Azərbaycan ərazisində aprelin 18-də gözlənilən hava şəraiti haqda proqnoz açıqlanıb. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Milli Hidrometeorologiya Xidmətindən verilən xəbərə görə, Bakıda və Abşeron yarımadasında hava şəraitinin dəyişkən buludlu olacağı, arabir tutulacağı, əsasən, yağmursuz keçəcəyi gözlənilir. Mülayim cənub küləyi günün birinci yarısında arabir güclənəcək. Havanın temperaturu gecə 6-11, gündüz 13-18 dərəcə isti olacaq. Atmosfer təzyiqi 771 mm civə sütunundan 768 mm civə sütununa enəcək. Nisbi rütubət 60-70% olacaq. Azərbaycanın rayonlarında, əsasən, yağmursuz hava olacaq. Lakin gündüz saatlarında bəzi dağlıq rayonlarda az yağıntılı olacağı ehtimalı var. Bəzi yerlərdə arabir duman olacaq. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 5-10, gündüz 17-22, bəzi yerlərdə 24 dərəcə isti, dağlarda gecə 2 dərəcə şaxtadan 3 dərəcəyədək isti, gündüz 7-12 dərəcə isti olacaq.

Tanınmış rusiyalı psixoloq İqor Meinhardt başqalarının uşaqlarına irad bildirməyin düzgün olmadığını deyib.  Sozcu.az lent.az-a istinadən bildirir ki, psixoloq bu barədə müsahibəsi zamanı deyib.  Onun sözlərinə görə, valideynlər təhlükəli olmayan hallarda uşaqların təkbaşına hərəkət etməsinə şərait yaratmalıdırlar.  Psixoloq bildirib ki, tanımadığınız birinin uşağının hərəkətlərindən narahat ola bilərsiniz, ancaq bu sizin ona acıqlanmağınıza və ya söz deməyinizə imkan vermir.  "Oğlunuzu və ya qızınızı qorumaq  istəyi başa düşüləndir. Amma ən azı bir neçə müddətlik fasilə verməlisiniz. Məsələn, uşağınız onları incidən sözlərə necə reaksiya verir? Əgər bunlara çox fikir vermirsə, ona qarışmağa ehtiyac yoxdur. Uşaq tədricən başqaları ilə ünsiyyət qurmağı öyrənməlidir və bu "başqalarının" hamısı mehriban və sakit olacağı mənasını vermir. Uşaqlarınız həmin yeni tanışlarla problem də yaşaya bilər, sözləri tutmaya bilər. Siz çalışın belə məsələlərdə qarışmayın. Onlar onsuzda aralarında məsələni həll edəcək".  Psixoloqun sözlərinə görə, əgər qarşı tərəfdəki uşaqla problem həll olunmursa, bu zaman onun valideyni ilə danışmaq daha məqsədə uyğundur. Qətiyyən uşağa irad bildirməkdən çəkinmək lazımdır. Bu onların qüruruna çox pis təsir edir və onlarda aqresiya yaradır. Buna görə çalışıb uşaqların valideynləri ilə əlaqə saxlamaq məsləhətdir. 

İmsak vaxtı zəncəfil kompotu içmək orqanizm üçün çox faydalıdır.  Sozcu.az lent.az-a istinadən xəbər verir ki, zəncəfil kompotu orqanizm üçün faydalı olan vitaminlərlə zəngindir.  Zəncəfil kompotu həmçinin bədəndəki əlavə yağları əridərək arıqlamağa kömək edir.  Zəncəfil kompotunu hazırlamaq üçün lazım olan məhsullar: 5 dilim zəncəfil 2 xörək qaşığı kişmiş 1 litr su 1 alma 1 çubuq darçın

"Barselona"nın prezidenti Joan Laporta azarkeşlərlə söhbəti zamanı PSJ-nin hücumçusu Lionel Messinin tezliklə Kataloniya klubuna qayıdacağını bildirib. Sozcu.az xəbər verir ki, klub rəhbəri La Liqanın 29-cu turunun “Hetafe” ilə oyunundan (0:0) öncə tribunada azarkeşlərlə şəkil çəkdirib, eyni zamanda azarkeşlərin suallarını cavablandırıb. Azarkeşlərdən biri "Barselona"nın prezidentinə Lionel Messinin komandaya qayıdıb-qayıtmayacağını soruşub. Laporta dərhal cavab verib: "Bəli". Funksionerin fanatlarla ünsiyyətini əks etdirən video Cadena Ser Carrusel Deportivo-nun sosial şəbəkələrində yayımlanıb. Qeyd edək ki, Messi 2004-2021-ci illərdə "Barselona"da oynayıb. Argentina millisinin kapitanının PSJ ilə sözləşməsi bu mövsümün sonuna qədər nəzərdə tutulub.

