Təhlil

Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi Moskvanın Avrasiyanın jandarmı statusunu təsdiq etməyə xidmət etməli idi. On il əvvəl, 2013-cü ilin noyabrında Ukraynada başlayan Avromaydan Hərəkatı (Ləyaqət İnqilabı) Rusiyanın Avrasiyada jandarm roluna qarşı ən qüdrətli çıxış idi. Azadlıqlara, demokratiyaya və insan haqlarına nifrət edən, millətlərin istiqlal, insanların hürriyyət hüququnu tanımaq istəməyən Şər İmperiyası onun 300 illik hökmüranlığını laxladan Avromaydan Hərəkatını qan içində boğmağa çalışsa da, Ukrayna xalqının iradəsi qarşısında məğlub olaraq inqilabın gerçəkləşməsinin qarşısını ala bilmədi. Bundan sonra qanlı Kreml Ukrayna xalqını cəzalandırmaq qərarına gəldi.  Ukraynanın beynəlxalq hüquqla tanınan suvern ərazilərinin Rusiya tərəfindən işğalı, işğal bölgələrində əsarətə qarşı müqavimət göstərənlərin soyqırımı başladı.  Ukraynanı Rusiya əsarətini qəbul etməyə vadar edə bilməyən Moskva ötən ilin fevralında Ukraynaya qarşı geniş miqyaslı müharibəyə başladı. Ukraynanın işğal olunacağı halda Rusiyanın bütün postsovet məkanı üzərində total nəzarətini bərpa edəcəyini anlayan bütün azadlıqsevər qüvvələrin ürəkləri Ukrayna ilə bərabər döyünməyə başladı. Ukrayna xalqının rəşadətli müqaviməti dünyada bütün azadlıq tərəfdarlarını hərəkətə keçirdi. Böyük Britaniyanın təşəbbüsü, ABŞ-ın dəstəyi ilə Ukraynaya dəstək üçün bəşəriyyətin tarixi boyu ən böyük koalisiya quruldu. Rusiya Ukraynanı işğal edə bilmədiyi kimi, sonunu gətirəcək uzunmüddətli müharibə ilə üzləşdi.    Bu müharibənin sonunda hiyləgərcəsinə avrasiyaçılıq adlandırılan üç əsirlik avrorusçuluğa son qoyulacaq. Son üç yüz ildə Avrasiyada gedən bütün siyasi proseslərdə həlledici rol oynayan Rusiya mərkəzli dünya düzənin başa çatması Yaxın Şərqdən Qafqaza, Şərqi Avropadan Uzaq Şərqə kimi çox geniş bir çoğrafiyaya ciddi təsir edərək, geosiyasi sunami doğuracaq. Bu prosesin mərkəzi postsovet məkanına düşəcəyi üçün bu çoğrafiyada nəhəng tarixi hadisələr baş verəcək. Fransa İnqilabından sonra Avrasiyada bütün demokratik prosesləri məhv etmək üçün bu çoğrafiyada jandarm rolunu oynayan Rusiyanın siyasi xəritəsinin dəyişməsi nəhəng demokratikləşmə prosesinə geniş imkanlar yaradacaq.  Lakin xalqlar özlərinin totalitar keçmişlərindən asanlıqla qurtula bilmədikləri üçün Qərbin üzərinə çox böyük vəzifə düşəcək. ABŞ ikinci dünya müharibəsindən sonra Qərbi Almaniya və Yaponiyanı necə demokratikləşdirdisə, postsovet məkanın da eyni üsulla hürriyyətə qovuşdurmalıdır.    İkinci dünya müharibəsidən sonra Qərbi Almaniya və Yaponyada demokratiya əsasən Amerika qoşunları tərəfindən “zorla” həyata keçirildi. Əgər o zaman ABŞ müttəfiqi Böyük Britaniya ilə birlikdə bu missiyanı həyata keçirməsəydi Almaniyanın və Yaponiyanın demokratikləşməsi çox çətin ola bilərdi. Müharibədən sonra keçirilən bir araşdırmada məlum olmuşdu ki, almanların yarısından çoxu hələ də Hitlərə rəğbət bəsləyir. Alman və yapon xalqını totalitar keçmişindən ABŞ məcburi şəkildə qopardı. Bunu o zaman alman və yapon xalqı həzm etməsə də, illər keçdikdən sonra amerikalıların bu xidmətini minətdarlıqla anmağa başladı.  Posstsovet məkanı da eyni qayda ilə demokratikləşdirilməlidir. Çox böyük ehtimalla məhz belə də olacaq. Bunu şərtləndirən səbəblər çoxdur. Ən əsas səbəb isə ondan ibarətdir ki, bölgə xalqları totalitar keçmişlərindən könüllü imtina etməyə hazır deyillər. Xəqani Cəfərli

