İqdisadiyyat

Milli Məclisin bu gün keçirilən plenar iclasında “Hərbi qulluqçuların statusu haqqında”, “Hərbi xidmətkeçmə haqqında” Əsasnamə”nin təsdiq edilməsi barədə”, “Əmək pensiyaları haqqında” və “Hərbi vəzifə və hərbi xidmət haqqında” qanunlara dəyişiklik layihəsi üçüncü oxunuşda qəbul edilib. Sozcu.az xəbər verir ki, layihə hərbi qulluqçuların pensiya hüququ, təhsil almaq hüququ və xidmət keçmə müddətləri ilə bağlı dəyişiklikləri nəzərdə tutur. Azərbaycan ərazisində fəaliyyət göstərən bir çox ali təhsil müəssisələrində qiyabi təhsilin mövcud olmaması səbəbindən və Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin peşəkar, bilikli və bacarıqlı hərbi qulluqçularla komplektləşdirilməsi məqsədilə “Hərbi qulluqçuların statusu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa müvafiq dəyişlikliyin edilməsi təklif olunur. Dəyişikliyə əsasən hərbi qulluqçular müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəsmiləşdirilmiş icazəsi olduqda mülki təhsil müəssisələrində təhsil ala biləcəklər. Bundan başqa, dövlət vəsaiti hesabına Azərbaycanda və xarici ölkələrdə ali təhsil almış və Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri üçün hazırlanmış zabitlərin əldə etdikləri peşəsi və bilikləri ilə Silahlı Qüvvələrə töhfə verməsinin və təcrübələrinin gənc zabitlərlə bölüşməsinin təmin edilməsi məqsədilə “Hərbi vəzifə və hərbi xidmət haqqında” qanuna və Azərbaycan Respublikasının 1997-ci il 3 oktyabr tarixli 377-IQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş “Hərbi xidmətkeçmə haqqında” Əsasnamədə dəyişikliklərin edilməsi təklif olunur. Belə ki, zabitlərin həqiqi hərbi xidmət dövründə Azərbaycanın və xarici ölkələrin ali təhsil müəssisələrində təhsilalma müddəti, eləcə də ixtisasartırma, kadrların yenidən hazırlanması, stajkeçmə və kadrların təkmilləşdirilməsi üzrə əlavə təhsil müddəti bir ildən çox olduqda öz arzusu ilə ehtiyata buraxılma üçün nəzərdə tutulmuş 10 il müddətinə daxil edilməyəcəkdir. Qadınların həqiqi hərbi xidmətdə olmalarının yaş hədləri ilə bağlı “Hərbi vəzifə və hərbi xidmət haqqında” Qanunla “Hərbi xidmətkeçmə haqqında” Əsasnamə arasında ziddiyyətin aradan qaldırılması, gender bərabərliyinin Silahlı Qüvvələrdə də təmin edilməsi məqsədilə qadınların həqiqi hərbi xidmətdə ehtiyatda olmalarının son yaş hədlərinin kişi cinsli hərbi qulluqçularla bərabərləşdirilməsi məqsədəuyğun hesab edilir. Deputat qeyd edib ki, qanun layihəsində müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçuları, gizirlər və miçmanlar üçün dinc dövrdə həqiqi hərbi xidmətdə olmağın son yaş həddinin 45-dən 48-ə artırılması təklif olunur. Bu dəyişikliyin əsas məqsədi adıçəkilən hərbi qulluqçuların hərbi qulluqçu kimi pensiyaya çıxmaq üçün minimum xidmətkeçmə müddətində (25 təqvim ili ərzində) hərbi xidmətdə olmalarının təmin edilməsi, habelə onların təcrübəsindən daha səmərəli və uzun müddət yararlanmaqdır. Qanun layihəsində yuxarıda qeyd olunan dəyişikliklərlə yanaşı dövlət tərəfindən yetişdirilməsinə zaman və resurs sərf edilmiş hərbi qulluqçuların formalaşmış təcrübəsindən daha uzun müddət istifadə etmək məqsədilə hərbi qulluqçu kimi pensiyaya çıxmaq üçün minimum xidmətkeçmə tələbinin 20 təqvim ilindən 25 təqvim ilinə çatdırılması təklif olunur. Qeyd olunan dəyişiklik hərbi qulluqçuların pensiya təminatında hər hansı azalmanı istisna etməklə, bir sıra qurumların hərbi qulluqçularının pensiya təminatında artımı nəzərdə tutur. Belə ki, minimum xidmət müddətinin artırılması ilə yanaşı həmin dövrə görə qulluq stajına görə əlavənin faizinin də 50-dən 65-ə qaldırılması təklif edilib. Qanun layihəsinin 2024-cü il yanvarın 1-dən qüvvəyə minməsi nəzərdə tutulur. Bundan başqa, layihədə 20 təqvim ili hərbi xidmət müddətinin tamamlamasına ən çoxu 3 təqvim ili qalmış hərbi qulluqçulara, habelə qanun layihəsi qüvvəyə mindiyi tarixədək 20 təqvim ili və daha çox hərbi xidmət etmiş hərbi qulluqçular 25 təqvim ili hərbi xidmət müddətini tamamlayanadək hərbi xidmətdən buraxıldıqda, onlara da “Əmək pensiyaları haqqında” qanunun 2024-cü il yanvarın 1-dək qüvvədə olan normaları tətbiq ediləcəkdir. Bu normalar hərbi qulluqçuların qazanılmış hüquqlarından istifadəsinə hərtərəfli imkan verəcək.

