Sağlamlıq

Ümumdünya Ürək Günü ilk dəfə 1999-cu ildə Ümumdünya Ürək Federasiyasının təşəbbüsü ilə təşkil edilib. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, UNESCO və digər mühüm təşkilatlar həmin təşəbbüsü dəstəkləyib. Əvvəlcə onu sentyabrın son bazar günü qeyd edirdilər, 2011-ci ildən isə sentyabrın 29-da keçirirlər. Sozcu.az xəbər verir ki, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı ilə əməkdaşlıq çərçivəsində Ümumdünya Ürək Federasiyası 100-dən çox ölkədə tədbirlər keçirir. Həmin günün proqramına kütləvi sağlamlıq yoxlamaları, ictimai mühazirələr, tamaşalar, elmi forumlar, sərgilər, konsertlər, gəzintilər və idman yarışları daxildir. Hər il keçirilən Ürək Günü ürəyin sağlamlığı ilə bağlı müəyyən mövzuya həsr edilir. Hazırda ürək-damar xəstəlikləri dünyada ölümün və əlilliyin əsas səbəblərindən biri sayılır və hər il 20,5 milyon nəfər həyatını itirir. Ürək-damar xəstəliklərinə ürəyin və qan damarlarının xəstəlikləri, ürəyin işemik xəstəliyi, beyinin damarlarının xəstəliyi, arteriyaların periferik xəstəliyi, revmokardit, anadangəlmə ürək qüsuru, vena damarların trombozu və sair xəstəliklər aid edilir. Ürək-damar xəstəlikləri və insultun yaranmasının risk amilləri qan təzyiqinin yüksəlməsi, qanda xolesterinin və qlükozanın miqdarının artması, siqaret çəkmək, artıq çəki, piylənmə və fiziki hərəkətsizlik, meyvə və tərəvəzlərlə qidalanmanın azlığıdır. Yeri gəlmişkən, ürək-damar xəstəliklərinin inkişafına gətirib çıxaran qeyri-sağlam həyat tərzi ən çox uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə inkişaf edir və yaşlandıqca həmin xəstəliklərə tutulmaq riski getdikcə artır. Ona görə də xəstəliyin profilaktikasına uşaq yaşlarından başlamaq lazımdır. Ümumdünya Ürək Federasiyasının məlumatına görə, sağlam həyat tərzi keçirmək, tütün istifadəsini məhdudlaşdırmaq, qidalanmanı nəzarətdə saxlamaq və fiziki fəallığı artırmaq hesabına infarkt və insult nəticəsində baş verən erkən ölüm hallarının qarşısını 80 faiz almaq olar.

Hindistanda ötən gün bir nəfərin nipah virusundan ölməsindən sonra hökumət ilkin olaraq Kerala ştatında karantin rejimi elan edib. Bu barədə ölkənin Səhiyyə Nazirliyi məlumat yayıb. Yeni qərarla virusun sürətlə yayıldığı əsas gətirilərək vətəndaşların tibbi maskadan istifadəsi məcburi hesab olunub. Qeyd edək ki, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı sözü gedən ölümcül virusun müalicəsinin olmadığını açıqlayıb. Qurumun bir müddət əvvəl yaydığı rəsmi açıqlamada onun dünyada sürətlə yayılma riskinin olduğu qeyd edilib.