Haaqa Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin həbs orderindən sonra Putin və ətrafı depressiyaya düşüb. Sozcu.az “Radio NV”yə istinadla xəbər verir ki, bunu politoloq, publisist Abbas Qalyamov deyib. O bildirib: “Hamı şoka düşüb. Həbs qərarı Putinin ətrafında çox güclü və çox mənfi təəssürat yaratdı. Ağlı olanlar hələ müharibənin əvvəlində başa düşürdülər ki, bundan uzaq durmaq, birtəhər qarşısını almaq lazımdır”. Qalyamovun fikrincə, Rusiya rəhbərinin əhatəsində olan hər kəs başa düşüb ki, Putinin əmrinə əməl etsələr, onun cinayətlərinə şərik olacaq və liderlə birlikdə məhkəmə qarşısına çıxacaqlar. Buna görə də Kremldə dəhşətli depressiya başlayıb: “İndi onlar çaşqındır və nə edəcəklərini bilmirlər. Onların sağ qalma strategiyası yoxdur”.

“Bu gün hamımız sülhdən danışırıq. Amma belə bir dövlətlə, millətlə və cəmiyyətlə sülhdən danışmaq heç məqsədəuyğun deyil və məncə, yersizdir. Ermənilər bütün hərəkətləri, çıxışları və bəyanatları ilə düşmənçilik mövqeyindən əl çəkmirlərsə, ərazi iddiası edirlərsə, bunlarla hansı sülhdən danışmaq olar?!”  Bu sözləri Yenisabah.az-a açıqlamasında Milli Məclisin Xocalıdan olan deputatı Elman Məmmədov deyib. O, ermənilərin 2 hərbçimizi əsir götürüb onlara işgəncə verməsi ilə yanaşı İrəvanda keçirilən ağır atletika üzrə Avropa çempionatında Azərbaycan bayrağının yandırılmasından sonra iki ölkə arasındakı sülh danışıqlarının yekun motivlərinə toxunub.  “Yəhudiləri bir məsəli var: “düşmənlə sülhdən danışmaq onda məqsədəuyğun hesab olunur ki, artıq düşmən yoxdur”. Yəni nə qədər ki bunlar var, bunlarla sülhdən danışmağın mənası yoxdur. Yalnız bunları sülhə məcburetmədən söhbət gedə bilər. Biz öz fəaliyyətimizlə bunları sülhə məcbur etməliyik. Elə belə, xoşa-xoşluqla ermənilərlə sülhdən danışmaq məsələsi yersizdir. Biz nə qədər sülhdən danışıb, humanistlik göstəririksə, bunlar əks cavablarını verirlər”. “Yadınızdadırsa, yaralı erməni əsgərinə hərbçilərimiz tibbi yardım göstərirdilər. Ona qarşı necə insani münasibət bəslənilirdi. Amma ermənilər tərəfindən əsir götürülən 2 əsgərimizin başına açılan oyunları, onlara verilən işgəncələrə baxın! Bizim insani hərəkətlərimizə qarşı ermənilərin vəhşiliklə cavab verməsi onu göstərir ki, bu millətlə barışıqdan danışmaq mənasız bir şeydir. Biz onları qarşımızda diz çökdürüb sülhə məcbur etməliyik. Onlar məcburən tabe olub sülhə gəlməlidirlər. Başqa yolu yoxdur”, - yekunlaşdırıb.