Məlum olduğu kimi, 2024-cü il üçün yaşayış minimumu ölkə üzrə 270 manat, əmək qabiliyyətli əhali üçün 287 manat, pensiyaçılar üçün 222 manat, uşaqlar üçün 235 manat məbləğində müəyyən edilib. Ölkədə yaşayış minimumunun hesablanma qaydaları sovet dövründən qalıb. Hesab edirəm ki, bu qaydalar dəyişdirilməlidir. Minimum istehlak səbətinin tərkibi isə yenidən təsdiq edilməlidir”. Bu fikirləri Bakupost.az -a iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli deyib. O bildirib ki, normal indikatorlarla hesablanma aparsalar, yaşayış minimumu indikindən azı 2 dəfə artıq olmalıdır. O zaman ölkədə minimum pensiya, minimum əmək haqqı da buna uyğun artırılmalıdır. Yeni hesablama qaydaları tətbiq edilsə, yaşayış minimumunun məbləği daha böyük olsa, yoxsulluq səviyyəsində ciddi artım ola bilər: “Nazirlər Kabineti mütəxəssislərdən ibarət komissiya təyin etməli və bu qərarı dəyişməlidir. Biz illərdir deyirik ki, komissiya təyin edilsin, parametrlərə baxılsın. Heç olmasa, Türkiyə təcrübəsi öyrənilsin. Türkiyədə olan yanaşma tətbiq olunsa, bizdə minimum istehlak səbəti ən azı 500 manat olmalıdır. Belə olarsa, minimum təqaüd və əmək haqqı ondan daha yüksək olmalıdır. Məhz bu səbəbdən Nazirlər Kabineti istehlak səbətini köhnə parametlərlə hesablayır”.

“Türkiyədə dolların rekord həddə bahalaşması iqtisadiyyata elə də ciddi ziyan vurmur. Çünki Türkiyə iqtisadiyyatı çoxşaxəlidir. Həm sənayesi, həm də kənd təsərrüfatı öz ehtiyaclarını əksər məsələlərdə ödəyir. Buna görə də lap dollar qalxırsa, qalxsın. Türkiyədəki mallar onsuz da dollarla ölçülmür, öz valyutası lirə ilə ölçülür. Azərbaycanda isə devalvasiya həmişə daha ağırdır, nəinki Türkiyədə...”  Bu sözləri Pravda.az-a açıqlamasında ekspert Əkrəm Həsənov 2024-cü ildə Azərbaycanda devalvasiya olacağı barədə ehtimallara münasibət bildirərkən deyib.  “Əvvəllər dollar kreditlərinin olmasını kənara qoyuram. Əsas məsələ budur ki, Azərbaycan bir çox malları və xidmətləri xaricdən idxal edir. Azərbaycanda dollar bahalaşırsa, vəssalam, bütün malların, məhsulların qiyməti qalxır. Buna görə də bizim devalvasiya daha ağrılıdır. Düşünürəm, 2024-cü ildə devalvasiya olması ehtimalı elə də yüksək deyil, amma ola bilər. Ehtimal həmişə var, dünyadakı dəyişiklikləri görürük. Dünyadakı geosiyasi vəziyyətə görə valyuta ehtiyatlarımız baxımından indi neftin qiyməti də kifayət qədər yüksəkdir. Doğrudur, neft hasilatı bizdə azalıb, ortamüddətli perspektivdə, bəli, devalvasiya ola bilər. Təxminən, 3 il ərzində devalvasiya olması ehtimalı daha yüksəkdir. Çünki valyuta ehtiyatlarımızın artma ehtimalı aşağıdır. Neft az hasil edilir”, - ekspert deyib.  Qeyd: Türkiyədə dekabrın 14-də birjalarda Dollar/TL məzənnəsi rekordunu yeniləyib, 29,05 səviyyəsinə qədər yüksəlib. TL təkcə dünən dollar qarşısında 0,2% dəyər itirib. Son altı ayda isə Türkiyədə dollar lirə qarşısında 23%-dən çox bahalaşıb. 