Artıq sabahdan Azərbaycanda yeni tədris ili başlayacaq. Məktəblərin açılması ilə uşaqların bir-biri ilə daha sıx təmasda olması və havaların tədricən soyuması bir sıra infeksion xəstəliklərin yayılma riskini təzədən dündəmə gətirəcək. Bəs payızda hansı virus və ya mikrob xəstəlikləri özünü göstərə bilər? Ölkədə qızılca təhlükəsini sovuşmuş hesab etmək olarmı? Valideynlər nəyə diqqət etməli? Azərbaycanda son günlər müxtəlif infeksion xəstəliklər yayılıb. Səhiyyə Nazirliyi bununla bağlı əhaliyə xəbərdarlıq edib. vakansiyalar İnsanlarda arabir hərarətin yüksəlməsi, ümumi zəiflik, öskürək, boğaz ağrısı, burun axması, bəzən isə ürəkbulanma, qusma kimi hallar bu infeksiyaların əlamətidir, baş infeksionist Təyyar Eyvazov bildirib. Mütəxəssis deyib ki, belə infeksiyalar təkcə tənəffüs yollarını deyil, mədə-bağırsaq sistemini də zədələyə bilir. Onlar hava-damcı və təmasla daha çox yayılır. Xəstəlik, əsasən yüngül və fəsadsız keçsə də, nazirlik infeksiyaya yoluxmuş şəxslərlə yaxın təmasdan çəkinməyi, gigiyena qaydalarına əməl etməyi tövsiyə edir. Qurum təmsilçisi bildirir ki, xəstəliyin əlamətlərini hiss edənlər vaxtında həkimə getsinlər. Tanınmış pediatr Vaqif Qarayev mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a fikirlərini bölüşüb: “Həmişə olduğu kimi payız aylarında həm havanın kəskin dəyişməsi, həm də uşaqların bir-birilə sıx təmasda olması bir sıra xəstəliklərin yayılmasına səbəb ola bilər. Ən çox gözlədiyimiz respirator viruslarının baş qaldırmasıdır. Sıx təması aradan qaldıra bilmərik, çünki hamı məktəbdə olmalıdır. Valideynlər mütləq uşaqlarını havaya uyğun geyindirməlidirlər. Hətta mən təklif verərdim ki, hava yaxşı olsa belə bir az qalın paltar özləri ilə götürməlidirlər ki, hava dəyişəndə onu geyinə bilsin. Məktəb uşaqların immunitetinə təsir edən hadisədir, xəstəliklərə müqavimət azalır. Ona görə uşaqların qidalanmasına ciddi fikir vermək lazımdır. Menyuda ən çox tərəvəzlər və ət yeməkləri olmaladır. Yaxşı olar ki, şirniyyat kəskin azaldılsın. Yeməklər evdə hazırlanmalıdır. Bir də vacib məsələ, səhər tezdən uşaq mütləq yemək yeməlidir. Beyin ac qalmamalıdır. Boş mədə ilə məktəbə gedən uşağın qavramasında mütləq problem olur. Həm də ac uşaq mütləq zəif olur, bədənin müqaviməti olmur”. Pediatr əlavə edib ki, qızılcaya yoluxma xeyli azalıb: “Amma ölkədə kifayət qədər peyvənd olunmayan uşaq var. O epidemiya da bizə açıq dərs olmadı. Düzdür, ölüm hadisələri olanda bir az peyvəndə axın oldu, maraq artdı. Bununla belə peyvəndsiz uşaqlar kifayət qədərdir. Valideynlərə məsləhət görərdim ki, heç olmasa qızılcaya görə uşaqlarına peyvənd etdirsinlər. Göyöskürək yenə də var, əvvəlki kimi çox olmasa da. Bu kimi yoluxucu xəstəliklərin məktəb vaxtı artması həddən artıq çoxdur”. Səhiyyə Nazirliyinin mütəxəssis-eksperti, qastroenteroloq Emin Məmmədov isə deyir ki, məktəblilərin qida qəbulu vərdişlərinin dəyişilməsi sağlam qidalanma