2019-cu ildə keçirilmiş əhalinin siyahıyaalınmasının nəticəsi əsasında yenidən hesablanmış əhalinin sayı 2023-cü il mart ayının 1-i vəziyyətinə 10135373 nəfər təşkil edib (Rusiya sülhməramlı kontingentinin müvəqqəti yerləşdirildiyi ərazidəki əhali istisna olmaqla). Bir kvadrat kilometrə düşən əhalinin sayı 117 nəfər olub. Sozcu.az Dövlət Statistika Komitəsinin açıqladığı məlumatlara istinadən xəbər verir ki, əhalinin 54,6 faizini şəhər, 45,4 faizini kənd sakinləri, 49,8 faizini kişilər, 50,2 faizini isə qadınlar təşkil edir. Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri tərəfindən cari ilin yanvar-fevral ayları ərzində ölkədə 19158 doğulmuş körpə qeydə alınıb və əhalinin hər 1000 nəfərinə bu göstərici 11,7 təşkil edib. Doğulanlar arasında oğlan uşaqlarının xüsusi çəkisi 53,2 faiz, qız uşaqlarının xüsusi çəkisi isə 46,8 faiz olub. Doğulan körpələrdən 610-u əkiz, 45-i üçəm olub. 2023-cü ilin ilk iki ayı ərzində ölkədə 11191 ölüm halı qeydə alınıb və və ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə əhalinin hər 1000 nəfərinə ölüm səviyyəsi azalaraq 7,7-dən 6,8-ə düşüb. Cari ilin yanvar-fevral aylarında Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri tərəfindən 7541 nikah və 3014 boşanma halları qeydə alınıb və ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə əhalinin hər 1000 nəfərinə nikahların sayı azalaraq 5,9-dan 4,6-ya düşüb, boşanmaların sayı isə 1,5-dən 1,8-ə qədər artıb.

Müğənni Səidə Dadaşova anidən vəziyyəti pisləşdiyi üçün əməliyyat olunub. Sənətçinin hazırkı səhhəti ilə bağlı məlumat əldə etmək üçün Bizim.media-nın əməkdaşı müğənninin həyat yoldaşı Məhəmməd bəylə əlaqə saxlayıb. O, S.Dadaşovanın vəziyyətini belə şərh edib: “Səidə xanım dörd saat davam edən ağır əməliyyat keçirdi, ötən gün xəstəxanadan evə buraxıldı. Hazırda özünü yaxşı hiss edir”.  Qeyd edək ki, S.Dadaşova ginekoloji əməliyyat keçirib.

Prezident Bəşər Əsədin əmisi oğlu, Suriyada ələvilərin yaşadığı Kardaha kəndinin (Suriyanın şimal-qərbində, Latakiya yaxınlığında) təhlükəsizliyinə cavabdeh olan Arua Diba atışmada öldürülüb. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə mediada məlumat yayılıb. Məlumata görə, o, narkotik alveri ilə məşğul olub və cinayətkarlarla münahisə zamanı güllələnib.

Ötən dövr ərzində Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərinin ümumilikdə 38 726 hektarı minadan təmizlənib. Sozcu.az xəbər verir ki, bunu Qarabağ İqtisadi rayonuna daxil olan işğaldan azad edilmiş ərazilərdə (Şuşa rayonu istisna olmaqla) Prezidentin xüsusi nümayəndəsi Emin Hüseynov Şamaxıda keçirilən “İşğaldan azad edilmiş ərazilərin investisiya cəlbediciliyi” mövzusunda elmi-praktik konfransda çıxışı zamanı deyib. E.Hüseynovun sözlərinə görə, bu təmizlənməli olan ərazinin 16,4 %-dir: “Çirklənmiş ərazi o qədər çoxdur ki, iki il yarım ərzində yalnız bu qədər ərazi təmizlənib. Bu zaman isə 57 876 mina və partlamamış hərbi sursat aşkar edilib. Müxtəlif rayonlarda bu göstərici fərqlidir. Təbii ki, Ağdam bu məsələdə öndə gedir. Ağdamın 27,5 %-i, Füzulidə 25 %-dək hissəsi, Tərtərin 16,7 %-i, Xocavəndin 5,1 %-i, Xocalının isə 15,8 %-i minadan təmizlənib. Sual oluna bilər ki, niyə Xocalıda bu qədər yüksək göstərici var. Çünki Xocalının cəmi 6 kəndi bizim nəzarətimizdədir”.

