Redaktor seçimi

"Azərbaycanla Ermənistan arasında növbəti hərbi qarşıdurma isə təkcə daha miqyaslı olması ilə deyil, həm də bölgəyə müdaxilələrin artması ilə nəticələnə bilər". Sozcu.az xəbər verir ki, bunu politoloq Ərəstun Oruclu deyib. Ekspert Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesi ətrafındakı son proseslərə diqqət çəkib: "Bu günlərdə BMT-nin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi Ermənistanın şikayəti əsasında Azərbaycanla bağlı qərar qəbul etdi. Qərarda Azərbaycandan tələb olunur ki, "doqquz aylıq blokadadan sonra Qarabağdan deportasiya olunmuş erməni əhalisi"ndən geri qayıtmaq istəyənlərin hüquqlarını, təhlükəsizliyini, əmlakının toxunulmazlığını təmin etsin. Bundan başqa, məhkəmə Azərbaycanı Qarabağda yaşamaqda davam edən erməniləri oradan çıxarmaq məqsədilə onlara qarşı güc tətbiq etməkdən çəkinməyə çağırıb. Məhkəmə həmçinin Azərbaycandan iki ay ərzində qərarlarının icrası ilə bağlı hesabat verməyi tələb edib. Beləliklə, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin qərarında Azərbaycan "blokada və deportasiya"da ittiham olunur. Amma əsas bu deyil və biz Avropa Parlamentinin Azərbaycana qarşı qəbul etdiyi qətnamədə hətta "soyqırımı" ittihamını da görmüşük. Önəmli olan məsələnin başqa aspektidir: bu, hadisənun zaman baxımdan Qərbdən Azərbaycana qarşı yönəlmiş fəaliyyətlərlə üst-üstə düşməsidir. Bunda da təəccüblü bir şey yoxdur. Məhz Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməsinin ardınca ölkəyə ciddi basqılar başladı, bu da gözlənilən idi. Eyni zamanda, həmin basqılar fonunda Ermənistana hərbi-siyasi dəstək göstərilməsinə, onun sərt davranışa ruhlandırılmasına start verildi. Hələ dünən sülhdən bəhs edən erməni ekspertləri artıq bu gün silahlanmadan və hərbi güc toplamaq zərurətindən danışırlar. Bütün bunlar münaqişələrin geosiyasi mübarizədəki əhəmiyyətindən irəli gəlir. Başqa sözlə, istənilən münaqişə böyük güclərə onların baş verdiyi coğrafiyaya müdaxilə imkanı yaradır. Münaqişənin həll olunduqda isə belə imkanları məhdudlaşır, onun qarşısı alınır. Qarabağın dağlıq hissəsi ilə bağlı baş verən də belə oldu. Məhz Azərbaycanın bu əraziyə nəzarəti özünə qaytarmasının ardınca ölkəyə basqılara start verildi. Burada bir məqama da diqqət yetirmək önəmlidir: münaqiələrin həllində vasitəçilik onu həyata keçirən dövlətlərə öz geosiyasi maraqlarını reallaşdırmaq imkanı yaradır. Beləliklə də münaqişə həll olunursa, deməli, nə onu müzakirə etməyə, nə də həmin müzakirələrdə vasitəçilərə ehtiyac qalır. Azərbaycana qarşı basqılar da məhz o zaman başladı ki, Azərbaycan Ermənistanla sülh danışıqlarında vasitəçilərdən imtina etdi. Əvvəlcə rəsmi Bakı ard-arda iki dəfə Avropa Birliyinin vasitəçiliyilə aparılmalı olan danışıqlara getməkdən imtina etdi, sonra hər iki tərəfdən danışıqların vasitəçisiz (birbaşa) aparılmasının mümkünlüyü dilə gətirildi. Bu isə böyük güclər tərəfindən reaksiya doğurmaya bilməzdi. Amma heç bir tərəf də (Qərb və ya Rusiya) sülh danışıqlarının məhz onun vasitəçiliyi ilə keçirilməsində israr edə bilməz. Çünki o zaman tam haqlı olaraq sual ortaya çıxar ki, sizə iki ölkə arasında sülh lazımdır, yoxsa həmin sülhün mütləq sizin iştirakınızla (daha dəqiqi isə sizin maraqlara cavab verən şəkildə) keçirilməsi? Elə həmin səbəbdən də Vaşinqton bildirir ki, ABŞ tərəflərin öz aralarında sülhə nail olmasını istəyir. Moskva isə bu məsələdə susqunluq nümayiş etdirir. Amma əvəzində Rusiya Ermənistana, Qərb isə Azərbaycana basqıları gücləndirir. Hər biri də arsenalında olan vasitələrdən istifadə etməklə: Moskva Ermənistanda çevrilişə hazırlıq aparır, Vaşinqton isə Azərbaycana siyasi və hüquqi təzyiq edir". Ərəstun Oruclu qeyd edib ki, danışıq tərəflərinin maraqları üst-üstə düşdüyündən onların birbaşa və ya qlobal iddiaları olmayan dövlətlərin (məsələn, Gürcüstanın) vasitəçiliyilə danışıqları davam etdirməsi mümkündür: "Həm də ona görə ki, belə formatda əldə olunacaq