sahəsində yaranan əsas məsələlərdən biridir: “Son bir neçə onillik ərzində məktəblilərin yemək vərdişləri və ev mühitində hazırlanan qidaların tərkibi əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib. Hər iki valideynin işləməsi və vaxt məhdudiyyəti nəticəsində, yeməklərin əsasını emaldan keçən və qablaşdırılan yarımfabrikatlar təşkil edir. Təəssüf ki, uşaqları ev şəraitində hazırlanan qidaların qəbuluna cəlb etmək çox nadir hallarda rast gəlinir. Ona görə də, yeniyetmələr sağlam qida hazırlamaq bacarıqları qazanmadan böyüyürlər. Məktəbli uşaqların qəbul etdikləri qidalar gün ərzində həm zehni, həm də fiziki aktivliyi təmin edəcək qədər zəngin qida maddələrindən ibarət olmalıdır. Belə ki, əsasını karbohidrat, yəni şəkər təşkil edən qidalar dəyəri zəif qidalardandır, çünki tez doyma və tez acmaq hissi yaradırlar. Uşaqlara sağlam qidalanma vərdişlərinin aşılanması valideyinlərin müsbət nümunə göstərməsi ilə mümkündür. Əgər valideyinlər sağlam qidalanmaya riayət etmirlərsə, onda belə vərdişlərin qazanılmasına inam yaratmaq xeyli çətinləşir. Uşaqlar üçün televizora, videooyunlara və kompütera ayrılan vaxt dəqiq təyin edilməlidir. Belə vərdişlərə aludə olmaq adətən oturaq həyat tərzi sürmək və əlavə qida qəbul etməyə səbəb olur. Nəticədə, piylənmə və ürək-damar xəstəliklərinin yaranması riski artır. Uşaq və yeniyetmələrdə sağlam qidalanma haqqında düzgün təsəvvür yaradılmasına çalışılmalıdır. Bu məqsədlə, yeniyetmələrə qida hazırlanmasında və yeməklərin seçilməsində iştirak etmək imkanı yaradılmalıdır. Ailə ilə birgə qida qəbulu sağlam qidalanma vərdişləri yaradır və ailə ilə keçirilən vaxt uşaqlar üçün çox əhəmiyyətlidir. Bu, uşaqda gündəlik sağlam qidalanma rejimi yaradır. Bütün bunlar sağlam qidalanma ideyasını aşılayır və onu həyat tərzinə çevirməyə imkan verir. Uşaqları qida maddələri ilə təşviq etməkdən çəkinmək lazımdır. Konfet və qəlyanaltılarla mükafatlandırma isə pis vərdişlərin formalaşmasına kömək edir. Yemək qəbulu bir ailə tədbiri kimi təşkil edilməlidir. Uşaqlarla bir masa başında oturduqda, onlarda sağlam olmayan qida qəbulu və ya həddindən artıq yemək şansı azalır Uşaqların sağlamlığı üçün məsul olan tibb işçiləri tərəfindən şagirdlərin ürək-damar sisteminin normal inkişafına diqqət yetirilməsi, bədən kütlə indeksinin təyin edilməsi, arterial təzyiqin və qanda xolesterinin miqdarının ölçülməsi təmin olunmalıdır. İmkan verilməlidir ki, uşaqlar müxtəlif fiziki aktivlik növlərini təcrübədən keçirsinlər və seçsinlər". Həkim əlavə edib ki, məktəblilərin yemək saatı əsasən nahar fasiləsi zamanı olur. Menyuda tərəvəz salatı, təbii meyvə şirəsi, alma və ya mövsümə uyğun meyvələr, həmçinin protein balansı üçün ət, toyuq və balıq ola bilər: “Amma unutmamaq lazımdır ki, uşaqların zehni və fiziki aktivliyini təmin etmək, şagirdin konsentrasiyasının dərsə yönəlməsi üçün səhərlər ac qalmamalı, səhər yeməyi mütləq yeyilməlidir”.