Xəqani Cəfərli,  şərhçi Ötən gün Türkiyədəki seçkilərlə bağlı səsverməni İstanbulda müşahidə edən yaxınlarımdan birinin göndərdiyi bir qeydi paylaşmışdım. Həmin qeydi şübhə altına alanlar da olmuşdu. Həmin seçki məntəqəsinin yerləşdiyi Kadıköydə  rəsmi məlumatlara görə, Kemal Kılıçdaroğlu səslərin 80.58 faizini, Rəcəb Tayyip Ərdoğan cəmi 16.85 faizini qazanıb.  Türkiyənin Ümumdaxili Məhsulunun 45 fazindən artığını təşkil edən üç böyük şəhərdə, İstanbul, Ankara və İzmirdə Kemal Kılıçdaroğlu qalib gəlməsinə baxmayaraq seçki ikinci tura qaldı.  Böyük şəhərlərin dövlət büdcəsinə ödədiyi vergilərdən dotatsiya almaqla yaşayan, şeyx-mürid münasibətlərinin hökm sürdüyü əyalətlərin güclü dəstəyi Rəcəb Tayyip Ərdoğanı məğlubiyyətdən xilas etdi. Türkiyədə seçki rəqabəti savadlı, nisbətən daha yaxşı yaşayan şəhər əhalisi ilə savadsız və yoxsul əyalət əhalsi arasında gedirdi. Daha varlı olan şəhərlərdə bir qayda olaraq Kılıçdaroğlu, yoxsul əyalətlərdə isə Ərdoğan qalib gəldi.  Seçkinin nəticəsinin müəyyən olunması ikinci tura qalsa da, Ərdoğan üstünlüyə malikdir. Ancaq bu Ərdoğanın arzuladığı bir qələbə deyil. Beş il əvvəlki, 2018-ci il seçkilərində 26.068.146 seçicinin səsini qazanan Ərdoğan, 14 mayda cəmi 26.082.947 seçinin səsini qazanıb. Bu səslərin içərisində isə 2018-ci ildən fərqli olaraq radikal islamçı Yendən Rifah  Partiyasının və HÜDA PAR-ın 2 milyon səsi də var. Üstəlik bu iki radikal islamçı partiya parlamentdə də təmsil olunacaq. İslam dünyasında şəriətin aparıcı siyasi cəryana çevrilməsində əsas rol oynamış Milli Selamet Partiyasının davamı olan Yendən Rifah  Partiyası, eləcə də Hizbullahın siyasi qanadı olan şəriət dövlətinin yaradılmasına çalışan HÜDA PAR-ın (Hür Dava Partisi) parlamentdə təmsilçiliyi çox ciddi problemlərin yaranacağından xəbər verir.  Ümumilikdə, Türkiyə 14 may seçkiləri nəticəsində cümhuriyyət dövrünün ən qatı şəriətçi və anti-Qərbçi parlamentini qazanıb. Mərkəzi Bankında valyuta qalmadığı üçün aprel ayının 1-dən bu günə kimi 700 ton qızıl eytiyyatının 147 tonunu satmaq məcburiyyətində qalan bir ölkənin bu xəstə və yorğun prezident, qatı şəriətçi və anti-Qərbçi parlamentlə nə qədər davam gətirəcəyi qeyri-müəyyəndir.  Yeganə ümid yaradan məqam müxalifətin  beş il əvvəllə müqayisədə səslərini 15.216.199-dən 23.867.812-ya artırması, üç böyük şəhərdə, İstanbul, Ankara və İzmirdə tam üstünlük qazanması və Ekrem İmamoğlu kimi gənc liderə sahib olmasıdır.   Bizim isə 1918-ci ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin etdiyi kimi Azərbaycanın müstəqiliyini hər kəsə qarşı qorumaqdan, Mirzə Fətəli Axundzadənin müəyyən etdiyi yolla getməkdən başqa seçimimiz yoxdur. Əks halda Yenidən Rifah və HÜDA PAR tezliklə Bakıda peyda olacaq.  P.S. İstanbul, Ankara və İzmirdəki seçkilərin rəsmi nəticələrini ardıcılıqla təqdim edirəm.

Yaponiya İkinci Dünya müharibəsində məğlub olduqdan sonra ona məxsus Kuril – İturup, Kunaşir, Şikotan adaları keçmiş SSRİ-nin nəzarətinə keçdi. Müharibədən bir müddət sonra Tokio ilə Moskva arasında danışıqlar başladı. 1960-cı illərdə SSRİ-nin o zamankı rəhbərliyi Kuril adalarından ikisini Tokio ilə sülh sazişi qarşılığında Yaponiyaya geri qaytarmağa razı idi. Ancaq daha sonra SSRİ-də hakimiyyət dəyişikliyi baş verdi və Kreml vədini unutdu. SSRİ dağıldıqdan sonra Tokio müstəqilliyini qazanan Rusiya ilə danışıqlara başladı. Rusiyanın ilk prezidenti Boris Yeltsin adalarla bağlı Tokio ilə razılaşma əldə etməyə yaxın idi. Ancaq Yeltsinin ətrafı buna imkan vermədi. Vladimir Putin prezident seçiləndən sonra Tokio ilə danışıqları davam etdirdi. Ancaq Putin Yeltsindən fərqli olaraq adalar məsələsində güzəştə getməyə hazır deyildi. Danışıqlar nəticə vermirdi. Buna baxmayaraq, Tokio ilə Moskva arasında dialoq davam edirdi, iki ölkə arasında iqtisadi əlaqələr və ticarət genişlənirdi. Rusiyanın Ukraynaya qarşı başlatdığı işğalçı müharibə Yaponiya ilə münasibətlərə də mənfi təsir etdi.  