İqdisadiyyat

Beynəlxalq bazarlarda "Brent" markalı neftin qiyməti kəskin ucuzlaşa bilər. Sozcu.az-ın məlumatına görə, "JP Morgan" analitikləri bildirirlər ki, 2027-ci ilə qədər "Brent" neftin bir barelinin qiyməti 30 dollara qədər enə bilər. Buna səbəb dünya üzrə tələbi üstələyən artıq təklifdir. Hazırda "Brent "ilin əvvəlindən bəri 14% ucuzlaşıb və bazar ertəsi qiymət 62,59 dollar civarında sabit qalıb. Qiymətlərin zəifləməsinə səbəb kimi Ukrayna üzrə sülh danışıqlarının yenidən başlaya biləcəyi barədə gözləntilər göstərilir. Analitiklər qeyd edirlər ki, qlobal bazarda artıqlıq yaransa belə, qiymətlərin 40 dolların altına enməsi real görünmür. Lakin qısamüddətli dövrdə qiymətlərə təzyiq əsasən OPEK+ ölkələrinin və ABŞ istehsalçılarının yüksək hasilatı ilə bağlı olacaq. Eyni zamanda ekspertlər hesab edirlər ki, Ukrayna müharibəsinin sülh yolu ilə həll olunması enerji bazarlarına təsir göstərə bilər. Rusiya neftinə tətbiq edilən bir sıra sanksiyaların yumşaldılması ehtimalı qiymətlərdə əlavə dəyişiklik yarada bilər. Məşhur investisiya bankı "Goldman Sachs" neft kotirovkalarının 2026-cı ildə də aşağı istiqamətdə hərəkət edəcəyini bildirir. Bankın hesablamalarına görə, 2026-cı ildə ABŞ nefti WTI-nin orta qiyməti təxminən 53 dollar olacaq. Bank həmçinin xəbərdarlıq edir ki, 2025-ci ildə gündəlik neft artıqlığı 2 milyon barelə çata bilər. "Goldman Sachs"ın qlobal əmtəə tədqiqatları şöbəsinin həmsədri Daan Strüvenin sözlərinə görə, 2026-cı il böyük təklif dalğasının son ili olacaq, bundan sonra bazar tədricən sabitləşməyə başlayacaq.modern)

ABŞ Prezidenti Donald Trampın sərvəti iki ayda 1,1 milyard dollar azalıb. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "Forbes" məlumat yayıb. “Onun sentyabrda 7,3 milyard dollar olan sərvəti noyabrın sonunda 6,2 milyard dollara düşüb”, - məlumatda qeyd olunub. Buna səbəb ABŞ prezidentinin “Tramp Media” texnologiya şirkətinin səhmlərinin dəyərdən düşməsi olub. Son üç ayda şirkətin NASDAQ birjasında dəyəri 42 faiz ucuzlaşıb.

“2026-cı ildə dövlət büdcəsi xərclərinin 41 faizi, cari xərclərin isə 68 faizi və yaxud 17,1 milyard manat sosialyönlü xərclərə yönəldiləcəkdir. Bu, 2024-cü ilin icra göstəricisi ilə müqayisədə 2,5 milyard manat və ya 17 faiz çoxdur. Beləliklə, 2026-cı ildə də sosialyönlü xərclər əsas prioritetlər sırasında olacaqdır”. Sozcu.az  xəbər verir ki, bunu maliyyə naziri Sahil Babayev parlamentin bugünkü plenar iclasında “Azərbaycan Respublikasının 2026-cı il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsinin müzakirəsi zamanı deyib. Nazir bildirib ki, örtamüddətli büdcə dövrü ilə, yəni 2022-ci illə müqayisədə sosialyönlü xərclər 5,6 milyard manat və ya 48 faiz çox olacaqdır. Əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə xidmət edən xərclər üçün gələn ilin dövlət büdcəsində 4,9 milyard manat vəsait nəzərdə tutulur. Bu, 2025-ci ilə nisbətən 121 milyon manat, 2024-ci ilin icra göstəricisinə nisbətən isə 722 milyon manat çoxdur. Ortamüddətli büdcə dövrü ilə müqayisədə, yəni cəmi 4 illik dövrdə bu xərclər 41 faiz artmışdır. Cari illə müqayisədə 151 milyon manat artımla proqnozlaşdırılan sosial müavinətlər, təqaüdlər və digər sosial ödənişlərə 2,8 milyard manat vəsait sərf ediləcəkdir.  Sosial siyasətin digər vacib istiqaməti kimi keçmiş məcburi köçkünlərin sosial müdafiəsi ilə bağlı xərclər növbəti ildə 285 milyon manat proqnozlaşdırılır.

