çatdığı xəbərini gətirdilər. Azadın meyidi olan tabutu maşına qoyub, havaya atəş aça-aça bayaq toya getdiyimiz qapıya tərəf istiqamətləndik. Bir saat əvvəl musiqi səsi gələn qapıdan indi ağlaşma, vay-şivən səsi eşidilirdi. Azadın anası saçlarını yolaraq üzünü cırırdı. Üzünün cırıqlarından qan süzülürdü. Ağlayaraq mənə -“A bala, bəs deyirdin Azad ölməyib?!" Mən isə günahkarcasına onun üzünə baxaraq, yazıq anaya nə deyəcəyimi bilmirdim. Bu vaxt bir qadın onun qolundan tutub ağlaya-ağlaya – “Yazıq bala neynəsin? Toyu yarımçıq qoymayacaqdı ki,- deyib, kənara apardı. Biz Azadı dəfn edib geri qayıtdıq... Sonradan eşitdim ki, Azadın toyu olan bacısının əri də şəhid olub. Qız isə qardaşının və ərinin ayrılığına dözə bilməyib, intihar edib Əbil Həsən

Sən Nadir haqqında nə eşitmisən? Bilirəm, indi deyəcəksən ki, Nadir yaxşı müəllim idi. Bu doğrudur. Başqa nə eşitmisən? Nadir çörək pulunu güclə tapırdı. Bu da doğrudur. Yəqin bir də eşitmisən ki, Nadir zəmanə adamı deyil. Ətrafda elə insan tapılmazdı ki, onun haqda pis nəsə danışsın. O, bu hörməti həm xarakterinə, həm də savadına görə qazanmışdı. Təbii ki o, dolanmaqda çətinlik çəkirdi. Axı mən bir az əvvəl bu barədə sənə dedim?! Yazığın aylıq məvacibi növbəti aya çatmırdı. Üstəlik oğlu da xəstə idi. Səhv etmirəmsə bundan da xəbərin var. Nadirin oğlu müharibəyə sağlam gedib yarımcan qayıtmışdı. Düzdür, güllə yarası almamışdı. Ancaq günlərlə ac qalmaqdan, soyuq və nəm səngərdə yatmaqdan mədəsi və digər orqanları sıradan çıxmışdı. Bütün bunlara görə Nadir müəllim ailəsini dolandırmaq üçün dərsdən sonra müxtəlif işlər görürdü. Gah bənnalıq edir, gah da dənizkənarı bağlarda fəhləliklə məşğul olurdu. Çətinliklə də olsa birtəhər ailəsini dolandırırdı. Bir dəfə Saray bağlarındakı villalardan birinin həyətində zibilləri maşına yükləyirdi. Villanın sahibi zəhlətökən adama oxşayırdı. Elə bil Nadir müəllimi incitməkdən xüsusi bir zövq alırdı. Villanın eyvanında oturb Nadir müəllimin üstünə qışqırırdı. Nadir müəllim isə "bir tikə" çörək xatirinə bütün bunlara dözürdü. Nəhayət qaranlıq düşənə yaxın o, işini bitirdi. “Xozeyin” həyətə düşüb Nadir müəllimi yanına çağırdı: -“Ə.ə.ə, bir bəri gəl! Məni tanıdınmı?” – Nadir müəllim diqqətlə ona baxıb tanıdı. Qarşısında duran Qasım idi. İllər öncə Nadir müəllimin şagirdi olmuşdu. Qasım dərslərini yaxşı oxumurdu, avara və tərbiyəsiz uşaq idi. Nadir müəllim onun qapısının zibilini təmizlədiyi üçün pis oldu. Belə bir görüşü heç arzulamırdı. Birdən Qasım burnunu qurdalaya-qurdalaya dedi:  - “Ə.ə.ə, müəllim, yadındadı mənə deyirdin ki, səndən bir şey çıxmayacaq. Görürsən, indi rayonda böyük bir idarənin rəhbəriyəm. Bilirəm utanırsan, utanma müəllim, yaxına gəlib zəhməthaqqını al. Burada sənin bir illik məvacibin var”-deyib, hırıldaya-hırıldaya əlini cibinə saldı. Bir ovuc pul çıxardıb Nadir müəllimə tərəf uzatdı. Nadir müəllim isə ona: – “Mən qəbəhahətli bir iş görməmişəm ki, utanım. Halal çörək qazanmaq nə vaxtdan utanmalı iş olub? Mənim kimi müəllimləri bir parça çərəkpulu üçün sənin kimi parazitlərin qapısında zibil təmizləməyə vadar edənlər utansınlar. Mən niyə utanım?” – deyib pulu da götürmədən qapını Qasımın üzünə çırpıb getdi. Nadir müəllimin sözləri keçmiş şagirdinin sifətinə sillə kimi dəydi. Qasımın atası, Qasıma hər şey vermişdi, pul, maşın, villa, bir sözlə hər şey. Bircə tərbiyə verməmişdi.Çünki özü də tərbiyəsiizin biri idi. Villadan ayrılan Nadir müəllimi isə bir sual düşündürürdü. Görəsən, millətin gələcəyinin qarantı olan müəllimlər nə vaxtadək dərsdən sonra fəhləlik etməyə məcbur olacaqlar?!… Əbil Həsən