Yaponiya Qərbin Rusiyaya qarşı bir sıra sanksiya qərarlarına qoşuldu, bu iqtisadi və ticarət əlaqələrinə mənfi təsir etdi. Bundan başqa Rusiyada keçirilən referendumda Konstitusiyaya əlavə edilən bəndə görə, torpaq güzəşti qadağan edildi. Bu o demək idi ki, Rusiyanın Yaponiyaya adaları geri qaytarmaq qanuni yolla qadağan edildi. Yəni Putin və digəri bir gün Kuril adalarını Yaponiyaya qaytarmaq istəsə belə, bunu edə bilməyəcək. Konstitusiya prezidentə Kuril adalarını Yaponiyaya qaytarmağı qadağan edir. Bundan sonra Tokio anladı ki, adaların gələcək taleyi ilə bağlı Moskva ilə dialoqun davam etdirilməsi mənasızdır. Bu arada, Çin də Kuril adalarıyla bağlı mövqeyini Rusiyanın xeyrinə dəyişdi. Çin uzun illər Kuril adaları məsələsində neytral siyasət yürüdürdü. Çinlə keçmiş SSRİ arasında sərhəddə gərginlik 1964-cü ildə baş vermişdi. Pekin həmin ildən başlayaraq Kuril adaları məsələsində Moskvanın mövqeyini dəstəkləməkdən imtina etmişdi. Çinin o zamankı lideri Mao Tsedun faktiki Yaponiyanın adalarla bağlı siyasətinin haqlı olduğunu dəstəkləyirdi. Pekin uzun illər Kuril adalarıyla bağlı mövqe bildirmirdi. Ancaq üstündən 59 il keçdikdən sonra Pekin bu mövqeyini Moskvanın xeyrinə dəyişib. Çin lideri Tsi Cinpin Moskvada Vladimir Putinlı görüşdən sonra Kuril adaları məsələsində bundan sonra Yaponiyanın mövqeyini dəstəkləməyəcəyini bildirib.  “Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi

Xəqani Cəfərli  Faşist Almaniyasının Hərbi Hava Qüvvələri naziri Herman Görinq deyirdi ki, kərə yağı adamları kökəldir, dəmir filizi isə Reyxi güclü edir. Məşhur rəssam Con Hartfild rəsmilərinin birində Görinqə cavab verir. Dünyaca məşhur olan həmin rəsmdə alman ailəsinin masa arxasında dəmir əşyalar yediyi təsvir edilir. Zibil qutusunda gizlənərək SS-in təqibindən xilas olaraq Almaniyanı tərk edən rəssamın adı Gestaponun ən çox axtarılanlar siyahısında beşinci idi.  Türkiyədəki sosial-iqtisadi vəziyyətin ağırlığı altında insanlar ölkələrini kütləvi şəkildə tərk edir ki, bundan böyük faciə ola bilməz. Vətəndaşları ölkələrini tərk edib Avropaya sığınmaq istəyən ölkələrin siyahısında Türkiyə Suriya, Əfqanistan və Venesueladan sonra dördüncü yerdədir. Köç sürəti azalmasa Türkiyə bu il Venesuelanı keçərək üçüncü yerə yüksələcək.  Bütün bunlar isə Rəcəb Tayyip Ərdoğanın 21 illik hakimiyyətinin acı nəticələrindən biridir. Digər bir acı nəticəsi ucuz ət və ucuz çörək mağazaları qarşısındakı uzun növbələrdir. Bütün bu acı, ürək dağlayan hallarla bağlı qeydlərimizə biriləri PUA şəkiləri cavab verir və məni anti-türkçülükdə ittiham etməyə çalışır. Məlumatsız, bilgisiz insanlarla mübahisə etmək çox faydasız əməldir.   Ərdoğanı PUA şəkilləri üzərindən müdafiə edənlərin xəbəri belə yoxdur ki, son 21 ildə aparılan siyasət dəyişməsə 2053-cü ildə Türkiyədə türklər azlıq təşkil edəcəklər. Ənsar mədəniyyətindən gəldiklərini iddia edənlər ümmətçilik şüarı ilə Türkiyəni bədəvi ərəb və əfqanlarla doldurub.  On əsr ərzində bu çoğrafiya türklərin qanı ilə vətən edilib. Ərdoğan isə ənsar mədəniyyəti və ümmətçilik nağlı ilə Türkiyəni bədəvi ərəblərə təslim edir. Zaman çox sürətlə ötür və 2053-cü il çox da uzaqda deyil.