Bu ilin ilk 9 ayı ərzində Azərbaycan xarici ölkələrə ümumi dəyəri 6 milyard 698,6 milyon dollar olan 18 milyard 527,8 milyon kubmetr təbii qaz satıb. Sozcu.az xəbər verir ki, xarici ölkələrə satılan təbii qazın 1000 kubmetrinin orta gömrük dəyəri 361 dollar olub. Qeyd edək ki, Azərbaycan təbii qazı 6 ölkəyə satıb. Təbii qazın satıldığı ölkələr, satılan təbii qazın miqdarı və 1000 kubmetrinin gömrük dəyəri belə olub: İtaliya – 7,06 milyard kubmetr (496 dollar); Türkiyə – 7,46 milyard kubmetr (272 dollar); Gürcüstan – 1,73 milyard kubmetr (107 dollar); Bolqarıstan – 1,42 milyard kubmetr (367 dollar); Yunanıstan – 679,6 milyon kubmetr (527 dollar); Serbiya – 186,4 milyon kubmetr (557 dollar). Məlumat üçün bildirək ki, Azərbaycan daxilində əhaliyə satılan təbii qazın illik istehlak həcminin 1200 kubmetrədək olan hissəsi üçün tarif 125 manat, 1200 - 2500 kub metrədək olan hissəsi üçün 220 manat, 2 500 kub metrdən çox olan hissəsi üçün isə 300 manat müəyyənləşdirilib. Göründüyü kimi, Azərbaycanda əhaliyə satılan təbii qazın orta satış qiyməti 215 manat (126 dollar) təşkil edir. Onu da bildirək ki, Azərbaycan qaz ixrac etməklə bərabər Türkmənistandan və Rusiyadan təbii qaz idxal edib. Bu ilin ilk 9 ayı ərzində Azərbaycan Türkmənistandan 231 milyon, Rusiyadan isə 21,2 milyon kubmetr qaz alıb. Bu ölkədən alınan qazın 1000 kubmetrinin gömrük dəyəri müvafiq olaraq 152 və 185 dollar olub.yeniavaz)

“Vergi Məcəlləsinə” gələn ildən “ƏDV geri al” mexanizmi ilə bağlı yeni dəyişikliyin edilməsi nəzərdə tutulub. Layihə Milli Məclisin iqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsində dəstəklənərək plenar iclasa tövsiyə edilib”. Sozcu.az xəbər verir ki, bunu deputat Vüqar Bayramov sosial şəbəkə hesabında bildirib. V.Bayramov qeyd edib ki, yeni dəyişikliklərə əsasən, gələn ildən vətəndaşlara “ƏDV geri al”a görə daha çox vəsaitin ödənilməsi nəzərdə tutulur: “Belə ki, təklif edilən layihəyə əsasən, bərbərxana, gözəllik salonu və kosmetoloji mərkəzlər tərəfindən göstərilən xidmətlərə görə “ƏDV geri al” mexanizminin tətbiqi həyata keçiriləcək. Bu o deməkdir ki, sözügedən xidmətlərdən istifadə edən vətəndaşlarımız ödədiyi verginin bir hissəsini geri ala biləcəklər”. Deputatın sözlərinə görə, yeni qaydalarda məqsəd qeyd olunan sektorlarda şəffaflığı gücləndirmək və nağdsız ödənişləri stimullaşdırmaqdır: “Bu eyni zamanda, həmin xidmətlərdən istifadə zamanı vətəndaşlarımızın ödəşinin bir hissəsinin geri qaytarılması yolu ilə istehlakaçılara vəsait ödənilməsinə imkan verəcək. Bu isə birbaşa stimullaşdırcı xarakter daşıyır. Bu baxımdan, yeni qaydalar istehlakçıların ödədikləri vəsaitin bir hissəsini geri almağa imkan yaratmaqla yanaşı, sözügedən sahənin “ağarması” prosesini sürətləndirəcək”.