Bazar ertəsi türk lirəsinin dollara qarşı məzənnəsi tarixdə ilk dəfə 1 dollar üçün 29 lirəni keçib. Sozcu.az Reuters-ə istinadla xəbər verir ki, bunu TradingView terminalında ticarət məlumatları sübut edir. Ən yüksək həddində məzənnə 1 dollar üçün 29,12 lirə olub. İl ərzində Türkiyənin milli valyutası 35% ucuzlaşıb. Noyabrın sonunda Türkiyə hakimiyyəti ölkədə illik inflyasiyanı demək olar ki, yarıya endirmək niyyətində olduqlarını, 2024-cü ildə hazırkı 65%-dən 34%-ə çatdırmaq niyyətində olduqlarını açıqlayıb. Ölkədə inflyasiya 2021-ci ilin iyun ayındaki minimum dəyərlərdən bu ilin sentyabrına qədər 60%-ə yüksəlib. 2024-cü ildə hədəfə çatdıqdan sonra maliyyə orqanları sabit inflyasiya dəyərləri yaratmağı hədəfləyir. Mərkəzi Bankın proqnozunda inflyasiyanın 2024-cü ildə 33%-ə, 2025-ci ildə isə 15%-ə enməsi nəzərdə tutulur.

Azərbaycanda 2024-cü il üçün yaşayış minimumu təsdiqlənib. Gələn il bu meyar 270 manat olacaq. Yaşayış minimumu artıq bir neçə ildir ki, dəyişmir. Halbuki ölkədə mövcud inflyasiya və davamlı bahalaşma mövcuddur. İqtisadçı ekspert Elmir Səfərli “Yeni Sabah”a açıqlamasında gözlənilən iqtisadi proseslər nəzərə alınmaqla, bu rəqəmlər realist saymır: “Ötən illərlə müqayisədə real inflyasiya həddinin artması nəticəsində müxtəlif mal və məhsulların qiymətlərində artıma səbəb olub. Nəzəri olaraq, bu artımlar yaşayış minimumun da artırılmasını nəzərdə tutur. Sözügedən məsələ ilə bağlı gözləntilər böyük idi.  Azərbaycanda satılan mal və məhsulların bir çoxu idxal olunur. Bunun da başlıca səbəbi yerli istehsalın o qədər də inkişaf etməməsidir. Mövcud vəziyyət isə məhsulların qiymətlərində bahalaşmaya gətirib çıxarır. İnflyasiya həddi isə ilbəil artmaqda davam edir. Belə olduğu təqdirdə, əhalinin yaşayış minimunun bir ay üçün 270 manat nəzərdə tutulması real görünmür.  Bu baxımdan düşünürəm ki, bu rəqəm 350-400 manat aralığında olmalıdır. Həmin rəqəm bir insanın tək yaşaması üçün nəzərə alınmır. Bir ailədə 3 nəfər yaşayırsa, 1 adam üçün yaşayış minimumu ortalama olaraq 270 manatdan 810 manat edir. Bu o deməkdir ki, ailənin aylıq gəliri 1000 manatdırsa, yaşayış minumumu qarşılanır”. İqtisadçı qeyd edib ki, yaşayış minimumu üçün təsdiq edilən rəqəmlərin nə dərəcədə real olması növbəti ilin ortalarından sonra baş verəcək iqtisadi proseslərin əsasında və inflyasiya həddinin dəyişməsi ilə ortaya çıxacaq.