Xəbər verdiyimiz kimi, Mürsəl Qorxmaz oğlu İbrahimov Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin rəisi təyin edilib. Sozcu.az xəbər verir ki, M.İbrahimov haqda açıq mənbələrdə məlumat çox azdır. Bu isə onun sabiq MTN işçisi olması ilə bağlıdır. Belə ki, M.İbrahimov polkovnikdir və keçmiş Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin əməkdaşı olub. O, Prezident İlham Əliyevin 2015-ci ildə imzaladığı sərəncamla “Hərbi xidmətlərə görə” medalı ilə təltif olunub.

Qərbi Azərbaycan əyalətinin mərkəzi olan Urmiya şəhərinin həbsxanasında Abdullah Bədəvi adlı məhbus həyatını itirib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə İran İnsan Haqları Təşkilatı məlumat yayıb. Abdullah Bədəvinin ürək çatışmazlığı və diabet xəstəliyindən əziyyət çəkməsinə baxmayaraq, müalicə almasına və dərman qəbul etməsinə icazə verilmədiyi üçün həyatını itirdiyi bildirilib. Qeyd edək ki, Beynəlxalq Əfv Təşkilatı İran həbsxanaları ilə bağlı yaydığı hesabatda Urmiya həbsxanasını məhbusların saxlanma şəraiti və həyati təhlükəsinə görə İslam Respublikasında ən pis həbsxana elan edib.

İsrailin xarici işlər naziri Eli Kohen sabah Bakıya səfər edəcək. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə İsrail mediası məlumat yayıb. Məlumata görə, nazir Azərbaycan-İsrail hökumətlərarası komissiyasının iclasında iştirak edəcək. Qeyd edək ki, İsrail mediası həmçinin, Prezident İshaq Hersoqun may ayında Azərbaycana gözlənilən səfəri barədə də məlumat yayıb.

İsmayıllı sakininin Qəbələdə xəstəxanada ölməsi faktı ilə bağlı cinayət işi başlanılıb. Bu barədə Sozcu.az-a Qəbələ Rayon Prokurorluğundan məlumat verilib. Belə ki, İsmayıllı rayon sakini 1990-cı il təvəllüdlü Murad Süleymanlının yanvarın 14-də “Qəbələ rayon Mərkəzi Xəstəxanası” Publik Hüquqi Şəxsində ölməsi faktı ilə bağlı rayon prokurorluğunda araşdırma aparılıb. Araşdırma zamanı Murad Süleymanlının həmin xəstəxananın Anesteziologiya-reanimasiya və intensiv terapiya şöbəsinin həkimləri tərəfindən tibbi yardımın tam həcmdə göstərilməməsi nəticəsində ölməsinə əsaslı şübhələr müəyyən edilib. Faktla bağlı Qəbələ Rayon Prokurorluğunda Cinayət Məcəlləsinin 314.2-ci (səhlənkarlıq, ehtiyatsızlıqdan zərərçəkmiş şəxsin ölümünə səbəb olduqda) maddəsi ilə cinayət işi başlanılıb. İbtidai istintaq davam edir.

İrəvanın ümumi yuridiksiya məhkəməsi azərbaycanlı hərbi əsirlər – Aqşin Bəbirov və Hüseyn Axundov barəsində həbs qərarı çıxarıb. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə Ermənistan Baş Prokurorluğu məlumat yayıb. Məlumata görə, Aqşin Bəbirov və Hüseyn Axundov Cinayət Məcəlləsinin bir sıra maddələri ilə cinayət məsuliyyətinə cəlb ediliblər. Erməni tərəfi hərbçilərimizi bir qrup şəxs tərəfindən qabaqcadan razılaşdırılaraq dövlət sərhədini qanunsuz keçməkdə, silah-sursat qaçaqmalçılığında və qanunsuz dövriyyəsində ittiham edirlər.