Xarici dövlətlərin, o cümlədən İranın Azərbaycandakı kəşviyyat şəbəkələrinin ifşa olunması və zərərsizləşdirilməsi ölkənin hüquq-mühafizə və təhlükəsizlik orqanlarının görəvidir. Eyni zamanda istənilən həbs qərarı əsaslı və qanuni olmalı, günahsız, yaxud cinayəti sübuta yetirilməmiş insanların şərlənərək saxlanmasına rəvac verilməməlidir.   Hakimiyyətin nəzarətində olan media orqanları yazır ki, son günlərdə saxlanılan şəxslər İranın cəsus şəbəkəsinin üzvləridir. Amma hüquq mühafizə orqanları saxlanılan şəxslərə bir qayda olaraq narkotik ittihamı irəli sürür.  Ölkəmiz həqiqətən ciddi bir problemlə üzləşib. Amma problemin gələcəkdə daha da böyüməməsi üçün, hər şey tam qanuni olmalıdır. Bir insanın İranpərəst olması qınanıla bilər, amma onun həbsi üçün əsas ola bilməz. Bu gün hansısa İranpərəst dindar hansısa cinayəti törətmədiyi halda, yaxud cinayəti sübuta yetirilmədiyi halda tutulursa, həmin adamın bir əzabkeş obrazı yaranır. Bu obraz İran üçün Azərbaycana qarşı yeni bir səfərbərlik vasitəsinə çevrilir. Bu məhbuslar gec-tez həbsdən çıxacaqlar və cahill movhumatçıların liderinə çevriləcəklər.  *** Bu, çox həssas məsələdir. Bəzi müxalifət və QHT nümayəndələri də diqqətli olmalıdırlar. Dindrların dəstəyinə nail olmaq üçün bu məsələdən spekulyasiya etmək yolverilməzdir. Bəziləri yazırlar ki, yüzlərlə dindar həbs edilib. Doğrudanmı həbslər bu qədər kütləvidir? Harda və kimlər həbs olunub? Əgər əlinizdə bir siyahı varsa, qoyun ortaya, yoxdursa, heç bir dəlil-sübut olmadan ittiham irəli sürən müstəntiqlərdən fərqiniz nədir?  *** Azadlıq Radiosu saxlanılan şəxslərdən birinin həyat yoldaşını danışdırıb. Deyir ki, ərim maddi imkansızlığa görə cümə namazına getmirdi (cümə namazına getmək üçün maddi imkan lazımdır?). Amma eyni zamanda deyir ki, əri dostlarıyla imamların şəhadət və mövlud günlərini qeyd etmək üçün tədbirlərə gedirmiş. Ardınca da deyir ki, imamların mövludunu qeyd etmək hər bir müsəlmanın borcudur. Harda yazılıb ki, imamın mövludunu qeyd etmək müsəlmanın borcudur? "Cümə namazına getmirik, amma İmamın mövluduna getmək borcumuzdur" deyən adamları islamın şərtlərindən xəbəri olmadıqlarına görə qınamaq olar, amma həbs etmək olmaz. Sübutun varsa, ortaya sübut qoy, yoxdursa, "on dəfə İrana gedib" sübut sayılmaz.  *** Bu gün Azərbaycanda insanların kütləvi şəkildə movhumata və radikal dini cərəyanlara meyl etməsi danılmaz faktdır və bunun iki əsas səbəbi var.  Birincisi, həm İran, həm də bəzi ərəb dövlətləri cəmiyyətimizin şəriətə meyllənməsi üçün milyardlarla pul xərcləyir. Cümə namazına getməyə "imkan tapmayan" kasıb insanların imamların mövlud tədbirlərində iştirakı burdan qaynaqlanır.  Digər əsas səbəb isə Azərbaycan hakimiyyətinin ölkədə azadlıqları məhdudlaşdırması, hər vəchlə siyasi partiyaların, ictimai birliklərin fəaliyyətini sıxışdırmasıdır. Mitinqlər qadağan olunub, söz azadlığı yox dərəcəsindədir, ölkədə demokratik seçkilər keçirilmir. Bunun nəticəsidir ki, pasionar insanlar, ilk növbədə gənclər, inkişaf üçün bir şərait görmür, enerjilərini sərf etmək üçün bir meydan tapmır və son ümid yeri olaraq radikal dini qurumlara meyllənirlər. Mustafa Hacıbəyli 

"Bu gün səfirliyimizin açıldığı İsrailin xarici işlər naziri Eli Kohenin “İsrail və Azərbaycan İran tərəfdən təhlükəni eyni cür qəbul edir” sözləri müxtəlif şərhlərə yol açdı. İlk növbədə İran bunu “Bakının sionist rejimi ilə İrana qarşı işbirliyi” kimi təqdim edir, lakin bu sözlər Azərbaycan cəmiyyətində də İranla hərbi münaqişə narahatlığına, xüsusilə “Azərbaycanı İrana qarşı müharibəyə sürükləyirlər” kimi fikirlərə yol açdı". Sozcu.az xəbər verir ki, bunu politoloq Asif Nərimanlı deyib.  İsrailin anti-İran koalisiyası yaratmağa çalışdığının sirr olmadığını bildirən politoloq,  hazırda Netanyahunun beynəlxalq koalisiya yaratmaq cəhdlərinin hələki nəticə vermədiyini də qeyd edib: "Avropada müəyyən bəyanatlar verilsə də, prosesin praktiki mərhələyə keçidi olmadı. Hətta ABŞ-da belə İrana hərbi müdaxilə ilə bağlı tərəddüdlər var. İsraildə baş verənlərin arxasında müəyyən mənada bu məqamın da olduğu hiss edilir və məsələyə Trampın Baydenə, həm də Sorosa qarşı mövqeyi ilə Netanyahunun Baydenə qarşı çıxışı kontekstində də baxmaq olar. Bu başqa mövzudur". "İsrailin anti-İran bu koalisiyasında Azərbaycanı da görmək istəyi  bəlli olduğunu bildirən politoloq Asif Nərimanlı,  rəsmi Bakının siyasəti İrana qarşı cəbhə almaqdan uzaq olduğunu da diqqətə çatdırıb:  "Ceyhun Bayramovun İsraillə yanaşı, Fələstinə də səfər etməsi Azərbaycanın təkcə balanslaşdırılmış yox, həm də müstəqil xarici siyasi xəttinin davamıdır. Hərçənd, burada İsrailin nə istədiyi, yaxud Bakının hansı siyasəti yürüdəcəyi yox, İranın sərgilədiyi mövqe həlledicidir. Tehran rejiminin mövcud siyasəti deməyə əsas verir ki, İrana hərbi müdaxilə baş verərsə, biz bu koalisiyaya qoşulmasaq belə onların hücum edəcəyi ilk ölkə Azərbaycan olacaq".

"Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra məğlubiyyətlə faktiki barışmışdı, Qarabağdan imtina etməyə hazır idi. Ancaq son aylarda İranın Azərbaycana qarşı artan təxribatları, Rusiyanın Qarabağ separatçılarını silahlandırması və bəzi Qərb mərkəzlərindən, o cümlədən Parisdən aldığı dəstək sayəsində Paşinyan “cəsarətləndi” və onun Qarabağsız sülh sazişinə marağı azaldı. Azərbaycan ordusunun bölgənin yollarını və yüksəkliklərini nəzarətə götürməsi əməliyyatlarının sayının çoxalması Qarabağ separatçılarının fəaliyyət imkanlarını daraltmağa yönəlib. Bu Paşinyanı əvvəlki mövqeyinə qaytarmalıdır".  Bu arada, İrandan yeni təxribatlara hazır olmalıyıq. Azərbaycan ordusunun Qarabağda mövqelərinin möhkəmlənməsi nə Rusiyanın, nə də İranın maraqlarına cavab verir. Rusiya Azərbaycanı sözdə də olsa tərəfdaş adlandırdığına görə, “qırmızı çizgiləri” tam aşmamağa çalışır. İranın isə Azərbaycanla münasibətlərdə belə dərdi yoxdur, bütün “qırmızı çizgiləri” aşıb. Rusiya Azərbaycana qarşı İranın əliylə hərəkət edir. Elxan Şahinoğlu, politoloq

Türkiyə "Hizbullah"ı kimi tanınan Hüda (Xuda) Par (Partiya) seçkilərə AKP-nin siyahılarından qatılacaq. Mən sadəcə, kənardan dəstək verəcəklərini düşünürdüm, amma görünür, prezident Ərdoğanın və AKP-nin hər səsə həyati ehtiyacı var. "Hüda Par" Türkiyənin bəzi cənub-şərq vilayətlərində aktiv olan və radikal islamçı kürdləri ətrafında birləşdirən siyasi partiyadır. Əsasən Batman və Diyarbəkirdə müəyyən elektoral gücə malikdir və AKP-yə təxminən 200 - 250 min əlavə səs qazandıra bilər. "Hüda Par" kürd məsələsində HDP-dən daha sərt mövqe tutur. Kürdlərə muxtariyyət verilməsi və Türkiyənin federallaşması kimi variantların müzakirəyə çıxarılmasının tərəfdarıdır. "Hüda Par"ın proqramında kürd xalqının qurucu element qismində türklərlə bərabər Konstitusiyada təsbit edilməsi, kürd dilinə 2-ci rəsmi dil statusu verilməsi, dövlətin Şeyx Səidin ailəsindən rəsmən üzr istəməsi və sair tələblər də var. Belə bir partiya ilə ittifaqa girən AKP və Cumhur İttifaqının bundan sonra müxalifəti HDP ilə əməkdaşlıqda ittiham etməyə haqqı qalmır. (Zatən haqqı yox idi.) Hələ üstəlik, nəzərə alsaq ki, HDP seçkilərə Millət İttifaqı ilə bərabər, onun siyahılarında deyil, öz ittifaqı ilə ayrılıqda qatılır.  Qənaət yarana bilər ki, bu cür proqrama sahib olan partiyanı öz siyahılarına aldı deyə AKP-nin və Ərdoğanın səsləri daha da azalacaq. Amma belə deyil. (Bəlkə bəzi MHP-lilər bu səbəbdən Ərdoğana səs verməz, onu deyə bilmərəm.) Dəfələrlə vurğuladığım bir fikri bir daha təkrarlamaq istərdim ki, azərbaycanlılar (sosial mediada gördüyümüz insanlar) kürd məsələsində Türkiyə vətəndaşlarından daha radikal mövqe tutur və "papadan artıq katoliklik" - türkiyəlilərdən daha artıq türkiyəçilik edirlər. Hətta bir çoxları heç bir haqqı olmadığı halda, Türkiyənin tamhüquqlu vətəndaşları olan kürdlər haqqında hökm çıxarır, onları terrorçu adlandırır və sair. ("Yersiz gəldi, yerli, qaç" məsələsi...)  Bizim bəzi insanlara elə gəlir ki, Türkiyədə kimsə kürd partiyası isə əməkdaşlıq edirsə, onlara salam verirsə, həmin siyasətçi və ya siyasi partiya dəhşətli əmələ yol vermiş olur və onun siyasi karyerası bitməlidir. Halbuki yaxın keçmişdə "çözüm sürəci"ndə AKP hökuməti bilavasitə PKK ilə ayrı-ayrı yerlərdə 3 masa quraraq danışıqlar aparırdı: İmralıda Abdulla Öcalan, Osloda PKK-nın Avropa qanadının liderləri Sabri Ok, Zübeyir Aydar, Mustafa Karasu, İraqda  - Kandil dağında terrorçuların lideri Murat Karayılan və digərləri ilə... Bu danışıqların sonunda İstanbulda, baş nazir Ərdoğanın Dolmabahçe ofisində Türkiyə hökuməti ilə HDP arasında rəsmi Bəyannamə də