İqtisaçı ekspert Natiq Cəfərli icra başçılarının maaşları ilə bağlı maraqlı məlumat paylaşıb. Sozcu.az xəbər verir ki, o, icra başçılarının maaşlarının inzibati-ərazi vahidləri üzrə bu cür maaş aldıqlarını qeyd edib: Bakı şəhər icra başçısı – 7650 manat. Gəncə, Sumqayıt şəhərlərinin icra başçıları – 5625 manat. Əhalisi 100 mindən çox olan rayonlar – 4587,5 manat (Abşeron, Masallı, Şəmkir və s.) Əhalisi 50-100 min arası olan rayonlar – 4225 manat (Ucar, Lerik, Beyləqan və s.) Əhalisi 50 minə kimi olan rayonlar – 3837,5 manat (Xızı, Sədərək, Daşkəsən və s.). Ekspert əlavə edib ki, bu məbləğdən 14% gəlir vergisi, 3% DSMF, 2% tibbi sığorta, 0,5% işsizlik sığortası, bir faiz də YAP-a üzvlük haqqı tutulur: “Yeri gəlmişkən, bu maaşlar 1 mart 2022-ci ildən sonra artıb, həmin tarixdən icra başçılarının əsas maaşına 1,5 misli əlavə verilir. Yəni, məsələn, 2022-ci ilə qədər Bakı şəhəri icra başçısının maaşı cəmi 3060 manat idi. Məmləkətdə ərazi və əhalisi böyük olmayan Xızı rayonu var, 2012-ci ildən həmin rayonun icra başçısı eyni insandır. Bu məmur 2012-ci ildən 2022-ci ilə qədər ayda, bütün vergiləri çıxandan sonra, 1700 manata yaxın maaş alırmış, indi bütün ödənişləri çıxandan sonra 3000 manat civarında maaş alır. Sizcə, bu məmur 10 il 1700 manat, son 3 ildə isə 3000 manat maaşa necə dolanıb, yaşadığı ev, sürdüyü maşın bu gəlirə uyğundurmu?! Söhbət bir tək Xızı rayonundan getmir, istənilən rayonun icra başçısı ilə bağlı eyni sözləri, yanaşmanı söyləmək olar”. N.Cəfərli bildirib ki, Azərbaycanda icra başçıları instutu köhnəlib.

Mərkəzi Bankın bu günə olan rəsmi valyuta məzənnəsinə görə, dollarının məzənnəsi dəyişməyərək 1.7000 manat olub. Sozcu.az xəbər verir ki, lirənin manat qarşısında dəyəri sabit qalıb və 100 lirə 4.04 manata bərabər olub. Avronun məzənnəsi artaraq 1.9561 manatda qərarlaşıb. 100 rublun məzənnəsi isə azalaraq 2.0897 manat təşkil edib.

İqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov “Dövlət büdcəsinin zərfi”nin müzakirəsi zamanı son 5 ildə devalvasiya ilə bağlı risklərin müşahidə olunmadığını bildirib. Lakin bazarda dollarlaşma meylinin hələ də qalması bu sabitliyin nə dərəcədə davamlı olduğu barədə suallar doğurur. Mövzu ilə bağlı Konkret.az-a açıqlama verən Liberal İqtisadçılar Mərkəzinin sədri Akif Nəsirli qeyd edib ki, nazirin bəyanatı hökumətin makroiqtisadi sabitliyə inamını ifadə edir və bu, əsasən üç amilə söykənir: “Birincisi, Azərbaycanın Mərkəzi Bankı və Dövlət Neft Fondunun birgə valyuta ehtiyatları 82 milyard dollara yaxındır ki, bu da milli valyutanın dayanıqlığı üçün ciddi təminat sayılır. İkincisi, neft və qaz ixracında müəyyən azalma olsa da, qiymətlərin yüksək qalması ixracın azalmasını kompensasiya edir və valyuta daxilolmalarını sabit saxlayır. Üçüncüsü, xarici borc ÜDM-ə nisbəti 10 faizdən azdır ki, bu da makroiqtisadi riskləri azaldır”. Ekspertin sözlərinə görə, bu göstəricilər qısa və orta müddətdə texniki devalvasiya ehtimalını zəif göstərir. Bununla belə, son iki ildə dollara tələbatın təxminən üç dəfə artması potensial risk kimi qiymətləndirilə bilər. “2015-ci ilin ikiqat devalvasiyası cəmiyyətdə dərin iz buraxıb. İnsanlar hələ də manatın uzunmüddətli sabitliyinə tam etibar etmir. Üstəlik, iqtisadiyyatın böyük hissəsi – enerji, tikinti və xammal bazarları dollarla qiymətləndirilən sektorlarla bağlıdır. Əmanət faizlərinin azalması da insanları dollar saxlamağa sövq edir. Üstəlik, maliyyə bazarının dərin olmaması, manatla uzunmüddətli və gəlirli alətlərin azlığı da bu prosesi gücləndirir,” – deyə Nəsirli vurğulayıb. Ekspert əlavə edib ki, hazırda devalvasiya riski aşağı olsa da, tam sıfır deyil. O, riskin artmasına səbəb ola biləcək dörd əsas amili də sadalayıb: Qlobal neft qiymətlərinin uzunmüddətli enməsi (40 dollar səviyyəsinə qədər); Xarici ticarət balansında mənfi saldonun yaranması; Dövlət xərclərinin və idxalın artması nəticəsində valyutaya tələbin çoxalması; Regional siyasi gərginliklərdən qaynaqlanan psixoloji təzyiqlər. “Hazırda bu amillər aktiv deyil, amma uzunmüddətli perspektivdə iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi zəif qaldıqca, manatın dayaqları əsasən neft gəlirlərinə bağlı olacaq. Əsl sabitlik yalnız iqtisadi strukturun diversifikasiyası və manatla gəlir gətirən aktivlərin artması ilə təmin oluna bilər. Yəni baş nazir Mikayıl Cabbarovun başımızın altına qoyduğu yastıq o qədər də yumşaq deyil,  iqtisadiyyatda ciddi islahatlara ehtiyac var,” – iqtisadçı əlavə edib.

Gələn il pensiyalar üzrə indeksasiyanın 9,2% olması proqnozlaşdırılır. Bunu Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət və İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitələrinin birgə iclasında “Azərbaycan Respublikasının 2026-cı il dövlət büdcəsinin zərfi”nin müzakirəsində əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Anar Əliyev deyib. Nazir bildirib ki, 2026-cı il üzrə əmək pensiyalarının maliyyələşdirilməsi üçün ayrılan vəsait 2025-ci ilin təsdiqlənmiş xərcləri ilə müqayisədə 782,4 milyon manat və ya 10,9% artımla nəzərdə tutulub: "Bunun 81,2%-i və ya 635,6 milyon manatı indeksasiya xərclərinin, digər hissəsi isə yeni təyin olunan və yenidən hesablanan pensiyaların məbləğlərinin maliyyələşdiriməsi ilə bağlı xərclərin payına düşür. Proqnoz göstəricilərə əsasən 2026-cı il üzrə indeksasiyanın təqribən 9,2% səviyyəsində olması, orta pensiyanın məbləğinin isə yenə də 9,2% artaraq 590 manata, yaşa görə pensiyanın məbləğinin isə 629 manata çatması proqnozlaşdırılır”.