Yanlış yolu tutmuşam, Mən sənə vurulmuşam. İndi peşman olmuşam, Kaş ki, səni görməzdim, Bu qədər çox sevməzdim. ********************** Səninçün sevgi heçmiş, O hiss səndən yan keçmiş. Gedib mənsiz yol seçmiş, Kaş ki, səni görməzdim, Bu qədər çox sevməzdim. ********************* Güldün hər bir sözümə, Rişxənd etdin eşqimə. Dəyməzmişsən sevgimə, Kaş ki, səni görməzdim, Bu qədər çox sevməzdim. ********************* Küsdüm özüm-özümdən, Küsdüm sevgi sözündən. Qəzəb axdı gözümdən, Kaş ki, səni görməzdim, Bu qədər çox sevməzdim. **********************   Səndən sonra sevmədim, Düzü, sevə bilmədim. Bir an belə gülmədim, Kaş ki, səni görməzdim, Bu qədər çox sevməzdim. ********************* Haçansa dönsən mənə, Demə bağışlar yenə. Onda deyəcəm sənə, Kaş ki, səni görməzdim, Bu qədər çox sevməzdim. Müəllif: Şahin İsmayıl 

BMT-nin Baş katibi Antoniu Quterreş Sudanda toqquşmalar zamanı tabeliyində olanların ölümünə görə məsuliyyət daşıyanların ordu və çevik reaksiya qüvvələri tərəfindən cəzalandırılmasını istəyib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə təşkilatın rəhbəri tviterdə yazıb. “Dəhşət. Sudanda davam edən qarşıdurmalar mülki şəxslərin, o cümlədən işini yerinə yetirərkən həlak olan üç həmkarımızın ölümü və yaralanması ilə nəticələnib. Günahkar şəxslər dərhal məsuliyyətə cəlb olunmalıdırlar”, - o qeyd edib. Xatırladaq ki, BMT-nin Ümumdünya Ərzaq Proqramının (ÜƏP) üç əməkdaşı Sudanda xüsusi təyinatlı qüvvələrlə ordu birləşmələri arasında toqquşmalar zamanı həlak olub.

ABŞ Dövlət katibi Entoni Blinken və Çin xarici işlər naziri Tsin Qan tezliklə Tayvandakı situasiya ilə əlaqədar görüşməlidirlər. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə Almaniya xarici işlər naziri Annelena Berbok deyib. “Fikrimcə, tezliklə bu görüşün baş tutması vacibdir”, - deyə XİN rəhbəri bildirib.

Ermənistanda saxlanılan əsgər Hüseyn Axundovun anası Şəlalə Axundova yalan məlumatlar yayanlara müraciət etdi. Onun sözlərinə görə, sosial şəbəkələrdəki səhifələr reytinq xətrinə yalan məlumatlar dərc etməsinlər. Qeyd edək ki, Azərbaycan Ordusunun itkin düşən əsgəri Axundov Hüseyn Əhliman oğlu Ermənistan ərazisində saxlanılıb. Onun Qafan rayonunda tutulduğu bildirilib. Sosial şəbəkələrin erməni seqmentində azərbaycanlı əsgərin foto və videoları yayılıb. Kadrlardan görünür ki, H.Axundov Ermənistanda saxlanıldıqdan sonra amansız işgəncələrə məruz qalıb. Daha ətraflı Baku TV-nin süjetində:

Bakının Nərimanov rayonunda döyülmə hadisəsi qeydə alınıb. Sozcu.az xəbər verir ki, hadisə Əlibala çay evində baş verib. Belə ki, 1986-ci il təvəllüdlü Abbasov İsmail Faik oğlu çayxanada hələlik naməlum şəxslə dava edən zaman başından xəsarət alıb. Tapançanın qundağı ilə başından xəsarətlər alan İ.Abbasov xəstəxanaya yerləşdirilib. Onun vəziyyəti ağır kimi qiymətləndirilir. Faktla bağlı Nərimanov Rayon Polis İdarəsinin əməkdaşları araşdırma aparır.

Kanada Rusiyadan müsadirə etdiyi An-124 təyyarəsini Ukraynaya təhvil verəcək. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə Ukraynanın Baş naziri Denis Şmıqal öz Feysbuk səhifəsində məlumat verib. Nazir bildirib ki, bu, Kanadanın Rusiya müəssisələrinə qarşı yeni sanksiyalarının bir hissəsi kimi gerçəkləşdiriləcək.

Suriyanın şimalında PKK/YPG terror təşkilatının yaraqlıları Türkiyə Silahlı Qüvvələrinə məxsus bazalara hücum edib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyi məlumat yayıb. Bildirilib ki, hücum nəticəsində 4 nəfər yaralanıb. Qeyd olunub ki, hücumlar “Zeytun budağı” və “Fərat qalxanı” əməliyyatları bölgələrində baş verib. “Təsbit edilən hədəflərə artıqlaması ilə cavab verilir”, - Türkiyənin müdafiə qurumu bildirilib.