imzalandı. Eyni zamanda, "çözüm sürəci" dövründə PKK-nın İraqdan Türkiyəyə külli miqdarda silah, partlayıcı maddə keçirməsinə göz yumuldu, çünki Ankaradan hökumət jandarma və polisə göstəriş vermişdi ki, onsuz da məsələni həll edirik, siz onların qarşısını kəsib prosesi pozmayın. Hətta guya silahı yerə qoyub Türkiyəyə qayıdan bəzi PKK-lılar üçün Habur sərhəd qapısında səyyar məhkəmə də təşkil olundu və onların sərbəst buraxılması barədə qərarlar çıxarıldı. Abdulla Öcalanın məktubları Türkiyə TV-lərində canlı yayınlarda oxundu, təhlil olundu, bəyənildi, hökumət tərəfindən dəstəkləndi və s...  Bu qədər həngamədən sonra yəqin ki, bizim insanların məntiqinə görə, Ərdoğan və AKP Türkiyə siyasətindən silinməli idi. Amma silinmədi. "Hüda Par" ilə ittifaq səbəbi ilə də silinməyəcək. Çünki Türkiyə əhalisi (azı yarısı) fərqli məntiqə sahibdir. Bəli, Türkiyə əhalisinin çoxluğu PKK-ya yaxınlığı səbəbi ilə HDP-yə neqativ münasibətdədir, PKK-ya uzaq, amma kürd məsələsində onunla paralel düşüncələrə sahib "Hüda Par"a da o cümlədən. Amma eyni zamanda bu çoxluğun çox hissəsi anlayır ki, HDP (yaxud o cizgidəki hər hansı kürd partiyası) Türkiyənin reallığıdır və PKK-nın siyasi tələblərini haqlı sayan narazı kürdlərin leqal, legitim təmsilçisidir. 6-7 milyon Türkiyə vətəndaşı HDP-yə (qarşıdakı seçkilərə Yeşil Sol Parti adı ilə qatılacaq) səs verir, bu gerçəyi gözardı etmək mümkün deyil. Bu səbəbdən, həmin partiya yerli hakimiyyət orqanlarında, parlamentdə təmsil olunur, TBMM iclaslarını idarə edir və Türkiyənin dövlət büdcəsindən maliyyələşir. (Bu il HDP-yə büdcədən 0,5 milyard TL-dən çox pul ayrılıb.)  Uzun sözün qısası, Türkiyəni səthi yanaşmalarla qiymətləndirmək doğru deyil və yanlış qənaətlərə aparıb çıxarır. Şahin Cəfərli, politoloq

 Dostlar mütəmadi olaraq bu sualı verirlər və hər zaman bir neçə "açar" sözdən ibarət eyni cavab alırlar, bir müddətdən sonra İranın hərbi müdaxiləsilə bağlı suallar yenidən səslənir. Görünənən odur ki, cavab qane etmir və bu səbəbdən daha ətraflı izahata ehtiyac var. Dünya böyük mexanizmdir, bir detalın sıradan çıxması mexanizmin ümumi işinə zərər verəcək, bu baxımdan Rusiya və ABŞ-ın prinsipial fərqi ondan ibarətdir ki, Rusiya təsir dairəsində olan ölkələri dondurulmuş münaqişələr, təhdidlər vasitəsilə idarə edir, ABŞ öz təsir dairəsində olan ölkələri isə dayanaqlı sülh, sabitlik, sosial rifah, ədalətli idarəetmə, demokratiya ilə yönləndirir(məhz yönləndirir, idarə etmir). Dünyanın strateji təhlükəsizlik doktrinası mövcuddur. Bu doktrinada ölkələr arası, regionlar arası, hərbi-siyasi ittifaqlar arası münasibətlər tənzimlənir: hərbi-iqtisadi əməkdaşlıq, enerji təhlükəsizliyi, təhlükəsizlik qarantiyaları, nüvə təhlükəsizliyi, terror təşkilatlarla mübarizə və s.  Başqa sözələrlə strateji təhlükəsizlik doktrinası dünyada sabitliyi təmin edən faktordur. *Qeyd. Rusiya Ukraynaya hücum etməmişdən qabaq ABŞ-a verdiyi "təhlükəsizlik təminatı" adlı ultimatum yadınızdadırmı? Həmin sənəddə Rusiya tələb edirdi ki, ABŞ və NATO post-sovet məkanından çəkilsin. Məhz bu sənəd qlobal strateji təhlükəsizlik doktrinasının dəyişdirilməsi cəhdi idi. ABŞ və NATO-nun Rusiyanın cəhdinə cavabı bu gün hər kəsin gözü qabağındadır. Cənubi Qafqaz geosiyasi xəritədə Qərbin təsir dairəsində olacaq regiondur, Azərbaycan da, Ermənistan da, Gürcüstan da. Deyəcəksiniz ki, bəs bu illər ərzinə bu region Rusiyanın təsir dairəsində idi. Bəli, unutmayaq ki, ABŞ regionla əməkdaşlığa başlayanda bu region məhv Rusiyanın təsir dairəsində idi(1991-ci ildə bəri) və ABŞ "long game"(uzunmüddətli) strategiyasına uyğun "realpolitik" çərçivəsində davranaraq gündən-günə təsir gücünü artırırdı. Bugünkü geosiyasi "zəlzələ"(yəni yaxın gələcəkdə Rusiyanın öz sərhədlərinə çəkilməsi) təsir dairələrin yeni sərhədlərini cızacaq və bizim region məhz Qərbin(başqa seçim də yoxdur, Çinin təsir dairəsində olan deyil ki) təsir dairəsində olacaq. Bu proses 2022-ci il 24 fevralda kəskin sürətlənib. Azərbaycan öz növbəsində enerji təhlükəsizlik sahəsilə yanaşı bir neçə sahədə Qərbin müttəfiqi sayılır. 