Bitki çayları baş ağrılarını aradan qaldırmaq üçün sakitləşdirici vasitə ola bilər. Bəzi otlar ümumi baş ağrısı yaradıcısı olan gərginliyi, iltihabı və ya stressi azaltmağa kömək edən xüsusiyyətlərə malikdir. Sozcu.az Sağlamolun.az-a istinadən baş ağrısını aradan qaldıran faydaları ilə tanınan bəzi bitki çaylarını təqdim edir: 1. Nanə çayı Nanə çayı əzələləri rahatlaşdıran və baş ağrılarını azalda bilən mentol ehtiva edir. O, həmçinin sinus təzyiqini azalda bilən soyuducu təsirə malikdir. 2. Zəncəfil çayı Zəncəfil iltihab əleyhinə xüsusiyyətlərə malikdir və tez-tez baş ağrıları ilə əlaqəli olan miqren şiddətini və ürəkbulanmanı azaltmağa kömək edir. 3. Çobanyastığı çayı Çobanyastığı sakitləşdirici xüsusiyyətləri ilə tanınır və ümumi baş ağrısı tətikləyiciləri olan stress və narahatlığı azaltmağa kömək edir. O, həmçinin yüngül antiinflamatuar təsirlərə malikdir. 4. Lavanda çayı Lavanda rahatlaşdırıcı və stressi aradan qaldıran xüsusiyyətlərə malikdir. Sakitləşdirici təsir stresdən qaynaqlanan baş ağrılarını azaltmağa və daha yaxşı yuxuya kömək edə bilər. 5. Söyüd qabığı çayı Tez-tez "təbiətin aspirini" olaraq adlandırılan söyüd qabığında ağrı kəsici və iltihab əleyhinə xüsusiyyətlərə malik salisin var. 6. Limon balzamı çayı Limon balzamı yüngül sakitləşdirici təsirə malikdir və stress və narahatlığı aradan qaldıraraq onu stresslə əlaqəli baş ağrıları üçün faydalı edir 7. Rozmarin çayı Rozmarin qan dövranını yaxşılaşdırır, bu da zəif qan axınından yaranan baş ağrılarını azaldır. O, həmçinin ağrı və iltihabı azaltmağa kömək edir. 8. Mixək çayı Mixək iltihab əleyhinə və ağrı kəsici xüsusiyyətlərə malikdir, bu da baş ağrısını azaldır. Tez-tez və ya şiddətli baş ağrınız varsa, bir tibb işçisi ilə məsləhətləşin.

“İlk dəfə məktəbə gedən şagirdin psixoloji hazırlığı üçün valideynlər reallığı olduğu kimi qəbul etməlidirlər. Məktəbin əhəmiyyəti uşaqlar üçün ətraflı izah olunmalıdır”. Sozcu.az xəbər verir ki, bu fikirləri Səhiyyə Nazirliyinin rəsmi İnstaqram səhifəsində nazirliyin 2 saylı Kliniki Psixiatriya Xəstəxanasının klinik psixoloqu, psixoterapevt Rövşən Nəcəfov açıqlayıb. Onun sözlərinə görə, baş verən dəyişikliyin müvəqqəti olduğunu anlamalıdırlar: “Valideynlər qısa bir müddətdə övladları ilə məktəb həyatına adaptasiya olmalıdırlar. Valideynlər məktəb mühiti ilə uyğunluğu tezləşdirmək üçün müəllimlərdən və məktəb psixoloqundan tövsiyə ala bilərlər. Yaranan hansısa psixoloji narahatçılığı birlikdə aradan qaldıra bilərlər. Uşaq məktəbə getməmişdən əvvəl məktəb haqqında fikirləri formalaşmalıdır. Şagird məktəb haqqında nə qədər çox məlumatlandırılsa, o qədər psixoloji hazır olacaq”. Psixoterapevt qeyd edib ki, uşaq yeni və başa düşmədiyi anlayışlardan narahatçılıq keçirir: “Müxtəlif əyani və vizual vasitələrlə uşaqlarda məktəb haqqında düşüncə formalaşdırılmalıdır. Valideynlər davamlı olaraq məktəbə qədər məktəb haqqında evdə bilgilər bölüşməlidirlər. Uşaqlara məktəbin nə qədər maraqlı və əyləncəli olduğunu öyrətmək lazımdır. Şagird məktəb həyatını fəlakətləşdirməməlidir. Uşaqların psixi sağlamlığı üçün məktəbə adaptasiya prosesində dəstək olmaq lazımdır”.