sülh qlobal və ya regional güclərin deyil, məhz danışıqlar tərəflərinin maraqlarını təmin etmiş olardı. Amma böyük güclər arasında kəskin mübarizənin kulminasiya nöqtəsinə çatdığı bir dönəmdə bunun mümkünlüyü istisnadır. Elə ona görə də sözdə deyilənlərə rəğmən əməldə başqa addımlar görürük. Həmin addımlar da ilk növbədə Azərbaycanla Ermənistan arasındakı ziddiyyətləri bir qədər də dərinləşdirməyə və onların sülh masası arxasına əyləşməsini mümkünsüz etməyə yönəlib. Ermənistanın Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinə müraciəti sırf hüquqi addımdır, amma onu ABŞ Konqresində qəbul edilən qərarlarla körükləmək artıq məsələnin siyasiləşdirilməsidir. Digər tərəfdən, siyasi qərarlar fonunda Ermənistana hərbi dəstək göstərmək ölkələri sülh prosesindən bir qədər də uzaqlaşdırmaqdır. Ən maraqlısı isə budur ki, hazırda Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesinə destruktiv təsirlər hər iki tərəfdən (Rusiya və Qərb) gəlir. Bu da bir daha onu göstərir ki, nəinki Qarabağın dağlıq hissəsində keçirilmiş antiterror əməliyyatı, hətta sülh danışıqları da geosiyasi proseslərin mühüm elementi kimi nəzərdən keçirilir. Məhz bunu nəzərə alaraq, hələ xeyli əvvəl deyirdik ki, bölgədəki gəlişmələr başqa ardıcıllıqla baş tutmalıdır: öncə Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanması, ardınca Rusiya ordusunun hissələrinin Azərbaycan ərazisindən çıxarılması və yalnız bundan sonra Qarabağın dağlıq hissəsindəki erməni icması ilə münasibətlərə aydınlıq gətirməsı daha məqbul olardı. Bu halda ən azı Azərbaycan-Ermənistan sülh danışıqları risk altına düşməzdi. Belə risk isə bu gün kifayət qədər yüksəkdir, hətta hərbi qarşıdurmaya qədər aparıb çıxara bilər. Ermənistanı sürətlə silahlandırmaqda məqsəd də budur. Bunun isə həm hər iki ölkə, həm də bütövlükdə bölgə üçün nə demək olduğunun xüsusi izaha ehtiyacı yoxdur. Yaranmış vəziyyətdə "nə hərb, nə də sülh" statusu sonsuzluğa qədər davam edə bilməz, çünki sülhə gedən yolun uzanması hərbə aparan yolun qısalması deməkdir. Azərbaycanla Ermənistan arasında növbəti hərbi qarşıdurma isə təkcə daha miqyaslı olması ilə deyil, həm də bölgəyə müdaxilələrin artması ilə nəticələnə bilər".

İsrailin Azərbaycandakı səfirliyində terror cəhdi ilə bağlı müzakirələr davam edir. Bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, burada hədəf təkcə İsrail deyil, həm də Azərbaycan dövlətidir: Bakının diplomatlar və diplomatik nümayəndəliklər üçün etibarsız, əlverişsiz olduğu göstərilməyə və İsraillə Azərbaycan arasında soyuqluq yaratmağa çalışılır. Mövzu ilə bağlı Globalinfo.az-a danışan politoloq Əlimusa İbrahimov deyib ki, İran bu sahədə kifayət qədər təcrübəlidir: “ABŞ-ın xarici ölkələrdəki səfirliklərinə də bənzər formada hücumlar baş vermiş və əksəriyyəti İran təşkil etmişdi. Bu mənada Bakıdakı İsrail səfirliyinə edilən terror cəhdinin təlimatı da Tehrandan gəlib. Ümumiyyətlə, təkcə Azərbaycan deyil, dünyanın bütün ölkələrində İsrail səfirlikləri bu gün bənzər hücumlara məruz qala bilər. Misal üçün bu gün ABŞ-ın İraqdakı bazalarına İranın proksiləri hücumlar edir. Yəni İraqda İsrail səfirliyi olsaydı, İran bu ölkədəki səfirliyə də hücum törədər, hətta müvəffəq belə olardı. İsrail səfirliyinə edilən hücum onu göstərir ki, Azərbaycanla İran arasında münasibətlərin normallaşmasından danışmaq üçün hələ çox tezdir. İki ölkə arasında münasibətlərin normallaşması üçün hələ çox işlər görülməlidir. Ümumiyyətlə, İran bu məsələdə çox hiyləgərdir. Belə ki, Azərbaycan və İsrailə qarşı mübarizə İrandan bir yox, birdən çox mərkəzdən idarə edilir. Yəni iki ölkə lideri bir araya gəlib müsbət mesajlar versə belə, SEPAH-ın paylaşımları bunun əksini göstərir. Bu gün Azərbaycanda İrana pərəstiş edən kütlə var. Rəsmi Tehran nüfuz etdiyi ölkələrdə bu qüvvələr vasitəsilə terror aktları törədir, çaxnaşmalar yarada bilir. Hesab edirəm, İsrail səfirliyinə hücum cəhdi də bu yolla təşkil edilib”.