3 ən yaxın strateji müttəfiqimiz (İsrail, Böyük Britaniya, Türkiyə) ABŞ-ın da strateji müttəfiqləridir. Təbii ki, Azərbaycanın Qərb qarşısında öhdəlikləri olduğu kimi, Qərbin də Azərbaycanın qarşısında strateji öhdəlikləri var. Azərbaycana İran və ya Rusiya tərəfindən təhdidlər strateji təhlükəsizlik doktrinasına ziddir, bu baxımdan Qərbin(məhz ABŞ-ın) Azərbaycan qarşısında ən vacib öhdəliyi təhlükəsizlik qarantiyalarıdır, ABŞ, Rusiya və İrandan gələn təhdidlərə qarşı bu qarantiyaları verir. Təbii ki, Türkiyə, İsrail və Böyük Britaniya, ABŞ tərəfindən Azərbaycana verilən təhlükəsizlik qarantiyalardan kənarda deyillər, AMMA VƏ LAKİN bir məsələnin altını xüsusilə cızmaq istəyirəm, dünya tərəfindən "terroru maliyyələşdirən" kimi tanınan 5 ölkə var(İran, Rusiya, Suriya, Ş. Koreya, Kuba), Azərbaycan 2-silə həmsərhəddir, belə coğrafiyada olan ölkəyə ABŞ-dan başqa HEÇ BİR ölkə təhlükəsizlik qarantiyaları vermək iqtidarında deyil. Azərbaycanın da öhdəlikləri var. Misal üçün ABŞ Maliyyə nazirliyinin dərc etdiyi heç bir hesabatda Rusiyaya sanksiyalardan yayınmaqda dəstək verən ölkələr siyahısında bizim adımız yoxdur. Başqa misal gətirim, bir neçə gün qabaq ilk dəfə olaraq Qazaxıstan Azərbaycan vasitəsilə Avropaya neft tədarükünə start verib("Xoşbəxt Yusifzadə" tankeri, ilk partiya 7 min ton neftdən ibarət idi).  Bunlar, Azərbaycanın Rusiyaya qarşı demarşı deyil, bunlar Azərbaycanın strateji təhlükəsizlik doktrinasına görə öhdəliklərin yerinə yetirilməsidir. Və təbii ki, geosiyasi "trendə" uyğun olaraq davranışdır.  Yaxın gələcəkdə ABŞ Azərbaycanın götürdüyü başqa öhdəlikləri də yerinə yetirməsini gözləyəcək: Ermənistanla sülh müqaviləsi və demokratik açılım istiqamətində ilk addımlar. Demokratik açılım daxili məsələ deyil, regionun strateji təhlükəsizlik məsələsidir. Kamran Cəfərov, politoloq  Sozcu.az

Rusiya Maliyyə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə, yanvar-fevral aylarında büdcə kəsiri 2,58 trilyon rubl təşkil edib. Halbuki, illik büdcə kəsiri 2,92 trilyon rubl olaraq nəzərdə tutulmuşdu. İndi isə ilin ilk ayının büdcə kəsiri 2023-cü il üçün nəzərdə tutulmuş büdcə kəsiri həndəvərindədir. Qarşıda isə hələ on ay var.  Sanksiya siyahılarına daxil edilən malların Türkiyə üzərindən Rusiyaya ixracının qarşısı alındığı kimi, Rusiyanın digər “nəfəslik”ləri də bağlanmalıdır. Rusiyanın sanksiyalardan yayınmasına yardım edən hər bir ölkəyə qarşı sanksiya tətbiq edilməlidir. Hazırda Rusiyanın valyuta gəlirləri sürətlə azalır və sanksiyaların pozulmasının qarşısının alınması bu prosesi dərinləşdirəcək.  Qərbin üzərinə düşən vəzifə müharibənin Rusiyaya daha baha başa gəlməsini təmin etməkdir. Bunun üçün bütün Qərb ölkələri Norveç kimi hərəkət etməli, Ukraynanı müasir silahlarla silahlandırmalıdırlar. Rusiyaya silah yaradımı edən İran sərt şəkildə cəzalandırılmalı, bu ölkənin artelliriya mərmisi və raketlər istehsal edən zavodları dağıdılmalı, Çinin Rusiyaya yardım istəyinin qarşısı alınmalıdır.  Əgər bundan sonra müharibənin bir günü Rusiyaya iki dəfə baha başa gəlsə, avqust-sentyabr ayında artıq terrorçu rejimin müharibəni davam etdirmək üçün mərmisi və pulu olmayacaq. Xəqani Cəfərli, politoloq 