Əziz Şərifin `Molla Nəsrəddin`in 30 illiyi ilə bağlı `Literaturnıy Azərbaycan`da çap etdirdiyi məqalə çox baxımdan diqqətəlayiq mənbədir. O yazıda mühüm həqiqətlər var. Hətta `Molla Nəsrəddin` jurnalında gedən yazıların gerçək müəlliflərini öyrənmək üçün xeyli ipucu var məqalədə.  Qəlbini bolşevizmə təslim etmişlərdən olan müəllif, yazısına çox qiymətli bir yekun vurmuşdur. O, jurnalın və Məmmədquluzadənin fəaliyyətinə öz ideoloji və xroniki  şərhini verdikdən sonra yazır: `Yeni şərtlər(sovet rejimi-M.V) yeni yanaşma, yeni məzmun, yeni güc istəyirdi. Lakin özünün parlaq istedadına baxmayaraq Məmmədquluzadə hakimiyyətə gəlmiş fəhlə sinfinin gözləntilərini doğrulda bilmədi. Nəticədə `Molla Nəsrəddin` jurnalının adı dəyişdirilib `Allahsız` qoyuldu. Beləcə, türk mədəniyyətində olan  ilk satirik jurnalın varlığı sona yetdi` Mirzə Cəlilin həm şəxsiyyət, həm də ədib olaraq faciəsi məhz Əziz Şərifin yazdığı  bu məqamdadır: fəhlə hökumətinin gözləntiləri və ya ədibin bolşevizmdən gözləntiləri.  Mirzə, dostu Nərimanova, bolşevizmə, ədalətli dəyişikliyə inanmış, aldanmışdı. Bu, elə bir aldanış idi ki... Aldanmaq sözünü min qat aldanmaqla yükləsən belə Mirzə Cəlilin müsibətini ifadə etməz. Mirzə öz bolşevizm gözləntilərində faciəli şəkildə aldanmışdı. Mirzə zənn etmişdi ki, bolşevizm yalnız onun nifrət etdiyi zadəgan sinfini məhv edəcək, sıra ona gəlməyəcək.  Mirzə yanılmışdı. Sıra təkcə ona, `Molla Nəsrəddin`ə deyil, Mirzənin övladlarına da, nəsilbənəslinə də gəldi... Mirzə Cəlil Nərimanovun israrlı təkidi ilə Təbrizdən döndükdən sonra gördüklərindən dəhşətə gəlmiş, başına gələnlərdən sarsılmışdı. Təbrizdə xan kefində yaşayan, istədiyini yazan, yeri gələndə hikkəsini yeridən Mirzə Cəlil, Bakıda bir parça çörəyə möhtac qalmış, amansız bolşevik senzorlar hülqumuna çökmüşdü. Həmidə Xanımın varı, dövləti, mülkiyyəti, hətta evi əlindən alınmış, böyük ailə çarəsiz  bir yoxsulluğa düşmüşdü. Mirzənin ağlına gəlməyən başına gəlmişdi.  Böyük ədibin  bütün fikirləri, bildikləri, etdikləri, güvəndikləri... yerlə yeksan olmuşdu. Əslində, Mirzə Təbrizdən geri qayıtmaq istəmirdi. Nərimanovun təkidləri - teleqramları onu yerindən edə bilməzdi. Çünkü 1920-ci ilin may üsyanında bolşeviklərin törətdikləri qətliamı öz gözləri ilə görmüşdü. Şahid olmuşdu ki, bolşeviklər Gəncədən üzü Qarabağa, ta Araza kimi  tək-tək öldürmədilər, kənd-kənd yandırdılar, yox etdilər, qocalara, uşaqlara, bələkdəki çağalara belə aman vermədilər. Təbrizdə isə `Molla Nəsrəddin`in bazarı tutmuşdu, jurnal sevilmişdi.  Hətta hökumətin yasağı ilə jurnalın çıxmadığı gün Təbriz bazarı üsyan etmiş, baqqallar, tüccarlar `Molla` çıxmasa, biz də çıxmayacağıq` deyib dükanları qapatmışdlar.  Şəhər valisi geri çəkilməyə məcbur olmuşdu.  Mirzə Cəlili Həmidə Xanımın inadı Təbrizdən Bakıya dönməyə vadar etdi. Həmidə Xanım, günlərlə sürən mübahisələrin yekununda  `sən getməsən də mən gedəcəm` dedi. Bu isə başqa bir yazının mövzusudur... Qeyd: adı çəkilən məqaləni mənə göndərdiyi üçün professor Cəmil Həsənliyə təşəkkür edirəm. Mehriban Vəzir, yazıçı-publisist 

Güllü xala bizim qonşumuz idi. Tək yaşayırdı. Hər gün onlara gedirdim, evini təmizləyəirdim, bulaşıq qab-qacağını yuyurdum, bulaqdan su gətirirdim. Bəzən gecələr də onunla qalırdım. Bir sözlə, nə olursa-olsun onu tək buraxmırdım. Güllü xala bütün bunlara sevinirdi, divardan asılmış şəkli göstərib: "Qoy, Faiq gəlsin, səni Faiqə alacağam”, - deyirdi.                                                                                       * O, çuğunu çoxdan tökülmüş parçı gücü çatdığı qədər yerə aram-aram vurub, zarıyaraq səslənirdi: "Su! Su.u.u.u!"  Qolundakı zəncirləri həm də ayaqlarına möhkəmcə bağlamışdılar. Göz qapaqlarını ağır-ağır qaldıran adam, bəlkə də sonuncu dəfə əlindəki parçı yerə vurub inildədi: - Su.u.u.u.u.u! - Mən o vaxt orda deyildim. Bütün bu dediklərimin heç birini gözümlə görməmişəm amma bilirəm. İndi sən göz bəbəklərində yaş gilələndirib düz gözümün içinə baxırsan. Baxırsan ki, gözlərimin içində onu görəsən. Görəcəksən! Bilirsən niyə? Çünki mən onun kimilərini çox görmüşəm... Hər şeyi danışım? Sən buna dözəcəksən? Sənə yazığım gəlir... - Faiq müharibə başlayanda Milli Orduya yazılan ilk könüllülərdən biri idi. Kənddə belə söz-söhbət gəzirdi ki, Faiq itgin düşüb. Bir də bunu deyirdilər ki, Faiq, ölüb. Ancaq bütün bunlar barədə Güllü xalaya heç kim nəsə deməyə cəsarət etmirdi. Çəkinirdilər... Güllü xala isə oğlunun sağ olduğuna inanırdı, nə vaxtsa oğlunun evə dönəcəyini gözləyirdi.  