ABŞ Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh danışıqlarını dəstəkləməyə davam edəcək. Sozcu.az xəbər verir ki bunu ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Miller Azərbaycan tərəfinin ABŞ-da keçiriləcək görüşdən imtinası ilə bağlı sualı cavablandırarkən deyib. "Daha əvvlələr də dediyimiz kimi, biz Ermənistan və Azərbaycan arasında problemlərin həlli üçün sülh danışıqlarını dəstəkləməyə davam edəcəyik. İstər burada, istərsə də başqa yerdə olsun, hər iki tərəfi bu danışıqlarda iştirak etməyə təşviq edirik. Bu, bizim siyasətimiz olaraq qalacaq" - ABŞ dövlət rəsmisi bildirib.

"Hazırda Qarabağ iqtisadi rayonunda, o cümlədən Xankəndidə məskunlaşmış erməni əsilli şəxslərin ilkin qeydiyyatı həyata keçirilir. Bu proseslə bağlı müvəqqəti qərargah yaradılıb və məlumatlar mərkəzləşmiş qaydada verilir".  Sozcu.az xəbər verir ki, bunu Dövlət Miqrasiya Xidmətinin rəisi Vüsal Hüseynov deyib.  O bildirib ki, müvafiq məlumatlar uyğun zamanda təqdim olunacaq. 

Rusiyanın Azərbaycan Qarabağdakı sülhməramlıları dəyişdirilməlidir. Sozcu.az xəbər verir ki, bunu ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisi Ceyms Obrayen deyib. Obrayen qeyd edib ki, ABŞ Rusiya sülhməramlılarına alternativ təklif etməyə hazırdır: “Ən yaxşı variant hər iki ölkəyə alternativ verməkdir - bizimlə və Qərblə işləmək”.

ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Kristina Kvien Avropa Birliyinin (AB) bu ölkədəki Monitorinq Missiyası ilə birgə Azərbaycanla həmsərhəd olan Tavuş bölgəsinə səfər edib. Sozcu.az xəbər verir ki, məlumatı AB-nin Monitorinq Missiyası yayıb. “ABŞ səfiri Tavuş vilayəti ərazisində patrul xidməti üçün AB-nin monitorinq missyasına qoşulub. Səfər missiyanın İcevandakı ofisi tərəfindən həyata keçirilib”, - məlumatda bildirilib.

“Amma Ermənistan hakimiyyəti Rusiyadan sonsuzadək qorxmamalıdır...” “Rusiya Ermənistanın təhlükəsizliyinə təminat verə bilmir və Ermənistan hakimiyyəti ölkənin təhlükəsizlik sistemini diversifikasiya etməyə çalışır”, Sozcu.az xəbər verir ki, bunu politoloq Armen Vardanyan “Kavkazskiy uzel” nəşrinin müxbirinə Paşinyanın KTMT-nin Minsk sammitinə getməkdən imtina etməsini şərh edərkən söyləyib. O, Ermənistan hakimiyyətinin KTMT-nin iclaslarında iştirakdan imtinasını “Rusiyaya qarşı demarş” adlandırıb və əlavə edib ki, Ermənistan Rusiya özünə birbaşa düşmən etməmək üçün qurumdan çıxmır.  “Ermənistan formal olaraq KTMT üzvlüyünü saxlayır, lakin iclasları boykot edir. Blokdan çıxmaq zaman məsələsidir. Və hələ ki, Ermənistan boykot variantını seçib ... Amma Ermənistan hakimiyyəti Rusiyadan sonsuzadək qorxmamalıdır”, - erməni politoloq belə hesab edir. Vardanyan KTMT-nin iclasının boykot edilməsinin təmas xəttində, yəni Azərbaycan-Ermənistan sərhədində eskalasiyaya, gərginliyə səbəb olacağını da istisna etməyib.

"Heç bir razılaşma və ya bəyanatla Ermənistan heç bir dövlətə ekstraterritorial dəhliz verməyə borclu deyil". Sozcu.az Ermənistan mətbuatına istinadən xəbər verir ki, bunu Ermənistan parlamentinin Avrointeqrasiya üzrə daimi komissiyasının sədri Arman Yeqoyan jurnalistlərlə keçirdiyi brifinqdə deyib. "Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhədçilərinin yola nəzarət etməsinə gəlincə, mətni oxuyun. Fransa ilə əməkdaşlığımız davam edəcək və burada qeyri-qanuni heç bir şey yoxdur. İstənilən dövlətin öz ordusunu istədiyi kimi silahlandırmaq hüququ var", - deyə Yeqoyan söyləyib.