Ermənistanın ombudsmanı Anait Manasyan həbsdə olan azərbaycanlı hərbçilərlə görüşüb. Musavat.com bu barədə erməni mediasına istinadən bildirir. Azərbaycanlı hərbçilərdən birinə qolubağlı vəziyyətdə işgəncə verilməsi barədə kadrları sosial şəbəkələrdə yayan ermənilər indi də gülünc fikirlər yayıblar. İddia olunub ki, ombudsmanla görüşdə azərbaycanlı əsgərlər işgəncələrdən şikayət etməyiblər. Ombudsman onların saxlanma şəraiti, hüquqlarına riayət olunması ilə tanış olub. “İşgəncə və pis rəftar hüquqlarının müdafiəçisi ilə söhbətində həbs olunanların heç biri dövlət qurumları və məmurlar tərəfindən psixoloji təzyiqlər də daxil olmaqla, şikayətçi olmayıb. Onlar lazımi şəraitlə, xüsusilə qida, içki, gigiyena vasitələri ilə təmin olunurlar. Zəruri hallarda onlara tibbi yardım göstərilir, onlarla pulsuz ictimai müdafiəçi və tərcüməçi işləyir” - məlumatda bildirilir.

Mühacirətdə yaşamı və mübarizəsi Anadan olmasının 150 illiyinə həsr olunur                   V Hissə       Xəlil bəy Xasməmmədlinin mühacirət həyatı çox ağır və keşməkeşli olub. Mühacirətdə olduğu zaman sovetlərə qarşı mübarizənin ən fəal simalarından biri kimi  müəyyən təşkilat və mərkəzlərin təsis edilməsində yer almışdı.  Hər zaman olduğu kimi yenədə amalı vətən və millət olmuşdu. Onun 1921-ci il 23 may tarixli Əbdüləli bəy Əmircanova Parisdən ünvanlanmış məktubu bu baxımdan çox əhəmiyyətlidir :  . “Hörmətli  Əbduləli bəy! Sizin may tarixli məktubunuza cavab olaraq bildirirəm ki, mənim sərəncamımda bizim həmyerlilərimizə - qacqınlara kömək üçün heç bir maliyyə yoxdur. Parisdəki Sülh Konfransının nümayəndələri tərəfindən bir neçə adama müəyyən dotasiya verilir ki, onların da siyahısı bizim indiki konsulluqdadır. Sizin xatırlatdığınız 25 min frank, həqiqətən, bizim nümayəndəliyin dediyi F.B.Vəkilovun adına göndərilib. Bu pul Vəkilova və onun iki dostuna ödənilməsi, eləcə də, işin təşkil olunması üçün ayrılıb. Hazırkı şəraitdə vəziyyətin dəyişdiyini nəzərə alıb yazılı şəkildə Vəkilovdan xahiş etmişəm ki, həmin pulun ikinci iş üçün nəzərdə tutulan hissəsi Azərbaycanın  harasında qeydiyyatından asılı olmayaraq Anadoluda yaşayan qacqınlara verilsin. Bununla birgə təklif etmişəm ki, ona ayrılan pul yerlərdəki qacqın təşkilatlarına verilsin. X.Xasməmmədli(1, 228).     20-ci illərin əvvəllərində Müsavat Partiyasının Xarici Bürosu təsis edilir və Xəlil bəy Xasməmmədli həmin büronun əsas rəhbər şəxslərindən biri idi. Belə ki, Xarici Büro bütöv partiyanın fəaliyyətinə rəhbərlik edən bir orqan idi və yarandığı vaxtdan etibarən Azərbaycandakı gizli Müsavat təşkilatı ilə əlaqəyə girmişdi. Büronun MK-sı nisbətən geniş tərkibə malik olduğundan, əsas məsələlər partiyanın Başqanı M. Ə. Rəsulzadənin rəhbərlik etdiyi üçlüyün-Rəyasət Heyətinin qərarı ilə həll edilirdi. Bu üçlüyə Başqandan əlavə iki nəfər-Xəlil bəy Xasməmmədli və Məmməd Sadıx Axundzadə də daxil idi. Azərbaycandakı gizli Müsavat MK-sının tərkibini ancaq üçlüyün üzvləri bilirdi, gizli Müsavat MK-sı da öz növbəsində üçlüyün göstərişləri və qərarları ilə hərəkətə edirdi. “Azərbaycan haqqında ayda bir dəfə Partiyanın Başqanı məruzə edirdi. Bu məruzələr ümumi məlumat xarakterli olduğundan mübahisələr doğurmurdu(2, 95).       