2024-cü ilin əvvəllərindən etibarən, 2014-cü il istehsalı olan avtomobillərin Azərbaycana idxalı məhdudlaşdırılacaq. Belə ki, avtomobillərin istehsal tarixinə görə Azərbaycana idxalının məhdudlaşdırılması Nazirlər Kabinetinin 29 mart 2023-cü il tarixli 94 saylı qərarına əsasən həyata keçirilir. Həmin qərarın 2-ci bəndinə əsasən, istehsal ili 10 ildən çox olan avtomobillərin Azərbaycana idxalı məhdudlaşdırılıb. Bu, 10 il müddətini əhatə etdiyinə görə növbəti illərdə də qərarın icrası həyata keçiriləcək. Ona görə də biz praktiki olaraq növbəti illərdə də Azərbaycana gətirilən avtomobillərin məhdudlaşma ilinin artacağını müşahidə edəcəyik. Görəsən, köhnə maşınların ölkəyə gətirilməsinə qoyulan qadağa avtomobil bazarına necə təsir edəcək? Bizim.Media-ya açıqlamasında iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli bildirib ki, qərar daxildə realizə olunan köhnə avtomobillərin qiymətində bahalaşmaya gətirib çıxaracaq. Onun fikrincə, bu birtərəfli qərardır: “Bu həmin istiqamətdə əvvəlki illərdə qəbul olunan qərarın davamıdır. 10 illik məhdudiyyət hər il yenilənəcək. Qadağa gələn il 2015-ci ildən əvvəlki avtomobillərə tətbiq olunacaq. Bu qəbul olunmuş qərarın implementasiyasıdır. Keçən il bu addımın atılması fonunda bazarda köhnə avtomobillərin qiymətində bahalaşmanı müşahidə etdik. İli köhnə olan avtomobillərin ölkəyə buraxılmaması, öz növbəsində daxildə dövriyyədə olan həmin avtomobillərin qiymətinə təsir göstərir. Çünki ili yeni olan avtomobillər baha qiymətə gətirilir. Əhalinin alıcılıq qabiliyyətini nəzərə alsaq, onların qiymətinin yüksək olması ilə insanların yeni avtomobil almaq imkanları da azalır. Belə olan halda, ölkə daxilindəki köhnə maşınların daha ucuz olduğunu nəzərə alsaq, qadağanın doğurduğu təsirlərdən onların da qiyməti bahalaşır”. “Məqsəd avtomobil parkının yenilənməsidir” Həmsöhbətimizə görə, belə bir qərar verilərkən, bəzi gömrük və aksiz vergiləri də azaldılmalı, proses müəyyən güzəştlərlə paralel aparılmalıdır: “Qərarın verilməsində məqsəd ölkənin avtomobil parkının yenilənməsi, ekoloji standartlara cavab verən maşınların gətirilməsinə stimul yaratmaqdır. Burada müqayisəli məqam yoxdur. Amma bu fonda bəzi gömrük və aksiz vergiləri də azaldılmalıdır”.

Son günlər satılması və ya köçürülməsi xəbəri ilə gündəm mövzusuna çevrilən “8-ci km bazarı” barədə müxtəlif versiyalar səsləndirilir. Əsasən deyilir ki, bazar tamamilə söküləcək, ya da yerində yaşayış massivi tikiləcək. Sozcu.az xəbər verir ki, Əmlak Ekspert Mərkəzinin direktoru Ramil Osmanlı Globalinfo.az-a açıqlamasında həmin ərazidə qiymətlərin ucuz olmadığını bildirib: “Həmin ərazidə torpaq sahələrinin qiyməti fərqli olur. Qara Qarayev prospektinə yaxın hissələrdə torpağın 1 sotunun qiyməti təxmini 120-130 min manat civarındadır. Arxaya doğru getdikcə isə qiymət azalır. Digər hissələrdə olan qiymət 60-80 min manat təşkil edir. Bir sözlə, minimum 60, maksimum 130 min manatdır”. R.Osmanlı bazarın ləğvi məsələsinə də toxunub: “Orada söhbət bazarın deyil, MMC-nin ləğv olunmasından gedir. Amma istisnalar da ola bilər”. İlkin hesablama aparsaq, belə məlum olur ki, bazarın yerləşdiyi torpaq sahəsinin qiyməti 25 milyon manatdan çox edir.