"Hazırda Bakı və ətrafında mövcud olan və təxminən sayı 500 minə yaxın olan fərdi yaşayış evlərinin qeydiyyat sənədi yoxdur. Onların qeydiyyatının aparılması hökumətin özünə də vacibdir. Çünki büdcəyə vergi və digər xidmətlərdən maliyyə gələcək. Həmçinin, bu, bir neçə sektora, o cümlədən bank sektoruna da ciddi təsir edəcək”. Bunu Qaynarinfo-ya açıqlamasında əmlak eksperti Ramil Qasımzadə deyib. Ekspert bildirib ki, bu məsələ ilə bağlı Prezident illər öncə rayon icra hakimiyyətlərinə müəyyən tapşırıqlar verib: "Yerlərdə olan evlərin araşdırılması, onların mövcud vəziyyəti, kommunikasiya xətlərinə yaxın ərazidə tikilməsi və s. bağlı sənəd təqdim olunmalı idi. Məsələ ilə bağlı tək rayon icra hakimiyyətləri deyil, Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti, bələdiyyələr, həmçinin hökumətin bəzi qurumları, Arxitektura və Şəhərsalma Komitəsi də daxil olmaqla araşdırmalara başlayıb. Məndə olan məlumata görə, hətta qeydiyyatı olmayan evlərin bir-bir inventerlaşdırılması aparılıb. Harada hansı ev yerləşib, vəziyyəti necədir bununla bağlı müvafiq işlər başa çatdırılıb və sənəd ümumilikdə Nazirlər Kabinetinə təqdim edilib”. Ekspert hazırda bu sənədin hökumətdə müzakirə mərhələsində olduğunu vurğulayıb: "Orada da ən çox müzakirə yaradan məsələ kommunikasiya xətlərinin üzərində yerləşən fərdi yaşayış evləri ilə bağlı olub. Bu sosial məsələdir, məhz bu üzdən hökumət məsələyə ehtiyatla yanaşır. Nəyə görə? Bəzi evlər var ki, doğrudan da sökülməlidir. Həmin evlər insanların sağlamlığına ciddi təsir göstərən və təhlükəli olan zonalarda yerləşir. Yüksək gərginlikli elektrik xətlərinin altında, yüksək təzyiqli qaz kəmərlərinin altında yer, yüksək təzyiqli su xətlərinin üstündə və neft müqaviləsinin ərazisində olan torpaqlarda yerləşən evlərdə insanların yaşaması belə onların sağlamlığına ziyan vurur. Hökumət bununla bağlı məsələdə ehtiyyatla davranır. Yaşayış məntəqələri olan torpaqlarda tikilən evlər isə sənədləşəcək”. Ramil Qasımzadə hətta bəzi evlərin kənd təsərrüfatlı təyinatı olan torpaqlarında tikildiyini diqqətə çatdırıb: "Artıq bununla bağlı işlər yekunlaşıb. Əsas məsələ kommunikasiya xətlərinin üzərində olan evlərlə bağlıdır. Orada hökumət araşdırma aparır ki, hansı xətləri qəsəbədən yan keçirmək, hansı xətlərin yerini dəyişmək olar və yaxud da çıxılmaz vəziyyət olarsa kompensasiya ödənilməsi yolu ilə həmin evlərin sökülməsi məsələsi gündəmə gələ bilər. Prosesin yubanmasının əsas səbəblərindən biri dunur”. Əmlak ekspertinin fikirincə, oktyabr ayının 1-dən etibarən Nazirlər Kabinetinin verdiyi sərəncam da məhz gələcəkdə qanunsuz tikilinin qarşısını almaq və belə tikililərin olmaması üçün qəbul edilib.

Müdafiə Nazirliyinin Daxili Təhlükəsizlik, həmçinin Təhsil-tədris və Elmi tədqiqatlar idarəsinin sabiq baş zabiti Zahid Niftəliyevin 42 milyon manatdan çox zərərvurma faktı ilə bağlı cinayət işi üzrə ibtidai istintaq davam edir. İş üzrə istintaq hərəkətlərinin davam etməsi ilə əlaqədar seçilmiş qətimkan tədbirinin uzadılması ilə bağlı məhkəməyə müraciət edilib. Səbail Rayon Məhkəməsində keçirilən iclasda DTX-nin müstəntiqi tərəfindən verilmiş vəsatət əsaslı hesab edilib. Qərara əsasən Z.Niftəliyevin həbsdə saxlama müddəti 35 gün uzadılıb. Qeyd edək ki, “Şlyapa Zahid” ləqəbi ilə tanınan Zahid Niftəliyev Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti (DTX) tərəfindən həbs edilib. İttihama görə, Zahid Gülsəfa oğlu Niftəliyev kredit almaq məqsədi ilə “Şahin-CO” MMC yaradıb, təsərrüfat və maliyyə vəziyyəti barədə “Atabank” ASC-yə saxta məlumatlar təqdim edib, 2016-cı ildə 12 ay müddətinə 42 milyon 470 min 885 manat kredit alaraq, təyinatı üzrə istifadə etməməklə xüsusilə külli miqdarda ziyan vurub, götürülmüş kredit üzrə yalançı sahibkarlıq yolu ilə xeyli miqdarda gəlir əldə edib, kreditin ləğv prosesində olan “Atabank” ASC-yə ödənilməsi ilə bağlı məhkəmə qətnamələrini qərəzli olaraq icra etməyib. Xatırladaq ki, Z.Niftəliyev Azərbaycan Ordusunun keçmiş baş qərargah rəisi Nəcməddin Sadıkovun yaxın adamı olub.(Qafqazinfo) 