Bildiyimiz kimi, həkimlə məslətləşmədən hər hansı bir dərmanın istifadəsi tövsiyyə edilmir. Ancaq  bir çox insan baş, diş və s. ağrılar zamanı həkimlə məsləhətləşmədən ağrını keçirmək məqsədilə müxtəlif növ ağrıkəsicilərdən istifadə edir. Bir müddət sonra isə bu, bir çözüm kimi görülür və hər ağrıda bu dərmanlar qəbul edilir.  Ağrıkəsicilərin tez-tez qəbulunun nə qədər doğru olduğu isə sual doğuran məqamdır.  Məsələ ilə bağlı Bizim.Media-ya danışan farmokoloq Aydın Əliyev ilk olaraq xatırladıb ki, həkim məsləhəti olmadan dərman qəbul etmək olmaz, əks halda, bütün məsuliyyəti xəstənin özü daşıyır.  Həkim ağrıların səbəblərindən də danışıb: “Ağrılar müxtəlif hallardan, məsələn, iltihabın olması, mübadilənin pozulmasından və s.- dən qaynaqlana bilər.  Həkim ağrının səbəbini bildikdən sonra dərman təyin edə bilər”.  “Ağrının müvvəqəti kəsilməsi müalicə deyil” “Ağrıları sinir keçidimiz vasitəsilə hiss edirik. Əgər dərman ağrı kəsirsə, deməli, sinirlərə də təsir edir.  Bu təsir hərəkətləri pozur, qan hərəkətini ləngidir, damarlara təsir edir. Ağrının müvəqqəti kəsilməsi müalicə deyil. Dərmanın təsiri keçdikdən sonra yenidən başlayacaq.  Məsələn, iltihab varsa, o müalicə olunmalıdır və yaxud baş ağrısı zamanı istifadə olunan dərmanlar da var. Bəlkə də o ağrı miqrendir. Miqren isə beyin damarlarının boşalmasıdır. Belə halda ağrıkəsici istifadə etmək vəziyyəti daha da çətinləşdirir, çünki ağrı dayansa belə, proses davam edir”.  Nəticədə məlum olur ki, ağrıkəsicilər ağrını keçirsə belə, ağrının yaranma səbəbi müalicə olunmalıdır. Əks halda, proses davam etdiyi üçün ağrıkəsicidən özbaşına istifadə daha böyük fəsadlara səbəb ola bilər..

Ötən il Azərbaycanda 2 561 qoturluq xəstəliyi qeydə alınıb. Sozcu.az açıqlanan rəsmi məlumatlara istinadən xəbər verir ki, əvvəlki illə müqayisədə qoturluq xəstəliyinə yoluxma halları 67% artıb. Belə ki, 2022-ci ildə Azərbaycanda 1 535 qoturluq xəstəliyi qeydə alınıb. Məlumat üçün onu da bildirək ki, son 14 il ərzində qoturluq xəstəliyinə yoluxma halı 5 dəfə artıb. 14 il əvvəl – 2010-cu ildə ölkədə 511 qoturluq xəstəliyi qeydə alınıb. Qoturluğa ən çox yoluxma halı Siyəzən və Xızı rayonlarında, həmçinin Mingəçevir şəhərində qeydə alınıb. Siyəzəndə hər 100 000 nəfərə düşən qoturluq xətəliyi 439, Xızıda 192,2, Mingəçeviridə isə 112 olub. Ən az yoluxma halı isə Laçın rayonunda (hər 100 000 nəfərə 1,3) Samux rayonunda (1,7),  Şərur rayonunda (1,8) və Kəngərli rayonunda (2,1) qeydə alınıb. Qeyd edək ki, qoturluq xəstəliyi qoturluq gənəsi (Sarcoptes scabiei) tərəfindən törədilən xəstəlikdir. Qoturluq dəri xəstəlikləri içərisində ən geniş yayılmış xəstəliklərdəndir. Xəstəlik yoluxucu xarakter daşıyır. Təmas, paltar, yataq vasitəsilə asanlıqla yoluxa bilir. Qoturluq xəstəliyinin əsas əlaməti qaşınma və dəridə olan səpgilərdir. Səpgilər xırda nöqtə şəklində və cüt-cüt yanaşı durur və qaşıdıqda qanayır. Bu nöqtələr gənənin dəriyə giriş və çıxış yollarıdır. Qaşınma bəzən elə güclü olur ki, xəstənin sinir sisteminə təsir edir. Çox vaxt qaşınmadan dəridə dırnaq yerlərinin izi qalır. Hətta qaşınma yerlərindən dəriyə infeksiya düşüb iltihablaşma da baş verə bilir. Qoturluğun müalicəsi üçün kükürd məlhəmindən istifadə edilir. Bu məlhəmi 4-6 gün ərzində gündə 1-2 dəfə bədənə sürtürlər. Bütün müalicə günləri alt paltar və yataq camaşırı dəyişilmir və yuyunmaya icazə verilmir. Göstərilən müddət keçdikdən sonra xəstə isti su və sabunla yuyunur və onun alt paltarı, yataq camaşırı dəyişilir.