Tövləsində boynuna qırmızı ipək parça bağlanmış bir qoç saxlayırdı ki, Faiq gələndə qurban kəssin. Faiqin toyu üçün bir neçə erkək dana da tədarük görmüşdü. Tez-tez də mənə: "Qızım, Faiqi gözləyəcəksən, eləmi?” - deyə sual verirdi. Sözün düzü, mən də Faiqin ölməsinə inanırdım, amma Güllü xalanın xatirinə dəyməmək üçün başımı tərpədərək yüngülcə "hə” deyirdim... Birdən, o, qızın sözünü ağzında qoyub dedi: - Axmaq! Sən Güllü xalaya niyə ümid verirdin? - Ümid... Mən... Mən...  Hər dəfə mənə elçi gələndə Güllü xalanın üz-gözündən kədər yağırdı. Elə olanda sanki Faiqin yoxluğunu qəbul edirdi. Mən də yaşıdlarım kimi gəlin paltarı geyinmək, ailə qurmaq, ana olmaq istəyirdim. Ancaq onun bu halını görüb, valideyinlərim və qohumlarım tərəfindən danlansam da, gələn elçilərə "yox!” deyirdim. Bilirsən niyə? - Niyə? - O qədər olub ki, oğulları üçün gözaltı elədikləri qızların toyunu görüb ürəyi partlayan analar...Buna görə də mən öz xoşbəxtliyimi Faiqin anasına, Güllü xalaya qurban vermişdim. Elçilərə "yox” deyəndən sonra arvadın üz-gözündə ümid işığı yanırdı, ümidlənirdi... - Sənin artıq qırx yaşın var və sən indi sadəcə bir fahişəsən. - O yaşdan sonra kim olmalı idim ki?!                                                                              * - Su! Su.u.u.u! - Ey.y.y.y! Qəhbə türk, su istəyirsən? Uzat o əlindəki zibili, sənə su verəcəyəm. O, əlindəki parçı döşəmətəni deşikdən çölə uzatdı. Bilirsiniz nə oldu? Erməni zabiti çuğunu tökülmüş parça işədi. Elə bilirsiniz o bunu edəndə şaqqanaq çəkib güldü? Yox! O bunu sakitcə etdi. Heç bir kəlimə də demədi. Susuzluqdan dodaqlarından qan əmən adam, parçın içindəki işəməyi qoxulayıb, yerə töküb, zarıyaraq, dedi: - Ey.y.y.y! Qəhbə erməni, mən sənə təşəkkür edirəm! - Niyə? - Ümidləndirmişdin...                                                                                        * - Artıq iki il keçmişdi. Gözlərim qapıda qalsa da, daha elçilər gəlmirdi. Güllü xala xəstələnmişdi, əvvəlki taqəti qalmamışdı. Ona məndən başqa qulluq edəcək bir kimsəsi yox idi. Bir gün sandıqdan dəsmala bükülü bir bağlama çıxartdı. Bağlamanın içindən qızıl üzüyü götürüb, barmağıma taxdı. Biz göz-gözə gəldik. O da gülümsəmirdi, o da sevinmirdi, mən də. Onun da gözlərində kədərli bir ümid vardı, mənim də. İkimiz də, əvvəlcə baxışlarımızı bir-birimizin əllərinə zillədik. Sonra mən başımı qaldırıb, Faiqin divardan asılan şəklinə baxdım. Güllü xala isə iki əlinin ovuclarında, taleləri yarımçıq qalmış xətlərin arasında nişan üzüklü barmağımı gizlətdi... Mən Faiqə naşanlandım.   Bir neçə gün sonra o öldü. Güllü xalanın Faiqin toyu üçün tədarük gördüyü heyvanları da kəsdilər. Kəsib, Güllü xala üçün ehsan verdilər. Mən isə Faiqin divardan asılmış şəkli ilə tək qaldım. Hər gün Faiqin şəklinin tozunu alırdım. Hər gün Faiqin şəkli ilə danışırdım. Mən taleyimlə barışmışdım, Faiqin divardan asılmış şəklinə vurulmuşdum.  - Sonra nə oldu? - Sonra anam, atam, kəndin yarıdan çoxu bir gecədə qəfil basqınla Ermənistan ordusuna əsir düşdü. Mən qaçıb, güclə canımı qurtardım. Bakıya gəldim. Heç kimi olmayan adam necə olar? Qışın soyuğunda küçədə də, yatmaq olmur. Restoranlarda gecələdim. Kimdən yemək, iş və yatmağa yer istədimsə, o kimsə ilə yatmağa məcbur qaldım. Mən bax belə fahişə oldum. - Dəhşət... - Yox, çarəsizlik. Sən heç bilirsən çarəsizlik nədir?  - Bilirəm. - Nədir? - Sənə demişdim – aylarla erməni əsirliyində qaldığımı. - Hə, dermişdin. Amma ümid edirdin. Mənim kimi, ümidlərin ölməmişdi. Sənin anan, atan, qardaşların kənddən sağ-salamat qaça bilmişdi. Onlar səni axtardılar və tapdılar. Sənin əsirlikdən azad edilməyin üçün bir erməni zabitinə özün ağırlığında pul verdilər. Faiqi məndən başqa heç kim axtarmırdı. Faiq də kimsəsiz qalmışdı, mən də. Elnur, bilirsən yadıma nə düşdü? - Nə? - Sən və Faiq cəbhəyə yollananda Güllü xala arxanızca su atmışdı. Sonra qəfil Faiq geri çevrilib mənə göz vurmuşdu. Heç kim görməsə də, sən bunu görmüşdün. Faiq yaman qızarmışdı. - Unutmamısan.  - İyirmi il keçib...  O, bir az susub, birdən soruşdu: - Sən demədin; Çarəsizlik nədir? - Bura bax, mən səninlə evlənmək istəyirəm. - Sən fahişə olduğumu bilirsən. - Bilirəm. - Bu axmaq fikir hardan ağlına gəldi? Niyə mənimlə evlənmək istəyirsən? - Bir vaxtlar çarəsiz qaldığımı unutmaq üçün. Özümü bağışlamaq üçün. - Başa düşmədim...                                                                                  * - Su! Su.u.u.u.u.u!  Divarları buz kəsmiş otağın çöldəki soyuq günəşdən xəbəri yoxdur. Kiçik bir işıq süzülür, o da, döşəmətəni əl boyda deşikdən. Bu, ümid işığıdır. Bu otaqda keçən iki yüz iyirmi səkkiz günlük əsirlik, iki yüz iyirmi səkkiz illik ölümə bərabərdir. Mən bu hekayənin müəllifi kimi sizi əmin etmək istəyirəm ki, mənim qəhrəmanım ölmək istəmədiyi üçün ölməyib. Yoxsa o ölmək istəsəydi, çoxdan ölərdi. İndi bu yazdıqlarımı diqqətlə oxuyun, hər şeyi biləcəksiniz! Zindanın dəmir qapısı açılır. İki nəfər yaralı bir əsgəri sürüyərək içəri daxil olur. Yaralı əsgər cırılmış qarnını qucaqlayıb, bağırsaqlarının yerə tökülməməsi üçün. Onu yerə uzadırlar və başına bir neçə təpik ilişdirib, dayanırlar. Gözləyirlər. Sonra bu iki ermənidən biri, qarnı cırılmış əsgərin boynundakı şah damarını yoxlayıb, "ölmədi” – deyir. - Ölmədi? - Yox! - Oğraşda it canı var. - Nə edək? - Bu oğraşı sürüyüb çıxart, bayıra! - Yaxşı. Erməni əsgəri, Faiqin köynəyinin boynundan tutub sürüdü. Erməni zabiti isə qapını açıb gözləyirdi. Gözləyirdi ki, əsgər Faiqi zindandan çölə çıxartsın. Birdən huşunu itirmiş Faiq oyanıb qışqırdı: Ana.a.a.a.a.a! Zabit və erməni əsgəri diksindi. Qapını tutan zabit, Faiqin qarnına zərblə bir təpik ilişdirdi. Onun bağırsaqları yerə töküldü. Yerdə sürüklənən Faiqin bağırsağı qapının tininə ilişib, uzandıqca, uzandı. Faiq, hələ də: "Ana.a.a.a.a.a.a!”, - deyib zarıyırdı. Qapını tutan erməni zabiti, bağırsaqlardan gələn pis qoxuya görə qəzəbli idi. O belindəki bıçağı çəkib, söyə-söyə karidora çıxdı və Faiqi sürüyən əsgərə  dayanmasını əmr etdi: - Dayan! Bunun anasını s...m! Sonra o bıçağı Faiqin boğazına aparanda gözü zindanın qapısına sataşdı. İki yüz iyirmi səkkiz gündür o zindanda əsir olan Elnur, qapının arasından onlara baxırdı. O dizləri və dirsəkləri üstdə dayanmışdı. Qollarına bağlanmış zəncirin bir ucu ayaqlarına bağlandığı üçün ayaq üstə dura bilməzdi. O sadəcə iməkləməyi bacarırdı. Elnur bərəlmiş gözlərini erməni əsgərlərinə zilləmişdi. Onun gözlərində ölüm qorxusuna aid hər şey var idi. İndi özü də istəmədən erməni əsgərlərlə göz-gözə gəlmişdi və qorxudan özünü itirib, gülümsədi. Bıçaqı Faiqin boğazına dirəyən erməni zabiti qışqırıb dedi:   - Ə.ə.ə.ə.ə! Nəyə gülürsən? Buraya gəl! Elnur, iməkləyə-iməkləyə onlara tərəf getdi və gəlib düz erməni zabitinin ayaqlarının dibində dayandı. Erməni zabiti əlindəki bıçağı Elnura verib dedi: - Kəs, bu itin başını! - Kəsim? - Hə! - Yaxşı...                                                                                   * - Sən demədin; Çarəsizlik nədir? - Bura bax, mən səninlə evlənmək istəyirəm. - Sən fahişə olduğumu bilirsən. - Bilirəm. - Bu axmaq fikir hardan ağlına gəldi? Niyə mənimlə evlənmək istəyirsən? - Bir vaxtlar çarəsiz qaldığımı unutmaq üçün. Özümü bağışlamaq üçün. - Başa düşmədim... - Heç nə... Əbil Həsən