O dünyaya gələndə vətəni Çar Rusiyasının işğalı altında idi. Bunu xatırlamağı mümkün deyildi. Vətəni çar boyunduruğundan qurtulub cümhuriyyətə qovuşduğu zaman hələ 4 yaşı var idi. Və bunu da xatırlamırdı. Vətəni ancaq 2 il hürr yaşaya bilmişdi və 1920-ci ildə kommunist Rusiyası tərəfindən işğal edildi. Bu vaxt onun 6 yaşı var idi. Və kommunist imperializminin zülmləri yaddaşına yazılırdı. Məhəmməd Altunbay yaddaşına həkk etdiyi acılarla təhsilini tamamlamış və Hərbi Hava Qüvvələrini bitirərək Bakıdakı hərbi məktəbdə komandir olmuşdu. Onun qəlbi kommunist imperializminə qarşı kinlə dolu idi. Hər şeyi anlayan gizli polis onu işindən uzaqlaşdırdı. Bu 3-4 gün sonra Məhəmməd Altunbayın yox ediləcəyi demək idi. 1941-ci il idi… Məhəmməd Altunbay digər 2 pilot dostları ilə birlikdə plan qurdular və sərnişini olduqları təyyarəni havada ikən ələ keçirdilər. Təyyarənin Türkiyəyə uçacaq qədər benzin ehtiyatı yox idi deyə İrana məcburi eniş edildi. Məhəmməd Altunbay bundan sonra məşəqqətli bir dövr keçirərək 1942-ci ildə Türkiyəyə qovuşa bildi. Ancaq “qırmızı” imperializmə qarşı olan kini də özü ilə bərabərində aparmışdı.           Mehmet Altunbay  《Hərfləri öyrənməyə başladığım zaman böyüklərim Anadoludan, Mustafa Kamaldan danışırdılar. Düşmənlərin bölüşdürdüyü Anadoluya yardım mövzusu açılır və böyüklər Anadoluda düşmənə qarşı savaşmaq üçün səbirsizlənirdilər. Ankarada Türkiyə Böyük Millət Məclisinin açılışı ilə əlaqadar danışılanları tam xatırlamıram. Ancaq həmin vaxtlarda kommunist Rusiyasının ölkəmizi işğal etmək istədiyi söhbətləri hələ də qulaqlarımda eşidilir. “Leninin əsgərləri gəlir” sözləri eşidilməyə başlanılanda şəhərdə böyük köç hazırlığı başlanmışdı. Biz Gəncədə yaşayırdıq. Biz uşaqlar, anaları, nənələri və başqa qadınlarla birlikdə şəhərdən köçdük. Bir həftə dağlarda ac-susuz yaşadıq. İndi tarixi daha dəqiq deyə bilərəm. Kommunist Rusiyasının məmləkətimizi işğal etdiyi tarix 27 Aprel 1920-ci il idi. Hərfləri yeni öyrənməyə başlamışdım və 6 yaşım var idi. Dağlarda bir həftə ac-susuz qaldıqdan sonra şəhərə qayıtdıq. Şəhərin giriş qapısındaca türk kişilərinin vurulmuş, əzilmiş bədənləri ilə qarşılaşdıq. Şəhərin içinə doğru irəlilədikcə cəsədlərin sayı artırdı. Və elə bir an gəldi ki, cəsədləri tapdalamadan keçmək mümkün olmadı. Mən kommunizmə və kommunistlərə hürriyyəti əzdikləri üçün düşmənəm! Mən kommunizmə insanları heyvanlaşdırmaq istədiyi üçün düşmənəm! Və kommunizm Azərbaycanda türkləri kütləvi şəkildə öldürdüyü üçün mənim nəzərimdə türk düşməni idi. Bəli, mən kommunizmin və kommunistlərin türk düşməni olduğunu bilirdim, türkləri yer üzündən silmək istədiklərini gözlərimlə görmüşdüm. Şəhərin türk kişilərinin cəsədləri ilə dolu olduğunu gördüyümüz gün hamımızı saxlayan kommunistlər bizi bir zirzəmiyə saldılar. Səhərə qədər uşaqların fəryadlarını, qadınların naləsini eşitdim. Sabahı gün hamımızı bayıra çıxardılar, aramızda az sayda olan kişiləri divarın yanına düzüb gözümüzün qabağında güllələdilər. Böyük kədər içində evlərimizə qayıtdıq. Evdə hər şey oğurlanmış və ya məhv edilmişdi. Daha sonra şəhərin içində qalmış şəhidlərimiz və güllələnmiş insanlarımız dəfn edilməyə başlanıldı. Ardınca aclıq və xəstəlik yayılmağa başladı. O sırada kommunist