Son zamanlar sosial şəbəkələrdə göz rənginin dəyişdirilməsi əməliyyatlarına daha çox rast gəlinir. Bu tip əməliyyatları xoş qarşılayıb bəyənənlər olsa da, riskli olduğunu fikirləşənlər də az deyil.  Maraqlıdır, göz rənginin dəyişdirilməsi zamanı görmə qabiliyyətinin zəifləməsi, yaxud itirilməsi ilə bağlı gələcək zamanlarda hər hansısa problemlər ortaya çıxa bilər? Ümumiyyətlə, bu proses nə qədər təhlükəsiz sayılır?  Sözügedən məsələ ilə bağlı tanınmış professor, oftolmoloq Paşa Qəlbinur “Yeni Sabah”a açıqlama verib. O, göz rənginin dəyişdirilməsi prosesindən danışıb:  dirnaq modelleri “Bu cür əməliyyatların başlıca mahiyyəti budur ki, gözün daxilinə tatu olunur. Necə ki, dəriyə müxtəlif rəng və formalarla yazılar çəkilirsə, eləcə də bu gözə tətbiq olunaraq, onun rəngi dəyişilir. Ancaq göz rəngi dəyişdirilməsi əməliyyatı olduqca riskli, təhlükəli prosesdir. Çünki bu, sonralar böyük fəsadlara yol aça bilər. Ən əsası isə gözdə müxtəlif xəstəliklərin baş qaldırması qaçınılmazdır. Bu xəstəliklərə qlaukoma , uveit  və s. aiddir”.  Həkim bildirib ki, bu əməliyyat korluqla nəticələnə də bilər: “Gözə belə müdaxilələrin edilməsi müxtəlif xəstəliklərə yol açır, hətta insan sonda kor olur, görmə qabiliyyətini birdəfəlik itirir. Dünyanın bütün inkişaf etmiş ölkələrində bu tip əməliyyatlar qanunla qadağan edilib. Kolumbiya kimi bir çox ölkələrdə bu qanun hələ qəbul olunmayıb. Çox arzu edərdim ki, bizdə də göz rəngini dəyişdirilməsi qanunla qadağan olunsun. Elementar məntiqli adam anlayar ki, vazkeçilməz orqanlarımızdan biri olan gözün içinə yazı yazmaq, şəkil çəkmək nə ilə nəticələnə bilər”.

Türkiyədə meymunçiçəyi virusuna yoluxma halı qeydə alınmayıb. Sozcu.az xəbər verir ki, bunu Türkiyə səhiyyə naziri Kamal Memişoğlu deyib. “Hazırda vətəndaşlarımız arasında təşviş və panikaya əsas yoxdur, biz müvafiq hazırlıq işləri aparmışıq. Hələ ki, Türkiyədə yeni meymunçiçəyi virusuna yoluxma faktı qeydə alınmayıb”, - Məmişoğlu bildirib.