1927-ci il fevralın 26-da İstanbulda Azərbaycan Milli Mərkəzi yaradıldı. Mərkəzin sədri Ə. Topçubaşi, baş katibi M.Rəsulzadə, xəzinədarı Ə. Əmircanov idi(4, 220). Həmin mərkəzin əsas üzvülərindən biri Xəlil bəy idi. Mərkəzin əsas fəaliyyət yeri İstanbul olduğundan Xəlil bəy onun işində fəal iştirak edirdi.     Xəlil bəy Xasməmmədli mühacirətdə Azərbaycan istiqlalı uğrunda mübarizənin önündə dayanan Əlimərdan bəy Topçubaşi, M.Ə.Rəsulzadə, Xosrov bəy Sultanov kimi əsas simalardan biri sayılırdı. Heç şübhəsiz ki, mühacirətdaxili qarşıdurmalar, qarşılıqlı ittihamlar zamanı oda bu məsələlərdə yer almışdı. Ümumiyyətcə çox diqqət çəkən bu məqam izah və şərhlərə ehtiyacı olan bir mövzudur. Kökündə nə qədər siyasi məsələlərin durduğu sezilsədə, əsl mahiyyəti sosial amillərlə bağlı olan bu problemli münasibətlər ağır günlər keçirmiş azərbaycanlı mühacirlərin yaşamının açıq güzgüsüdür. Hər biri zəngin siyasi bioqrafiya malik bu qurucu dövlət xadimləri bir-birinə nələrisə güzəştdə getməyi düşünməkdən öncə, onların həmin zamankı ağır yaşam durumunu nəzərə almaq lazımdır. 20-ci illərin sonu və 30-cu illərdə Xəlil bəy Xasməmmədlinin M.Ə.Rəsulzadə ilə münasibətləri mütləq ciddi şəkildə gözdən keçirilməli və dəyərləndirilməlidir.     Müsavat partiyası Xarici Bürosu daxilində sədr M.Ə.Rəsulzadə ilə rəqabət apara biləcək və partiyanın fəaliyyətinə yön verə biləcək birinci şəxs Xəlil bəy Xasməmmədli idi. Dumalardakı, seymdəki və Gəncə bələdiyyəsində çalışdığı zaman qazandığı təcrübə, Azərbaycan Cümhuriyyəti dönəmi ən ağır və məsuliyyətli dövlət postlarında tutduğu vəzifələr və həmçinin illərlə topladığı nəzəri biliklər buna imkan verirdi. Partiyanın və həmin zaman mövcud olan bir sıra mərkəz və təşkilatların tək əldə cəmləşməsi qıcıqyaradıcı mahiyyətə malik idi. Xəlil bəy və onunla birlikdə Şəfi bəy Rüstəmbəylinin, Nağı Şeyxzamanlının, Məmməd Sadıq Aranın, Səlim Ağasıbəylinin və digər bir sıra müsavatçıların ortaya qoyduğu mövqey nə qədər müxaliflik əlaməti idisə, həmçinin bir o qədərdə etiraz idi.      1934-cü ilin 24 martında X. Xasməmmədli, Ş. Rüstəmbəyli və S. Ağasıbəylinin imzası ilə Parisdə yayımlanan rusca “Qafqaz” məcmuəsində “Müsavat firqəsinin rəsmi təbliği” başlığı altında sensasiya doğuran yazı dərc olunmuşdu. Burada Müsavat firqəsinin 1933-cü il 18 dekabrda müxtəlif yerlərdəki firqə nümayəndələrinin iştirak etdiyi konqresindən söhbət açılır, aşağıdakı məsələlərin müzakirə edildiyi göstərilirdi: 1. Əsas prinsip, taktik və təşkilat məsələlərində firqənin əksəriyyəti ilə firqə rəisi Mehmet Emin Rəsulzadə bəy arasında ciddi ixtilafın olması. 