ruslar gecə-gündüz oyunlar oynayır, qəhqəhələr atırdılar. Gecələr türk evlərindəki qadınlara hücum etdiklərini də eşidirdik. Kommunist rejimi deyiləndə yadımda bu zülmlər və hücumlardan başqa bir də qara çörəyin görüntüsü qalıb. Qadınlar sübh tezdən bu qara çörəyi ala bilmək üçün növbəyə dayanırdılar. Axşam qaranlığında evə qayıdan qadınları gözüyaşlı qarşılayırdıq. Yaşamaq və ölməmək kommunistlərin zülmlərinə və cinayətlərinə dözmək demək idi. 1929-cu ilin oktyabr ayında Azərbaycan türklüyünün kommunizm və kommunist imperializminə qarşı üsyan qaldırdığı zaman mənim 15 yaşım var idi. Türkün bu hürriyyət savaşına dünyadan dəstək gələcəyini gözləməyimiz hədər yerə idi. Macar üsyanında olduğu kimi Azərbaycan türkünün də yardım fəryadını bütün insanlıq sadəcə izlədi və Azərbaycan türkləri Qırmızı Ordunun tankları altında can verdilər. Kommunist imperializmin zülmlərinə dözdüyümüz kimi insanlığın hürriyyət savaşımıza qarşı göstərdiyi laqeydliyə də dözdük. Amma bu olanlara dözməyimiz kommunizmə qarşı qəlbimizdə olan kini söküb atdığımız demək deyildi. Kommunist rejim elə qorxunc bir təşkilat idi ki, qəlbimizdə olan bu kini belə aşkarlaya bilirdi. Ələ keçirdiyimiz sərnişin təyyarəsi ilə kommunist rejimdən qaçarkən İrana məcburi eniş etmişdik, eniş zamanı təyyarənin yararsız hala düşməsi məni ölümlə üz-üzə qoymuşdu. Bunların heç bir önəmi yox idi. Türkiyəyə qovuşduğum zaman içim çox böyük fərəhlə dolmuşdu. Amma ürəyimdə kommunizm və kommunist imperializminə qarşı olan kin daha da böyüməkdə idi. Türklüyü yer üzündən silməyə çalışan kommunizm… Bu sadəcə bir rejim deyildi... Bir az da Azərbaycan Cümhuriyyətinin quruluşundan əvvəlki zamanı və milli hökumətimizin kommunist ordusu tərəfindən sonlandırılmağı haqqında danışmaq istəyirəm. 1914-cü il dünya müharibəsinin sonunda Rusiya Çarlığının qanlı səltənəti sona çatmışdı və əsir türk ölkələrində qurtuluş ümidi yaranmışdı. Ancaq o zaman da köhnə çarlığı yenidən diriltməyə çalışan Denikin ordusu ilə birlikdə Moskva silahları ilə təchiz edilmiş erməni daşnak ünsürləri Azərbaycanı təhdid etməyə başlamışdı. Bəlkə də Azərbaycan bu yeni təhlükə qarşısında daha böyük vəhşiliklə üz-üzə idi. Tam bu ərəfədə qərb sərhədlərimizdən böyük qüvvədə olan xilaskar qardaş əli bizə doğru uzanırdı: Türk ordusu gəlirdi... Nuru və Mürsəl paşanın komandanlığı altında olan bu ordunu Azərbaycan türkləri böyük sevinc və coşqun alqışlarla qarşıladı. Qəlbləri tükənməz inamla dolan, ümidləri çiçəklənən odlar yurdunun aslan ürəkli insanları Anadoludan gələn məhmətciklərin şərəfinə minlərlə qurban kəsmişdi. Ölkənin hər yerində türkiyəli qardaşlarını qarşılamaq üçün şənliklər qurulurdu. Şəhərli və kəndlilər sevinclərini milli mahnılar oxumaqla ifadə edirdi. Böyük vətənpərvər və qəhrəman olan 2 türk komandiri Nuru və Mürsəl paşanın rəhbərliyi altında gələn aslan ürəkli Anadolu əsgərləri azəri-türk qardaşları ilə əl-ələ, çiyin-çiyinə verərək çox çətin və qanlı savaşdan sonra, Azərbaycanı boğan və qanını sovuran düşmənlərdən tamamilə təmizləmişdi. Bu 2 silah və qan qardaşının polad əzmi nəticəsində Azərbaycan əsarətdən xilas olaraq 28 May 1918-ci ildə ilk Türk Cümhuriyyəti olaraq istiqlalını elan etmişdi. O gün Türk dünyasının gözlədiyi ən böyük gün idi. Bu, Azərbaycan türklərinin 100 ildi axan gözyaşının quruduğu gün idi. Bu, Azərbaycan tarixinin ən şanlı və müqəddəs günü idi. Bu, üçrəngli və ay-ulduzlu Azərbaycan bayrağının yüksəklərə ucaldığı gün idi. Bu, 5 min Anadolu igidinin Azərbaycanın istiqlalı uğrunda sevərək canlarından keçdiyi və şəhid olduqları gün idi. Bəli, o anlar heç vaxt unudulmayacaq böyük və müqqədəs günlər idi. Azərbaycanın şanlı tarixi və qəhrəman gələcək nəsilləri istiqlalımız uğrunda son damla qanına qədər savaşan türkiyəli qardaşlarını heç vaxt unutmayacaqlar. Azərbaycan türkləri bu qardaşlığın qarşısında daima hörmətlə baş əyəcəklər. 