 Sozcu.az saytı Kulis.az-a istinadən yazıçı-publisist Mehriban Vəzirin tərcümə etdiyi   Həmidə Xanım Cavanşirin çap olunmayan məktubunu təqdim edir. Həmidə Xanım yazır: "İlk Türk satirik jurnalı "Molla Nəsrəddin"in 30 illiyi münasibəti ilə Əziz Şərifin yazdığı və "Literaturnıy Azerbaycan" dərgisinin 7-8-ci nömrələrində dərc etdirdiyi məqalədə rəhmətlik Məmmədquluzadənin xatirəsini incidən bir səhv vardır. Əziz Şərif jurnalın 1910-cu ildəki durumunu, nəşrinin beşinci ilini təsvir edir və 53-cü səhifədə yazır ki, guya Məmmədquluzadə “zəngin dul qadınla sərfəli nikaha girdikdən sonra” jurnaldan soyumuşdu və s. bu kimi fikirlər… Mən mərhumun dul xanımı olaraq Mirzə Cəlilin xatirəsini müdafiə etməyi özümə borc bilirəm və rəhmətliyin tərcümeyi halına qeyri-müəyyənlik gətirən bu ədalətsiz fikrə etiraz edirəm. Mirzə Cəlil Şərifin yazdığı kimi 1910-cu ildə deyil, 1907-ci il, iyunun 15-də ailə qurub. Şərif elə həmin 53-cü səhifədə, yuxarıda yazır: "Təkcə Rusiyada deyil, eləcə də İranda, Türkiyədə, Misirdə, daha sonra Hindistanda böyük şöhrət tapmış jurnalın üçüncü və dördüncü illəri "Molla Nəsrəddin"in çiçəklənmə dövrü idi." Müəllifin bu sözləri öz qeydlərini kökündən təkzib edir, belə ki, o, jurnalın 1908-1909-cu illərini çiçəklənmə dövrü hesab edir, sonra da deyir ki, zəngin dul qadınla sərfəli izdivac onu jurnaldan soyutdu. Bu fikirlər açıq görünən ziddiyətlərlə doludur. Mərhum ərimi yaxşı tanıyanlar təsdiq edər ki, o, evlilikdə fayda güdməyi bacaran və bundan ötrü öz sevimli övladı saydığı jurnalı atacaq bir adam deyildi. 1907-ci ildə bizim diyarda qorxunc çəyirtkə hücumu oldu, aclıq, vəba və erməni-türk qırğınlarının gətirdiyi digər fəlakətlər Qarabağı bürüdü. Həmin dövrdə Məmmədquluzadənin Tiflisə köçmək ideyası mənə cazibəli göründü. Mən onun təklifi ilə razılaşıb Qarabağdakı bütün təsərrüfat işlərimi ləğv etdim. Biz Mirzə Cəlilin Tiflisdəki Davıdov 24 ünvanlı evinə köçdük. O vaxt Mirzə Cəlilin jurnal işləri çox gözəl gedirdi. Onun himayəsində büyük bir ailə vardı. Mən və mənim birinci ərimdən olan iki övladım da onun hesabına dolanırdıq. Mirzə Cəlilin 1910-cu ildə bütün gücünü jurnala verə bilməməsinin və nisbətən uzaqlaşmasının səbəbi aşağıdaklarla izah olunur: M.Cəlilin rəhmətlik qardaşı - məşhur İran inqilabçısı (o, yazıçı Ordubadinin "Dumanlı Təbriz" əsərində xatırlanır) Mirzə Ələkbər İrəvan türməsində yatırdı. 1910-cu ilin avqustunda M.Cəlil belə bir bildiriş aldı ki, qardaşı İrəvan vilayət məhkəməsində mühakimə ediləcək və onu edam cəzası, ən yaxşı halda isə katorqa gözləyir. Bu xəbər onu sarsıtdı və xəstə saldı. Jurnalı yoldaşına tapşırıb məsləhət və kömək istəmək üçün mənim yanıma gəlməli oldu. Mən ona məsləhət gördüm ki, təcili İrəvana getsin. İşi iki ən yaxşı vəkilə versin (münsif vəkil Məlik-Ağamalov) və bu işi gələn ilə qədər təxirə saldırmağa çalışsın. Biz pul tapdıq və Mirzə Cəlil İrəvana yola düşdü. Beləliklə, o, qardaşının mühakimə işinin 1911-ci ilin mayına qədər təxirə salınmasına nail oldu. Lakin Mirzə Cəlil evə xəstə qayıtdı, o, işias (Oturaq sinirinin nevriti - red) olmuşdu. Üç aya yaxın xəstə yatdı, yalnız dekabrın axırına bir az yaxşılaşdı və jurnalın nəşri üçün Tiflisə yola düşdü. 1911-ci ildə isə əvvəlcə rəhmətlik şair Sabir xəstələndi, sonra may ayında mən azarladım (qan zəhərlənməsi və iki ciddi əməliyyat keçirdim), düz beş ay ölüm-dirim yatağında qaldım. Həm mənim, həm iki körpə övladımızın, həm də bu böyük ailənin bütün qayğıları Mirzə Cəlilin çiyninə yüklənmişdi. 1911-ci ilin mayında qardaşını azad etdirmək üçün ikinci dəfə İrəvana məhkəməyə getməyi Mirzə Cəlili tamamilə əldən salmışdı, o, jurnalın işlərindən müvəqqəti olaraq uzaq düşmüşdü. Nəzərə almaq lazımdır ki, "Molla Nəsrəddin" jurnalı nəşrinin ikinci, üçüncü, dördüncü illərində yüksək din xadimlərini, dini, alimənsəb zümrəni, kapitalistləri və bu kimi digərlərini tənqid edir, sataşırdı. Bu üzdən hər tərəfdən jurnalı boykot etdilər və xarici ölkələrə - İrana və Türkiyəyə göndərməyi yasaqladılar. Jurnalın tirajı elə bir həddə endi ki, hətta xərci borcunu ödəmədi. M. Cəlil borca girməyə məcbur oldu. Bu səbəbdən mən büyük ailəmizi dolandırmaq üçün kəndə qayıdıb təsərrüfat işlərimi davam etdirməli oldum. Ömər Faiqin jurnaldan qazancı yox idi, ailəsini saxlamaq üçün pul qazanmalı idi. Bu səbəbdən müvəqqəti olaraq jurnaldan uzaqlaşıb kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmağa başladı. Lakin tez-tez M.Cəlillə məktublaşır, yazı üçün ona mövzu verirdi. Bu hadisələrin bütün təfərrüatı haqqında mən öz xatirələrimdə yazmışam. Həmin xatirələri, M.Cəlilin mənə yazdığı məktubları ilə birlikdə "Azfan"a (Elmlər Akademiyası Azərbaycan filialı) vermişəm. O məktublarda Mirzə Cəlil jurnalın həmin illərdə düşdüyü ağır maddi vəziyyəti ətraflı təsvir edir. Həmidə X. Məmmədquluzadə Noyabr, 1936 ________ - Əlbəttə, 1936-cı ildə, repressiyaların ağır vaxtında Əziz Şərifin Mirzə Cəlilə qarşı belə bir ittiham irəli sürməsi, "zəngin dul qadınla sərfəli izdivac edib, jurnalı unutdun" deməsi, 5 il əvvəl ölmüş Mirzə Cəlil üçün deyil, daha çox Həmidə xanım və övladları üçün təhlükəli idi. - Həmidə xanımın bu məktubunu redaksiya çap etmədi. - Məktub ilk dəfə çap olunur. - Demək olar ki, Mirzə Cəlilin əlinin altında böyümüş Əziz Şərifin ustadına bu münasibəti çox maraqlıdır. fotoları Tural Hüseyn rəngləyib

...Gecənin qaranlığından boylanan ay işığı onun qışqırtısından hürküb buludların arxasına çəkildi. Buludların arxasındakı vahimə, yer üzünə çökdü. Bu hekayə heç bir hekayəyə bənzəmir. Bu elə bir hekayədir ki, sənə hər şeyi açıb deyə də bilmirəm. Olmur. Alınmır. Bilirsən onun qızı nə deyirdi? - Nə deyirdi? - Deyirdi ki, qardaşım atamı zorlayıb. - Nə danışırsan?! - O deyirdi ki, qardaşımı atamın başıma işəməsi üçün məcbur ediblər. - Tfu.u.u! - Sən bu hekayəni həqiqətən eşitmək istəyirsən? -... Atam hərbçi olub. Ömrünü bu işə sərf etmişdi. Vətəninə, ölkəsinə layiqli xidməti ilə həmişə seçilirdi. Ona harada olmasından asılı olmayaraq verilən tapşırıqlara can-başla əməl etməyə çalışırdı. Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı dönəmində Əfqanıstanda xidmət etmişdi. Onun öz işinə sadiqliyi, peşəkarlığı və vətənpərvərliyi tez-tez televiziya verilişlərində təbliğ edilir, haqqında qəzetlərdə məqalələr yazılırdı.  Atam döyüş bölgəsində yerləşən hərbi hissələrdən birinin komandiri idi. Evimiz hərbi hissədən çox uzaqda olduğuna görə, onunla doyunca vaxt keçirdə bilmirdik. Atam imkan tapan kimi evə gəlib, vaxtını bizə sərf edirdi. Hərbiçi kimi nə qədər ciddi və tələbkar olsa da, evdə tamam başqa adam olurdu, Buna görə də onun evə gəlməyi bizim üçün demək olar ki, toy-bayram idi. Onun evə gəlişini səbirsizliklə gözləyib, günləri saymağa başlayırdıq.  İsti bir yay günü atam evə gəlmişdi. Hamımız sevinirdik. Bizi sabah gəzməyə aparacağına söz vermişdi. Səbirsizliklə sabahın açılmasını gözləyirdim. Ancaq ürəyimdə səbəbini anlamadığım bir narahatlıq və təlaş var idi. Özümü birtəhər sakitləşdirib yuxuya getdim. - Sən o böyük qara ilanı görürsən? - Görürəm.  - Qorxursan? - Əlbəttə! - Qışqırma… - Axı mən qorxuram! Qorxuram! Mənə tərəf gəlir! Ata.a.a.a! Evdə böyük qara ilan var! Ata burada bir nəfər var idi, hanı o adam?  Çöldəki tufan elə bil ki, əlinin tərsi ilə evin qapısını möhkəmcə örtdü. Pəncərələr öz şərçivəsində çırpınmağa başladı. Evin içi çölə qaçmaq istəyirmiş kimi, əşyalar, divarlar, dik atıldı. Qəfil qışqırıq səsi məni yuxudan oyatdı. - Ay Allah! Belə də yuxu olar? Yaxşı ki, öz səsimə oyandım. Mən uşaqlıq xatirələrimi yuxuda kimə danışırdım? O niyə mənə qara ilanı göstərdi? O qara ilan hardan peyda oldu? Məzuniyyətim qurtarsaydı, atamı da görərdim. Lap darıxdım… C.D qan tər içində çarpayıdan qalxıb, mətbəxə tərəf getdi. İndi ona hər şeydən çox su lazımdır, qurumuş boğazını yaşlamaq üçün. O cəmi üç ildir ki, müddətdən artıq xidmətçi əsgər kimi orduda işləyir. Atası tanınmış polkovnikdir. Budur, o suyu başına çəkəndə, evin qapısı sındırılaraq qəfil açılır. Üzü qara masqalı bir neçə şəxs evə daxil olur. - Yat, yerə yat! Tez! Onun qollarını arxadan burub, yerə yıxırlar.  - Danışma! Heç nə demə! Sən həbs olunursan! - Niyə.ə.ə.