Hazırda əhali arasında arabir hərarətin yüksəlməsi, ümumi zəiflik, baş və əzələ ağrıları, yuxarı tənəffüs yollarının zədələnməsi əlamətləri olan öskürək, boğaz ağrısı, burun axması və ya tutulması kimi, bəzən isə ürəkbulanma, qusma, qarın işləməsi kimi hallar müşahidə edilir. Sozcu.az xəbər verir ki, bunu Səhiyyə Nazirliyinin mütəxəssis-eksperti Təyyar Eyvazov deyib. Onun sözlərinə görə, bunlara səbəb, əsasən, müxtəlif virus və bakterial infeksiyalardır: "Hər il isti aylarda kəskin respirator virus infeksiyalarından paraqrip, adenovirus infeksiyaları mühitdə dövr etdiyindən hazırda da bu tip xəstəliklər qeydə alınır. Hətta isti aylarda bəzən yoluxma sayında artımlar da müşahidə olunur. Adenoviruslar təkcə tənəffüs yollarını deyil, mədə-bağırsaq sistemini də zədələyə bilir. Eyni zamanda, hər iki sistemin zədələnmə əlamətləri ilə müşayiət olunan və isti dövrlərdə rast gəlinən rotavirus, hava-damcı və təmas ilə daha çox yayılan enteroviruslardır". Ekspert bildirib ki, bu cür infeksiyaların isti aylarda yayılmasının müxtəlif səbəbləri var: "Bunlara həddən artıq isti havanın immunitetə mənfi təsir göstərməsi, yuxarı tənəffüs yollarının quruması nəticəsində infeksiyalara müqavimətin azalması, kondisionerlərin istifadəsi zamanı açıq hava ilə müqayisədə yaşayış və iş yerlərində kəskin temperatur fərqinin olması, otaqların qapalı saxlanması, yay məzuniyyəti ilə əlaqədar əhalinin müxtəlif kütləvi istirahət tədbirlərini, çimərlik mövsümünü və s. aid etmək olar". T.Eyvazov, həmçinin, qeyd edib ki, bu infeksiyalar, əsasən, yüngül və fəsadsız keçir: "Özümüzü qorumaq üçün xəstəlik əlamətləri olan şəxslərlə yaxın təmasdan çəkinməli, gigiyena qaydalarına əməl etməliyik. Unutmayaq ki, yay aylarında rast gəlinən günvurmanın əlamətləri də bu xəstəliklərlə oxşar ola bilər. Yuxarıda qeyd edilən əlamətləri özündə hiss edən insanlara vaxtında həkimə müraciət etmək tövsiyə olunur".

İcbari tibbi sığorta orqanizmdə xərçəngə çevrilmə riski yüksək olan atipik hüceyrə dəyişiklikləri nəticəsində yaranan şişönü xəstəliklərin erkən diaqnostikasını təmin edir. Sozcu.az xəbər verir ki, bu hüceyrələr adətən normal hüceyrələrin yerini alaraq onları zədələyir, sürətlə çoxalır və orqanizmin digər hissələrinə yayılır. Şişönü xəstəliklər müxtəlif orqan və toxumalarda meydana gələ bilər. Bu xəstəliklərin erkən mərhələdə aşkarlanması və müalicəsi gələcəkdə inkişaf edə biləcək xərçəng hallarının qarşısının alınması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. İcbari tibbi sığortanın Xidmətlər Zərfinə funksional diaqnostika, şüa diaqnostikası, laborator və endoskopik müayinələr daxildir. Bu müayinələr vasitəsilə xəstəliklərin dəqiq diaqnostikasını aparmaq, orqanların funksional vəziyyətini və daxili strukturlarını qiymətləndirmək, kimyəvi və fiziki prosesləri öyrənmək, o cümlədən daxili orqanları vizual olaraq müayinə etmək mümkündür. Şişönü xəstəliklərin diaqnostikasını dəqiq və etibarlı şəkildə aparmaq üçün isə bir neçə əsas metodlardan istifadə olunur. Bu metodların hər biri müəyyən xəstəliklərin aşkarlanmasında yüksək həssaslıq və dəqiqlik təmin edir. Maqnit rezonans tomoqrafiya (MRT) bədənin daxili strukturlarını detallı şəkildə göstərir və bir çox hallarda şişönü dəyişikliklərin aşkarlanmasını təmin edir. Bu metod, xüsusilə yumşaq toxumaların görüntülənməsi üçün effektivdir. Kompüter tomoqrafiyası (KT) skanerləri bədənin müxtəlif hissələrinin detallı görüntülərini təqdim etməklə şişlərin yerini və ölçüsünü müəyyənləşdirməyə imkan yaradır. Bu metod