28 May 1918-ci ildə qurulan Azərbaycan Cümhuriyyəti qısa zaman ərzində demokratik prinsiplərə əsaslanan müasir bir dövlət olmağa başlamışdı. Bu ölkədə yaşayan hər fərd eyni hüquqa malik idi. Azərbaycan Cümhuriyyəti qonşu ölkələrdə sıx və dost münasibətdə idi və onlara lazım olan həm maddi, həm də iqtisadi yardımını əskik etmirdi. Öz torpağımızda öz millətimizə dayanaraq milli hökumətimizi qurmuşduq. Sonunda məmləkətimizdə həyat, mal, namus və vicdan təhlükəsizliyi bərqərar olmuşdu. Artıq nə qatil, nə quldur, nə dar ağacı, nə Sibir sürgünləri, nə də rütubətli və qaranlıq zindanlarda çürüyən insanlar qalmışdı. Azərbaycan xalqı öz taleyinə özü qərar verərək istiqbala doğru əmin addımlarla irəliləyirdi. Həmin vaxt ölkənin kəndlisinə də, şəhərlisinə də, cavan və qocasına da milli mübarizəyə və istiqlalımıza bağlılıq təkcə ürək və hisslərlə yox, eyni zamanda ağıl və düşüncə ilə hakim olmuşdu. Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurulmasından 2 il keçməmişdi ki, Rusiya bu dəfə kommunist ordusu ilə Azərbaycanı yenidən işğal etdi. 27 aprel 1920-ci ildə baş verən bu işğal haqqında daha əvvəl danışmışdım. Beləliklə, Azərbaycan türkləri olaraq biz həm Çar Rusiyasının, həm də kommunist Rusiyasının zülmünə məruz qalmışdıq. Halbuki, kommunistlərin iddiası belə idi: millətlərin daxili işinə qarışmamaq, xalqlar arasında dostluq yaratmaq. Bundan əlavə kommunistlər davamlı olaraq özlərinin sülh tərəfdarı kimi tanıdılması haqqında təbliğat aparırdı. Bu kommunizmin taktikası idi. Kommunistlər özlərini dostluğa və sülhə əhəmiyyət verən insanlar olaraq tanıdaraq millətləri aldatmaq məqsədi güdürdülər. Həqiqətdə isə kommunistlər qədər dostluğa, sülhə, hürriyyət və istiqlala düşmən olan başqa bir qüvvə tarix boyu görülməmişdi. Onlar hədəflərinə çatana qədər özlərini demokratik prinsiplərə inanan, xalqın rifahını istəyən, insanlığa xidmət etmək arzusu ilə yaşayan insanlar olaraq tanıdır və bu işdə uğur da qazanırdılar. Bəli, kommunistlərin təlqin və yalanlarına inananlar və aldananlar olurdu. Bu insanlar, yəni kommunizmin təlqin və yalanlarına inananlar, kommunistlərdən daha təhlükəli idi. Çünki bir millətin içində belə zəif insanların olması o məmləkətdə kommunistlərin qüvvətlənməsinə xidmət edirdi. Kommunizm bizim üçün sadəcə rejim deyildi. Biz Türk dünyası olaraq həm milliyyətçiliyimizi, həm də insanlığımızı qorumalı idik. Və biz türklük olaraq kommunizmdən, kommunist imperializmindən qorunmaq məcburiyyətində idik. Fikrimcə, dünyanın hürr məmləkətlərində kommunizmlə mübarizə mövzusunda göstərilən səylər və çalışmalar çox zəifdir. Kommunizmlə mübarizədə qarşılıqlı təbliğata üstünlük vermək lazımdı. Digər tərəfdən hökumətlər kommunizmlə mübarizəyə I dərəcəli əhəmiyyət verməlidirlər. Əgər kommunizmlə mübarizə aparan insanlar hökumətin dəstək və yardımını ala bilməsələr, bu mübarizədən geri çəkilə bilərlər. Üstəlik kommunizmlə mübarizə aparmağa qərar verən insanlar artıq kommunizmlə mübarizə aparanların bu işdən geri çəkildiyini gördükləri zaman dərhal qərarlarını dəyişəcəklər və kommunist təbliğatı qarşısında səssizliyi seçəcəklər. Əlavə olaraq onu da demək istəyirəm ki, kommunist rejim qurulduqdan sonra kommunizmdən xilas olmaq üçün aparılacaq mübarizələrdə uğur əldə etmək demək olar ki, mümkünsüz idi. Çünki kommunist rejimdə meydana gələ biləcək bütün üsyanlar əvvəlcədən hesablanmışdı. Kommunizmə qarşı baş qaldıracaq üsyanlara