2. Rəisin ötkəm (eqoistik) hərəkətləri. 3. İki buçuq sənədən bəri firqə mərkəzinin bulunmaması, firqənin təşkilatsız və şəkilsiz olması və yuxarıda qeyd edilən səbəblərdən dolayı bir mərkəzin vücuda gətirilməsi. 4. Bu şəkildəki üsuli-idarənin nəticəsi olaraq firqənin təcrid edilməsi. Bu vəziyyəti nəzərə alaraq yığıncaq qərara almışdır: Məmməd Əmin bəy Rəsulzadəni bundan sonra firqə rəisi olaraq tanımamaq və onunla tamamilə qəti əlaqə etməmək, yerinə başqasını təyin və yeni firqə Divanı intihap (seçmək) etmək(2, 117).     İndiyə qədər aparılmış bir çox tədqiqat və araşdırmalarda Xəlil bəy Xasməmmədli və onun rəhbərlik etdiyi müxalif qanad Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə əks mövqeydə dayandıqlarına görə aşağılanmış və işin əsl mahiyyəti subyektiv formada izah olunmuşdu. Belə ki, hörmətli Aydın Balayev Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin mühacirətdə yaşam və mücadiləsi ilə bağlı apardığı tədqiqat işində mühacirətdaxili münasibətləri belə şərh edir:     “Azərbaycan mühacirətinin tanınmış nümayəndələri arasında münasibətlərin mütamadi olaraq gərginləşməsinin çoxsayılı səbəbləri vardı. Burada paxıllıq, qısqanclıq, təşəxxüs kimi adi insani naqisliklər ilə yanaşı olaraq, ayrı-ayrı şəxslərin siyasi ambisiyaları və liderlik uğrunda mübarizəsi də az rol oynamırdı”(3, 96-97).     Əlbəttə ki, bu yanaşma subyektiv yanaşmadı, şərh və izaha ehtiyacı var. Biz Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucu atalarından və onların uğrunda mübarizə apardığı istiqlaldan və dəyərlərdən danışırıq. Xəlil bəy Xasməmmədli əlbəttə ki, rəhbər də ola, prosesə də rəhbərlik edə bilərdi. Bu onun təbii haqqı idi və daşıdığı respublikaçılıq ideallarına tam uyğun idi. Cümhuriyyət və onun uğrunda mübarizə fərdi iradəyə qarşı, toplum iradəsinin güc gəlməsi və siyasi davamlılığın, siyasi yeniliklərin davam etməsidir. Hürriyyət ideyası tələb edir ki, bu gün Məhəmməd Əmin, sabah Xəlil bəy, o biri gün Şəfi bəy və s. Bu məsələyə baxış və yanaşma hesab edirəm ki, çox önəmlidir. Digər tərəfədən paxıllıq və qısqanclıq məsələsinə gəldik də bu fikirlərdə ciddi əsaslara söykənmir. Xəlil bəy Xasməmmədli 1917-ci ildə Türk Ədəmi Mərkəziyyət Partiyası qurularkən heç fikrinə gətirmədi onun rəhbəri olsun, həmçinin həmin partiyanın Müsavatla birləşmə qurultayında və yaxud da 1919-cu il qurultayında. Siyasi qanuna uyğunluqların məntiqi ortaya bir fakt qoyur, siyasi münasibətlərdə davamlılıq üçün mütləq dəyişiklər olmalı və yeni simalarada yer verilməlidir.   1. Nəsiman Yaqublu “Cümhuriyyət qurucuları”, Bakı, 2018. 2. Xaləddin İbrahimli “ Azərbaycan mühacirət tarixi”, Bakı, 2012. 3 .Aydın Balayev “ Məhəmməd Əmin Rəsulzadə - Qürbətdə vətən davası(1923-1943)”, Bakı, 2019.  4. Giorgi Mamulia, Ramiz Abutalıbov “ Odlar Yurdu- Azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizədə”, Bakı, 2015. Müəllif: Cümhuriyyət Siyasi Düşüncə Mərkəzinin sədri - Ceyhun Nəbi