İsveçrə Rusiyanın 7,7 milyard İsveçrə frankı (8,8 milyard dollar) dəyərində aktivlərini dondurub.  Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə ölkənin İqtisadiyyat üzrə Dövlət Katibliyi məlumat yayıb.  Məlumata görə, 2022-ci ilin dekabrında ölkə hakimiyyəti Aİ-nin Rusiyaya qarşı sanksiyalarına qoşulduqdan sonra Rusiyanın aktivlərinin dondurulmasına başlayıb. 

"Azeri Light" markalı Azərbaycan nefti 2 dollara yaxın ucuzlaşıb. Sozcu.az xəbər verir ki, dünya bazarında "Azeri Light" markalı Azərbaycan neftinin 1 barelinin qiyməti 1,59 ABŞ dolları, yaxud 1,86 % azalaraq 84,07 ABŞ dolları təşkil edib. Azərbaycanın builki dövlət büdcəsində bir barel neftin orta qiyməti 60 ABŞ dollarından hesablanıb. Xatırladaq ki, "Azeri Light" neftinin ən aşağı qiyməti 2020-ci il aprelin 21-də (15,81 ABŞ dolları), maksimal qiyməti isə 2008-ci ilin iyulunda (149,66 ABŞ dolları) qeydə alınıb.

Hər ay sosial ödənişlərin köçürülməsi tarixi əvvəlcədən tərtib olunmuş qrafik əsasında həyata keçirilir.  Bildiyiniz kimi, həmin qrafik əsasında pensiya, müavinət, təqaüd və ünvanlı dövlət sosial yardımın ödənişi ay bitməmiş vətəndaşların hesablarına köçürülür. Bu ayın sosial ödənişlərinin ödənilməsində də hər hansı bir gecikmə olmayıb və yoxdur.  Bu barədə Yenisabah.az-ın sorğusuna cavab olaraq DSMF sözçüsü Rəşad Mehdili bildirib. O qeyd edib ki, ay bitməmiş Dövlət Sosial Müdafiə Fondu tərəfindən respublika üzrə noyabr ayının pensiya ödənişləri noyabr ayının 15-də yekunlaşdırılıb. Noyabrın 7-də Bakı və Sumqayıt şəhərləri, Abşeron rayonunda, 15-də isə ölkəmizin bölgələrində yaşayan şəxslərin noyabr ayı üzrə pensiyaları, habelə güzəştli şərtlərlə təyin edilmiş pensiyalar ödənilib.  "Noyabrın 28-də müavinət və təqaüdlərin ödənilməsi başa çatdırılacaq. Növbəti günlərdə isə ünvanlı dövlət sosial yardımının ödənilərək yekunlaşdırılması nəzərdə tutulub", - sözçü vurğulayıb. 

Azərbaycanda pensiya və sosial ödənişlərin verilməsinin gecikdiyi iddia edilir. Bu barədə BAKU.WS-in "qaynar xətti"nə çoxlu sayda məlumat daxil olub.  Bildirilib ki, hər ayın 24-ü verilən pensiya və bu tipli sosial müavinətlər bu ayın 27-si olmağına baxmayaraq hələ də verilməyib. Məsələ ilə əlaqədar Dövlət Sosial Müdafiə Fondu ilə əlaqə saxladıq.  Qurumun İctimaiyyətlə əlaqələr departamentinin müdiri Rəşad Mehdili BAKU.WS-in sorğusuna cavab olaraq bildirib ki, burada gecikmə anlayışı doğru yanaşma deyil. Sosial ödənişlərin verilməsi tarixi qabaqcadan hər aya görə təyin olunur: "Hər ay üçün sosial müavinətlərin ödənildiyi bəlli bir tarix var. Bu tarixdə ödənişlər edilir. Ay bitmədiyi üçün hələ, bu, gecikmə deyil. Ay ərzində pensiya və sosial ödənişlərin verilməsi nəzərdə tutulur". 

Bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycanda da son illər onlayn ticarət geniş vüsət alıb. Əziyyət çəkməmək, rahat olmaq üçün sifariş verirsən, məhsulu düz qapına qədər gətirib çıxarırlar. “Qara cümə”yə bir neçə gün qalmış isə insanlar sərfəli alış-veriş etmək üçün müxtəlif mağazalardan endirimli qiymətlə məhsulları almağa can atırlar.  Bu zaman bəzi platformalarda saxta endirimlərin edildiyi aydın şəkildə görünür.  “Trendyol”, “Hepsiburada”, “Aliexpress”, “Ebay” kimi onlayn mağazalar “Qara cümə”yə bir neçə gün qalmış əvvəlcə qiymətləri qaldırır və sonra “endirim” edir.  Mövzu ilə bağlı Yenisabah.az-a əmtəəşünas, araşdırmaçı yazar Elçin Bayramlı danışıb. O, bu cür “endirim”lərin bütün dünyada geniş yayıldığını bildirib:  “Onlayn və ənənəvi mağazalarda qiymətlərin əvvəlcə qaldırılıb sonra endirim olunmuş kimi göstərilərək əvvəlki qiymətə satılması geniş yayılmış problemdir. Bu bazar iqtisadiyyatı deyilən kapitalizmin istehlak kütləsi üzərindəki marketinq siyasətinin nəticəsidir. Lazım olduğundan artıq məhsul istehsal olunur və onların satışı tamamilə reallaşmır, ona görə də mağazalar ilin sonunda bu məhsulların kütləvi satışını təşkil etmək üçün bu cür marketinq kampaniyaları təşkil edirlər. Daha sonra hər yerdə “endirimləri” reklam edərək insanların şüuraltına bunu yeridirlər. Belə “endirim kampaniyaları”nda insanlar hətta saqqal darağı belə olsa, alırlar. Onlar lazım olmayan, yaxud lazım olduğundan artıq məhsul alırlar, çünki mağaza məhsulun 3-nü, 4-nü alana güzəşt etdiyini deyir”.  Ekspert bildirib ki, bu cür saxta kampaniyalara insanları cəlb etmək üçün istehsalçılar müxtəlif psixoloji hiylələrə əl atırlar:  “Bu, psixotron texnologiyadır, əvvəlcədən xüsusi institutlar tərəfindən altşüura təsir mexanizmləri işlənir, səs, görüntü frekansları ilə süni ajiotaj yaradılır və onsuz da satılmayacaq olan məhsullar satılmağa başlayır. Bir çox kapitalist ölkələrində məhsulların saxlanması baha başa gəlir, bunun üçün xüsusi anbarlar tutulur, onları qorumaq üçün işçilər cəlb olunur  və s. Bəzən məhsul keyfiyyətini itirir, yaxud onların yeni modeli çıxır, belə olan halda həmin məhsullar onsuz da zibilliyə atılmalıdır. Onların atılmaması üçün ucuz qiymətə satışa çıxarılır. Amma bu zaman da sahibkar qazanır. Məsələn, məhsulun maya dəyəri 5 manatdırsa və əvvəl 10 manata satılırdısa, endirim zamanı həmin mal 7 manata təklif olunur. İstənilən halda istehsalçı pul qazanır. Heç bir halda məhsul maya dəyərindən aşağı qiymətə satılmır, heç kim ziyana getmir. Bu kimi kampaniyalarda uduzan bir tərəf var - istehlakçı".  E.Bayramlının sözlərinə görə, bu kimi kampaniyalarda məhsul ucuz satılsa belə, sonda istehsalçı qazanclı çıxır: "Məhsulun maya dəyəri hər zaman aşağı olur, endirimlə belə onlar 20-30 qat baha satılır. Sadəcə olaraq onları satmaq üçün müxtəlif oyunbazlıq, hoqqabazlıq etmək gərəklidir. “Qara Cümə” də onlardan biridir. İlin yekunu olduğuna bu böyük kampaniya kimi təqdim olunur və anbarlarda həmin ildən qalmış məhsullar satılır.  Onları satmaq üçün müxtəlif kredit, taksit kartlarından istifadə edilir. Bu zaman onları daha rahat satmaq olur. Bu gün taksit kartları da bir növ terror silahıdır. Artıq insanlar gələcəkdə qazanacaqları ehtimal edilən pulları belə xərcləyirlər.  Belə mühitdə insanlar davamlı olaraq nə isə almağa çalışırlar. Buna bazar iqtisadiyyatında istehlak çılğınlığı deyilir. Bu halı daim qüvvədə saxlamaq üçün istehsalçılar müxtəlif reklamlar, endirimlər edirlər ki, mallar anbarda qalmasın, yaxud zibilliyə atılmasın. Hətta bəzi ölkələrdə məhsulları zibilliyə atmaq belə böyük xərc tələb edir, malları utilizasiya etmək baha başa gəlir. Ona görə də bu xərcləri qarşılamaqdansa, məhsulu bir qədər aşağı qiymətə satırlar və yenə də ziyanlı çıxmırlar”.