ə! Gözlərini qaranlıq örtən C.D yuxuya gedir. Boynunun ardından dəyən zərbə onu yatızdırır. Özünü tavandan asan işıqlar, ayaqlarından asılmış adamın gözlərində qaralır. O göz qapaqlarını açıb, döşəmədəki qan gölünü görəndə başa düşdü ki, bu burnundan axan qan deyil. Başını sağa çevirdikdə soyuq otağın küncündəki çılpaq adamı əvvəlcə tanıya bilmədi. Dizlərini qucaqlayıb otran çılpaq adam, sızıldayırdı. Gözünü bir də yumub açdı. Sonra bir də. Diqqətlə baxanda diksindi: – Ata! Bu sənsən?  Polkovnik  V.D deyəsən eşitdiyi səsdən üşüdü. Siz heç, səsdən üşüyən adam görmüsünüz? Bax, indi onun oğlu həmin mənzərənin şahididir. Atası oğlunun səsini eşidib üşüyür, tir-tir əsir. - Vı.vı.vı.v.v.v! Sən mənim oğlum deyilsən! Bu yalandır! İnanmıram! Məni yenə aldadırlar. Yenə mənə nəsə edəcəklər? Nə olar məni toka verin amma anus dəliyimə heç nə soxmayın! Soxmayı.ı.ı.ı.ın! - Nə.ə.ə.ə.ə! Sən nə dedin ata.a.a.a? Ata, eşidirsən? Nə.ə.ə.ə? - Sus! Sus! Sus! Oğraş! Sən mənim oğlum deyilsən! Qancığın doğduğu! Sən mənim oğlum deyilsən! - Ata! Ata.a.a.a! Və qəfil işıqlar sönür… - Sən, C.D, atanın vətənə necə xəyanət etdiyi haqda nə bilirsən? Nədir, nə tərs-tərs baxırsan? Yoxsa sən də atan kimi məni düşmənlərə satacaqsan? Yoxsa məni öldürmək istəyirsən? Bunu görürsən? Bax, bunu yeyərsən! O penisini çıxardıb yapışqan bez ilə bağlanmış C.D-nin ağzına sürtdü. Və qəfil işıqlar sönür… *** - Ata, gələn dəfə evə gələndə mənə əsgər çəkməsi alıb gətir, nə olar.  Altı yaşlı C.D atasının hərbi çəkmələrini ayağında sürüyə-sürüyə gülümsəyirdi. Gülümsəyirdi ki, daha da sevimli olsun və atasını hərbi çəkmələr almaq üçün razı salsın, Ata oğlunu qucağına alıb, sarıldı. Onu doya-doya öpdü. - Yaxşı, mütləq alaram, mənim ağıllı oğlum. *** - Oğlum, mən vətənə xəyanət etmişəm. Hərbi sirrləri düşmənlərə pul qarşılığında satmışam. Satmışam ki, indi burda gördüyün bu öz zabitlərimiz məni zorlamasınlar. Ha.ha.ha.ha! V.D dəli kimi gülməyə başladı. Sonra qəfil hönkürüb ağladı. O işkəncələrdən qorxub yalan danışırdı. Vətənə xəyanət etmədiyini oğlu da bilirdi. - Ata, bilirəm, sən vətənə xəyanət etmisən. Sən öz zabit şərəfini də pula satmısan. - Hə, satmışam! - Ata, məni də zorlayıblar. Özü də bir neçə nəfər, bir neçə saat dayanmadan. Ata.a.a.a.a! Oğraş ata.a.a.a, alçaq! Şərəfsiz! Kişi qəhbəsi!  - Hə, mən alçağam! Mən oğraşam! Mən şərəfsizəm! Mən kişi qəhbəsiyəm! Mən satqınam! *** ...Gecənin qaranlığından boylanan ay işığı onun qışqırtısından hürküb buludların arxasına çəkildi. Buludların arxasındakı vahimə, yer üzünə çökdü. Bu hekayə heç bir hekayəyə bənzəmir. Bu elə bir hekayədir ki, sənə hər şeyi açıb deyə də bilmirəm. Olmur. Alınmır. Bilirsən onun qızı nə deyirdi? - Nə deyirdi? - Deyirdi ki, qardaşım atamı zorlayıb. - Nə danışırsan?! - O deyirdi ki, qardaşımı atamın başıma işəməsi üçün məcbur ediblər. - Tfu.u.u! - Sən başqa nə eşitmək istəyirsən? - Mən bu barədə hekayə yazacam. - Əbil, yaxşı düşün... - Narahat olma... - Yaxşı, indi V.D –nin qızı gələcək. O özü hər şeyi sənə danışacaq. Bir az sonra, işığı közərən otağın qapısı açılır və V.D-nin qızı otağa daxil olur. - Salam. Jurnalist Əbil və yanındakı şəxs ayağa qalxıb sayğı ilə qızı salamlayırlar. V.D-nin qızı: - Mən heç nə danışmayacam! Anam və mən, atamla qardaşım haqda bəraət məktubu almışıq.  Jurnalist Əbil durduğu yerdə quruyub qaldı. Qız susurdu. Əbillə V.D-nin qızını tanış edən şəxs də susurdu.  - Hə, atam və qardaşım günahsızdır. Onlar vətən xaini deyil! Biz bəraət məktubu aldıq... Jurnalist Əbil, dərindən nəfəs alıb dedi: - Axı onlar öldürülüb?! Siz ölülər üçün bəraət məktubu almısınız... SON Əbil Həsən