rəhbərlik edə biləcək bütün insanlar ya öldürülürdü, ya da sürgünə göndərilirdi. Bütün bu tədbirlərə rəğmən kommunist rejim yenə də zülm və təzyiqlərinə davam edirdi. Xalq arasında yayılan, ordu içinə sızdırılan, məktəblərdə uşaqlar arasına belə yerləşdirilən kommunist casuslar rejim əleyhinə danışılan ən kiçik sözü belə xəbər verirdi. İnsanın insan kimi düşünə bilməsi üçün bir dəqiqə belə vaxt tanımayan kommunist rejim iş saatları xaric kommunizm təbliğatlarının aparıldığı toplantılar tərtib edirdi və davamlı zülm və təbliğatlar sayəsində ayaqda qalmaqda idi. Bundan əlavə olaraq kommunist rejim dünya ilə bütün əlaqəsini kəsmiş, dünyada insanlığın və hürriyyətin nə olduğunu bildirəcək ən kiçik işarəyə belə qapılarını bərk-bərk bağlamışdı. Bu yolla kommunist rejimdə yaşayan insanlar zülm və təzyiq altında yaşayır, dünyadan xəbərsiz qalır və müqavimət etmək imkanından məhrum edilirdi. Görünən odur ki, kommunist sistemə keçdikdən sonra ordan xilas olma ehtimalı demək olar ki, yoxdur. Belə olduğu halda kommunist sistemə keçilmədən onunla mübarizə aparmaq lazımdır. Bu məsələlərdə hökumət millətə rəhbərlik etməlidir. Kommunizmlə mübarizədə hökumət rəhbərlik etməsə, millətin öz-özünə qüvvətlənməsi mümkün deyil. Ancaq unudulmamalıdır ki, kommunizmlə mübarizə məsələsinə böyük məbləğ ayrılmalıdır. Kommunizmlə mübarizəni sadəcə milli məsələ və milli dava olaraq görmək və mübarizəyə pul xərcləmədən yalnız millətin milli duyğuları ilə qələbə qazanılacağını düşünmək ən böyük səhvlərdən biridir. Kommunizmin nə olduğunu və kommunist rejimin hansı zülmlər törətdiyini bildirmək üçün bu mövzuda yazılmış kitab və əsərlər kəndlərə qədər yayılmalıdır. Və bu işi davamlı olaraq görmək lazımdır. Çünki kommunistlər öz təbliğatlarını davamlı olaraq nəşriyyat vasitəsilə aparır və qələm silahından istifadə edərək öz fəaliyyətlərinə heç fasilə vermirdilər. Buna qarşılıq olaraq milləti kommunizmdən qorumaq üçün fasiləsiz fikir mübarizəsi aparılmalıdır. Əlbəttə ki, bizim kommunist rejimdə gördüklərimizi oxuyan insanlar, kommunizmin dəhşətini az da olsa anlayacaqlar. Amma bir müddət sonra etdiyimiz xəbərdarlıqlar da unudulacaqdır. Etiraf etməliyik ki, insanlar hürriyyətin qiymətini hürr şəkildə yaşayan zaman bilmirlər və hürriyyəti qorumalı olduqlarını da anlamırlar. Buna görə də onlara davamlı olaraq xəbərdarlıq edilməlidir. Kommunizmlə aparılan fikir mübarizəsində üstün durumda olan məmləkətlərdə kommunizmin uğur əldə etməsi mümkün deyil. Kommunistlər aldada və təsir altına sala biləcəkləri toplumlarda üst-üstə həmlələr edirlər. Kommunizmlə mübarizənin nə olduğunu və kommunizmə qarşı necə mübarizə aparıldığını bilməyən toplumlar kommunistlər qarşısında hərəkətsiz qalacaq və o an kommunistlər belə toplumları ayaqlar altına alaraq məqsədlərinə nail olacaqlar. Azərbaycan türkləri kommunizmə qarşı üsyan qaldırdığı zaman mənim 15 yaşım var idi və millətimizin “qırmızı” ordu qarşısında yalnız qaldığını görmüşdüm. Dünya ölkələri də bizə kömək etməmişdi. Bugünkü Türkiyəmizi kommunizmdən qorumaq istəyiriksə, dünya ölkələrindən kömək gözləmək əvəzinə, öz vəzifə borcumuzu dərk etməli və kommunistlərin təbliğatını boş çıxarmaq üçün davamlı olaraq əks-təbliğatlar aparmalıyıq. 》 Xatirəni toplayan: Rəfiq Qorqud Azərbaycan türkcəsinə uyğunlaşdıran: Nigar Musazadə & Dilarə Begili Təqdim etdi: Ceyhun Nəbi

Ukraynanın ərazi-bütövlüyü və azadlığı uğrunda daha bir azərbaycanlı həlak olub. Sozcu.az xəbər verir ki, bununla bağlı Odessa Azərbaycanlıları Birliyinin sədr müavini Anar Natiqoğlu məlumat yayıb. O, Ruslan İsmayıl oğlu Abdullayevin davam edən döyüşlərdə həlak olduğunu bildirib.