Gələn il Azərbaycanda Aİ-95 markalı avtomobil benzininin istehsalı planlaşdırılmır. Sozcu.az xəbər verir ki, bu, 2026-cı il üçün dövlət büdcəsi zərfində əksini tapıb. Sənədə əsasən, 2026-cı ildə aksizlər üzrə daxilolmalar 1 milyard 584 milyon manat səviyyəsində nəzərdə tutulur. Bu məbləğin 49.2%-i və ya 779 milyon manatı neft-qaz sektorunun payına düşəcək. Neft-qaz sektorundan daxilolmalar 2025-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə 196.7 milyon manat və ya 20.2% azdır. Sənədə əsasən, növbəti ildə ölkədə istehsal olunan və daxili istehlaka yönəldilən Aİ-95 markalı benzinin istehsalı nəzərdə tutulmur. Bununla yanaşı, Aİ-92 markalı avtomobil benzininin istehlakında 239.9 min ton və ya 14.7%, dizel yanacağında isə 298.5 min ton və ya 13.7% azalma proqnozlaşdırılır. Qeyd edək ki, 2025-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycanda 1 milyon 67.54 min ton Aİ-92 markalı avtomobil benzini istehsal olunub. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2.1% artım deməkdir. Eyni dövrdə ölkədə cəmi 13.8 min ton Aİ-95 markalı benzin istehsal edilib ki, bu da ötən ilin göstəricisindən 45% azdır.

Dünya bazarında Azərbaycan nefti ucuzlaşıb. Sozcu.az xəbər verir ki, “Azeri Light” markalı neftin bir barelinin qiyməti 0,08 dollar və ya 0,12 faiz azalaraq 65,87 dollar olub. Azərbaycanın 2025-ci il üçün dövlət büdcəsində bir barel neftin orta qiyməti 70 ABŞ dollarından hesablanıb.

Dünya bazarlarında oktyabrın 28-ə olan qiymətlərə əsasən, kənd təsərrüfatı məhsullarında müxtəlif səviyyəli dəyişikliklər müşahidə olunub. Sozcu.az xəbər verir ki, bəzi məhsulların qiymətində bahalaşma, digərlərində isə ucuzlaşma qeydə alınıb. Qiymətlərə mövsümi faktorlar, ticarət axınları və regional tələb-təklif balansı təsir göstərib. Dünya bazarlarında kənd təsərrüfatı məhsullarının bir kiloqramı üçün orta satış qiymətini belə olub: Qarğıdalı – 0,17 dollar (0,29 manat); Soya – 0,40 dollar (0,68 manat); Düyü – 0,23 dollar (0,39 manat); Yulaf – 0,31 dollar (0,53 manat); Arpa – 0,28 dollar (0,48 manat); Kanola – 0,52 dollar (0,88 manat); Rapıs – 0,52 dollar (0,88 manat); Kartof – 0,14 dollar (0,24 manat); Günəbaxan yağı – 1,31 dollar (2,23 manat); Palma yağı – 0,82 dollar (1,39 manat); Qəhvə – 8,45 dollar (14,37 manat); Kakao – 10,95 dollar (18,62 manat); Çay – 2,38 dollar (4,05 manat); Şəkər – 0,32 dollar (0,54 manat); Süd – 0,37 dollar (0,63 manat); Pendirlər – 3,83 dollar (6,51 manat); Kərə yağı – 7,37 dollar (12,53 manat); Portağal şirəsi – 5,53 dollar (9,40 manat); Pambıq – 1,43 dollar (2,43 manat); Yun – 1,19 dollar (2,02 manat).yeniavaz)