Canavar qocalıb əldən düşmüşdü. Daha əvvəlki gücü də yox idi. Gözlərinin işığı da azalırdı. Gücü azaldığına görə ov edə bilmirdi. O, hərdən qarnını doyuzdurmaq üçün dağın ətəyində otlayan qoyun sürüsünə hücum edir, ancaq əlinə bir şey keçmirdi. Qoyunlar əvvəlki cəldliyi qalmayan canavarı görəndə, mələşib bir-birlərini və çoban itlərini xəbərdar edirdilər. Bu isə onun asan olmayan işini bir qədər də çətinləşdirirdi. Bir tərəfdən də çobanın itləri canavarı taqətdən salırdı. Canavar başa düşürdü ki, belə davam edərsə bir gün çobanın itləri onu parça-parça edəcəklər.  İtlərin əlindən xilas olsa belə yaxında aclıq onun axırına çıxacaqdı. Canavar bunun üçün uzun-uzun fikirləşir, çıxış yolu axtarırdı. Günlərin bir günündə onun ağlına dahiyanə bir fikir gəldi və o dərhal bunu həyata keçirməyə başladı. Belə ki, o gizli şəkildə birtəhər sürünün yaxınlığındakı qayaların yanına qədər gələ bildi və planını icra etmək üçün əlverişli fürsətin gəlməsini gözlədi. Tezliklə onun gözlədiyi fürsət ələ düşdü. Budur e.e.e bir qoç otlaya-otlaya qayaya yaxınlaşır. Canavar qoçun qarşısına keçərək ədəb-ərkanla: “Salam canavar, necəsən?” - dedi. Özünü itirmiş qoç nə edəcəyini bilməyib donub qaldı. Canavar bu fürsətdən istifadə edərək şirin dilini işə saldı və “Bəli, sən də mənim kimi canavarsan. Ancaq çoban səni qoyun kimi sürüyə qatıb otarır. Həm də bilirsənmi, mən canavar əti yemirəm, qoyun əti yeyirəm sən məndən niyə qorxursan ki? Sən mənim əsl dostumsan. Sənin əsas düşmənin elə o çobandır. O, səni qoyun kimi otarır, axırda da ətini kəsib kabab edib, yeyir. Dərini isə soyub əlinə keçəni yığır dərinin içinə”- dedi. Canavarın sözləri qoçun yaman xoşuna gəlmişdi. O, kefi kök halda otlamağa davam etdi. Canavar planının işə yaradığını görüb bunu sürüdəki digər heyvanların üzərində də sınaqdan keçirtməyə başladı. O, qoyunlardan bəzilərini şir, pələng adlandırır, digər birinə “ayı” deyə müraciət edir, hamısına da oxşar sözlər deyir, çobanı əsas düşmənləri olaraq qələmə verirdi. Maraqlısı orasındadır ki, qoyunlar bu sözlərə inanır, özlərini bənzədildikləri heyvanlar kimi güclü hiss edirdilər. Bunun nəticəsidir ki, onlar artıq canavardan qaçmır, itləri köməyə çağırmırdılar. İndi onların əsas düşməni və nifrət etdikləri çoban idi.   Canavarın işləri düzəlmişdi. Artıq onun qoyunları tutub yeməsi üçün xüsusi əziyyət çəkməsinə ehtiyac qalmamışdı. İndi o, yemək istədiyi qoyunu çağırır, gəzmək və söhbətləşmək adı ilə sürüdən uzaqlaşdırır və yeyirdi. İş o yerə gəlmişdi ki, bəzən bu işdə ona qoyunların elə özləri kömək edirdilər. Bununla belə bəzən sürüdəki hansısa qoyun bundan duyuq düşür, digərlərinə də bunu izah etməyə çalışırdısa da, bunun faydası olmamışdı. Qoyunlar həmcinsinə inanmır, onu canavara elə özləri təslim edirdilər. Onlar əlbəttə sıranın bir gün onlara da gəlib çatacağını anlamırdılar. Özlərini “şir”, “pələng”, “canavar” adlandırsalar da qoyun kimi davranmaqdan əl çəkmirdilər. İndi gəlib çatdıq məsələnin əsas məğzinə! Bir gün, bir qoyun canavarın hiyləsini yerli-yataqlı dərk edib, qoyunların arasında gəzib, öz fəlsəfi fikirlərini yaymağa başlayır. Onun fikirlərinin əsasını “Özünü tanımaq” anlayışı təşkil edirdi. O qoyun həmcinslərinə deyirdi ki: - “Özünüzü tanıyın, həqiqəti dərk edin. Mən sizə heç nə öyrədə bilmərəm, sizləri yalnız düşündürə bilərəm”.  Filosof qoyunun fikirləri heç də digər qoyunların xoşuna gəlmirdi. Bir çoxları hətta onu dəli hesab edirdilər. Filosof qoyun, canavarla mübarizəni daha da sərtləşdirmək qərarına gəlir və canavarın izinə düşür. Canavar da boş dayanmır. Öz qoyun tərəfdarlarına filosof qoyunu izləməyi tapşırır. Hiyləgər canavar, həmən bu qoyunu tələyə salmaq üçün, bir neçə dəfə aldadıcı fənn işlədərək, güya hansısa qoyunu yenə parçalayırmış görüntüsü yaradır. Hər dəfəsində də, həmən bu filosof qoyun mələşərək, cobanı köməyə çağırır. Coban hadisə yerinə çatanda heç nə baş vermədiyini görüb, filosof qoyunu kötəkləyir.  Bu hal bir neçə dəfə baş verir və bir gün, qoyunlar öz aralarında sözləşib, hamısı bir ağızdan susur. Canavar da yenə iş başındadır. Canavar öz hiyləgər planını təkrarlayır. Çoban görür ki, bütün qoyunlar susub, köpəklərdən də səs gəlmir. Ayağa qalxıb atına tərəf getmir, çomağını əlinə almır. Yumuru qarnını sığallayan çoban öz-özünə deyinir: - Qoyunun əcəli çatanda başını çobanın çomağına sürtər! Əminəm ki, indi bu hekayəni oxuyan kəslərdən bir neçəsi, qoyun ətinin necə dadlı olduğunu çox yaxşı bilir... Əbil Həsən