Gürcüstanda baş verənlər birmənalı deyil, hətta region üçün təhlükələr də var, çünki regionda qeyri-sabit Gürcüstan Rusiya üçün asan loxmaya dönə bilər.  Etiraza səbəb olan "inoagent" haqqında qanun ABŞ-da qəbul edilmiş qanunla birə-bir eynidir. Amma bu o demək deyil ki, qanun normal qanundur, ABŞ-da çox güclü məhkəmə hakimiyyəti, Ştatların öz qanunları var, yəni, ABŞ-da işləyən qanun zəif institurları olan ölkədə normal işləməsi mümkün deyil - zatən, Kreml də "inoaqent" haqqında absurd qanunu qəbul edəndə ağıllı sifət alıb ABŞ-a istinad edirdi.  Tiflisdəki məlumatlı siyasi, ictimai çevrələrdə olan tanışlarımdan öyrəndiyim odur ki, indiki hökumət bu qanunu daha çox Rusiya təsirinə görə qəbul etdiyini iddia edir - Kreml "yumşaq gücdən" ən çox Tiflisdə iştifadə edir, orada böyük biznes layihələri, banklar, maliyyələşdirdiyi siyasi partiyalar, KİV-lər, QHT-lər var. Amma hökumət bunu izah edə bilmir, çünki inandırıcı hekayəsi zəifdir, İvanaşvilinin Rusiyadan asılılığı fikri cəmiyyətdə çox geniş yayılıb və xalqın bir qismi, əsas da gənclər indiki hökuməti sevmirlər, amma elə həmin gənclər, yeni nəsl Saakaşvilini də qəbul etmir.  Gürcüstanın bu günü və gələcəyi Azərbaycanla çox bağlıdır, bir-birimizdən çox asılıyıq, bir-birimizi tamamlayırıq, Gürcüstan Azərbaycanın iqtisadi uzantısı, bizim Qərbə açılan qapımız, Azərbaycan isə Gürcüstanın enerji və maliyyə mənbəyidir. Qonşu ölkədə siyasi sabit (yəni, xalqın böyük əksəriyyətinin qəbul etdiyi), demokratik bir sistemin bərqərar olması, institutlaşması bizim üçün də çox vacibdir.  Bizdə bəziləri dünyanın harasında olur-olsun küçədə 5-10 min adam görəndə "siyasi orqazm" yaşayayırlar, onlara məsləhətim odur ki, hər bir hadisəyə daha dərindən baxmağı öyərənsilər, bölgəmizə gələcək təsirlərini analiz etməyə çalışsınlar... Natiq Cəfərli, politoloq  Sozcu.az 

Cengiz Çandarın tv24.com-da 8 martda yazdığı “Türkiye baharı” başlıqlı yazısında “Hak, Hukuk, Adalet” şüarı yer alıb. Türkiyənin qocaman qələm sahiblərindən və siyasəti çox yaxşı bilən azsaylı şəxslərdən bir olan Cengiz Çandar bəy çox gözəl bilir ki, hüququn olmadığı, ədalətin olmadığı, haqların tanınmadığı bir yerdə bahar ola bilməz.  Xristian dünyasının bu günki inkişaf səviyyəsinə görə minətdar olmalı olduğu şəxslərdən biri,  Avqustin Avreli hələ 16 əsr öncə, V əsrdə yazırdı ki, “Hüquq və ədalət olmayan bir dövlət böyük bir quldur dəstəsindən başqa bir şey deyil”. Türkiyə başda olmaqla bizim çoğrafiyanın hüquqa və ədalətə ehtiyacı var. Hüququn olmadığı, ədalətin olmadığı, haqların tanınmadığı bir çoğrafiyada sülh və rifah ola bilməz. Qəbiristanlıq sükutu ola bilər, amma sülh olmaz. Zənginlik ola bilər, amma rifah olmaz. Cənubi Qafqazdan Şimali Afrikaya kimi uzanan Böyük Yaxın Şərqdə sülhün və rifahın yaranması, azadlıqların bərqərar olması Türkiyədə avtoritarizmə qarşı başlayan demokratiya mübarizəsinin nəticəsindən çox asılıdır. Prezident seçkilərində Ərdoğana qalib gəlmək olar. Amma bu demokratiyanın dərhal bərqərar olacağı anlamına gəlmir. Seçki demokratikləşmə üçün yalnız başlanğac ola bilər.  Gəncliyi İsmət Paşanın, bütün şüurlu ömrü Türkiyə siyasətində keçmiş Altan Öymən son müsahibəsində HDP faktouna diqqət çəkərək xəbərdarlıq edir ki, HDP-ni yox sayaraq xoşbəxt sonluğa çatmaq olmaz.   Türkiyə Böyük Millət Məclisində üçüncü böyük partiya olan HDP-nin siyasi proseslərdən kənarlaşdırılması bundan sonra daha ağır nəticələr verə bilər.  Türkiyədə “Hak, Hukuk, Adalet”-in qələbəsi İranda “Azadlıq, Ədalət, Milli hökumət”in yolunu açacaqdır.  Gerçək Türkiyə baharı yalançı Ərəb baharından fərqli olaraq Böyük Yaxın Şərqdə yeni mərhələnin başlanğacı ola bilər. Xəqani Cəfərli, politoloq