xüsusilə bərk toxumalarda və orqanlarda şişlərin aşkarlanması üçün istifadə olunur. Digər bir diaqnostik metod olan kolonoskopiya, kolorektal (yoğun və düz bağırsaq) xərçəngə çevrilmə potensialı yüksək olan şişönü lezyonların erkən diaqnostikasında geniş istifadə olunur. Bu prosedur zamanı həkim endoskop vasitəsilə kolonun daxili divarlarını yoxlayır. Şübhəli bölgələr tapıldıqda biopsiya nümunələri götürülür və laboratoriyada analiz olunur. Qastroskopiya mədə və onikibarmaq bağırsaqda (duodenum) şişönü dəyişikliklərin diaqnozu üçün istifadə olunur. Bu metod mədə-bağırsaq traktının yuxarı hissəsinin görüntülənməsini təmin edir və şişlərin erkən aşkarlanmasına kömək edir. Kolposkopiya uşaqlıq boynu xərçəngi və xərçəngönü xəstəlikləri erkən mərhələdə müəyyən etmək üçün istifadə olunan yüksək dəqiqliyə malik ginekoloji müayinə metodudur. Bu müayinə prosesində kolposkop cihazı ilə uşaqlıq boynu optik olaraq incələnir. Şübhəli bölgələr aşkarlandığı halda isə həmin hissələrdən nümunələr götürülərək laborator analizlərə göndərilir. Histeroskopiya qadın sağlamlığının qorunması və erkən diaqnostika üçün ən müasir metodlardan biridir. Bu prosedur zamanı histeroskop cihazı uşaqlıq boşluğuna daxil edilir və görüntü real vaxtda ekrana ötürülür. Bu sayədə uşaqlıq daxilindəki hər hansı patologiya çox asanlıqla müşahidə edilə bilir. Bu müayinə bir çox ginekoloji xəstəliklərlə yanaşı, uşaqlıq xərçənginin və şişönü xəstəliklərin aşkar edilməsində həyata keçirilən vacib müayinə metodudur. Mammoqrafiya süd vəzilərinin və ətraf limfa düyünlərinin rentgen vasitəsilə müayinəsini təmin edən vacib bir diaqnostika üsuludur. Bu metod süd vəzilərindəki xərçəngönü xəstəlikləri erkən mərhələdə aşkar etməyə və vaxtında müalicəyə başlamaqla gələcəkdə həmin patoloji halların bədxassəli törəməyə keçməsinin qarşısını almağa imkan yaradır. Şişönü lezyonlar adlanan xərçəngə çevrilmə potensialı yüksək atipik hüceyrə bölgələrindən götürülən toxuma nümunələrinin mikroskopik analizi diaqnostikada qızıl standart hesab edilir. Bu metod hüceyrələrin struktur vəziyyətini qiymətləndirməyə imkan verməklə dəqiq diaqnostikanı təmin edir. Həmçinin, qanda xüsusi biomarkerlərin səviyyəsi müəyyən xəstəliklərin mövcudluğunu göstərə bilər. Bu testlər sırasından olan onkomarkerlərin qanda təyini bəzi şişönü xəstəliklərin erkən mərhələdə aşkarlanmasında istifadə olunur və xəstəliyin gedişatını izləməyə kömək edir. Pap smear testi isə qadınlarda uşaqlıq boynunda (serviks) şişönü xəstəliklərin aşkarlanmasında geniş istifadə olunur. İcbari tibbi sığortanın tətbiqi xəstəliklərin erkən mərhələdə aşkarlanmasına, vətəndaşın vaxtında müalicəyə cəlb olunmasına və əhalinin ümumi sağlamlıq vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına yönəlib. İcbari tibbi sığorta ilə qarşılanan tibbi xidmətlərdən istifadə etmək üçün TƏBİB-in tabeliyindəki istənilən dövlət tibb müəssisəsinə və Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 9 elmi-tədqiqаt institutuna şəxsiyyət vəsiqəsi ilə müraciət etmək kifayətdir.

Goranboyda 5 nəfər zəhərlənib. Sozcu.az -ın məlumatına görə, bir neçə rayon sakini zəhərlənmə diaqnozu ilə xəstəxanaya yerləşdiriliblər. Onlara dərhal yardım edilib, vəziyyətlərinin kafi olduğu bildirilir. Zəhərlənənlər 2012-ci il təvəllüldü A.Kərimli, 2011-ci il təvəllüdlü A.Qasımova, 2009-cu il təvəllüldü S.Qasımova, 1982-ci il təvəllüdlü Q.Qasımov və 2009-cu il təvəllüdlü A.Kərimovadır. İlkin məlumata görə, onlar qidadan zəhərləniblər. Hadisə ilə bağlı araşdırma aparılır.