Aktual

Məktəblərdə nizam-intizam məsələsi Azərbaycan təhsilinin ən çox problemlərlə üzləşdiyi sahələrdən biridir. Şagirdlərin davranış qaydaları faktiki olaraq kağız üzərində mövcud olsa da, praktikada nəzarət mexanizmi bir qədər zəifdir. Dərs prosesində mobil telefonlardan istifadə, sosial şəbəkələrə giriş, oyun asılılığı, müəllimlə ünsiyyətdə hörmətsizlik və ümumi qaydalara əməl olunmaması artıq müəyyən qədər adi hal alıb. Mövzu ilə bağlı təhsil eksperti Kamran Əsədov Modern.az-a açıqlamasında bildirib ki, Elm və Təhsil Nazirliyi  illərdir sözügedən istiqamətdə ciddi addım atmır, yalnız formal bəyanatlarla kifayətlənir. Onun sözlərinə görə, nə şagird davranış qaydaları yenilənib, nə də real icra mexanizmləri yaradılıb. Halbuki cəmiyyətin tələbi və beynəlxalq təcrübə açıq şəkildə göstərir ki, məktəblərdə qaydalar sərtləşdirilməsə, təhsilin keyfiyyəti artmayacaq: "Rəsmi statistikalara əsasən, Azərbaycanda məktəb yaşlı uşaqların təxminən 78 faizi gündəlik olaraq mobil telefondan istifadə edir. 2023-cü ildə aparılan sorğulara görə, şagirdlərin 62 faizi dərs zamanı telefonla sosial şəbəkəyə daxil olur, 48 faizi isə oyun oynadığını etiraf edib. Bu göstəricilər pedaqoji mühit üçün çox təhlükəlidir. Müəllimlərin öz müşahidələri də təsdiqləyir ki, mobil telefonlar uşaqların dərs zamanı diqqətini tamamilə yayındırır, öyrənmə tempini zəiflədir və intizamı pozur. Buna baxmayaraq, nazirlik bu sahədə vahid və sərt mexanizm ortaya qoymur, yalnız məktəb rəhbərliklərinin öhdəsinə buraxır. Nəticədə bir məktəbdə telefonlar toplanır, digərində isə şagirdlər dərsdə sərbəst şəkildə istifadə edirlər. Bu uyğunsuzluq isə ümumi təhsil sistemində xaos yaradır". Ekspert qeyd edib ki, “Təhsil haqqında” Qanunun 30-cu maddəsində ümumi təhsil müəssisələrində daxili intizam qaydalarının müəyyən olunması və onların icrası təminatı yer alır: "Lakin bu norma faktiki olaraq işlək deyil. Nazirlik qaydaların pozulmasına görə, konkret sanksiya mexanizmi hazırlamayıb. Şagirdlər intizamı pozanda yalnız “sinif rəhbərinin izahatı” ilə kifayətlənilir. Halbuki qanun tələb edir ki, məktəb davranış qaydaları icbari xarakter daşısın və bütün şagirdlərə bərabər tətbiq edilsin. Dünya təcrübəsinə baxdıqda, Fransa 2018-ci ildən məktəblərdə mobil telefon istifadəsini tam qadağan edib. Türkiyə 2024-cü ildən oxşar qadağa tətbiq etdi və bu qərar dərhal sinifdaxili intizam göstəricilərinə təsir göstərdi. İngiltərənin bəzi məktəblərində telefonlar dərs başlamazdan əvvəl xüsusi şkaflarda saxlanılır. ABŞ-da ştatların bir qismində telefon istifadəsi tam qadağandır, digərlərində isə ciddi məhdudiyyətlər var. Bu ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, sərt qaydalar olmadan təhsil keyfiyyətini yüksəltmək mümkün deyil. Azərbaycan isə hələ də bu məsələdə addım atmaqdan çəkinir". Kamran Əsədovun sözlərinə görə, telefon qadağasının tətbiqinin müsbət tərəfləri çoxdur: "Birincisi, şagirdlərin dərsə diqqəti artır, müəllimlər dərs prosesinə nəzarəti daha rahat həyata keçirirlər. İkincisi, sosial-emosional mühit yaxşılaşır, uşaqlar bir-biri ilə ünsiyyət qurmağa, müzakirələr aparmağa başlayır. Üçüncüsü, şagirdlər arasında kiberzorakılıq halları azalır. Amma bu addımın atılmaması mənfi nəticələr doğurur: sosial şəbəkə asılılığı artır, dərsə maraq zəifləyir, şagirdlər müəllimdən daha çox telefona yönəlirlər". O həmçinin vurğulayıb ki, əgər bu tendensiya Azərbaycanda tətbiq olunarsa, dərs intizamı güclənəcək, tədrisin keyfiyyəti isə artacaq. Ekspertin fikrincə, bunun üçün sadəcə qadağa yetərli deyil: "Davranış qaydaları köklü şəkildə yenilənməli, şagirdlərin məktəbə davamiyyəti, geyim forması, müəllimlə ünsiyyəti və digər intizam məsələləri də ciddi nəzarətə götürülməlidir. Nazirlik isə illərdir bu istiqamətdə nə plan, nə də strategiya hazırlayıb. Marifləndirmə işləri aparılmır, valideynlərə və ictimaiyyətə bu qaydaların faydası izah olunmur. Ən böyük tənqid isə ondan ibarətdir ki, Elm və Təhsil Nazirliyi proqnozlar hazırlamır, gələcək strategiya təqdim etmir, yalnız situativ qərarlarla idarəetməni davam etdirir. Halbuki normal təhsil siyasəti qabaqlayıcı tədbirlərə əsaslanmalıdır. Telefonların qadağanı və davranış qaydalarının sərtləşdirilməsi məsələsində də nazirlik yalnız problemləri seyr edir, amma həll mexanizmi ortaya qoymur. Bu, təhsil siyasətinə qeyri-peşəkar yanaşmanın açıq göstəricisidir". Təhsil eksperti onu da əlavə edib ki, əgər biz keyfiyyətli təhsil istəyiriksə, məktəbdə intizamı bərpa etməli, telefonlardan istifadəyə qadağa qoymalı, şagird davranış qaydalarını sərtləşdirməliyik: "Bu addımlar olmadan nə müəllimlərin əməyinə dəyər veriləcək, nə də şagirdlərin gələcəyi sağlam əsaslar üzərində formalaşacaq. Azərbaycan təhsilində əsas dəyişiklik də məhz buradan başlamalıdır",- deyə K.Əsədov fikrini yekunlaşdırıb.

Donald Tramp hazırda Ukraynaya qarşı müharibədə Rusiya Federasiyasına dəstək verməklə sovet casusu kimi çıxış edir. Sozcu.az CNN-ə istinadla xəbər verir ki, bunu Portuqaliya prezidenti Marselo Rebelo de Sousa bildirib. "Dünyanın ən böyük fövqəldövlətinin lideri obyektiv olaraq sovet və ya rus casususdur. O, casus kimi fəaliyyət göstərir. Obyektiv desək, Amerikanın yeni rəhbərliyi strateji baxımdan Rusiya Federasiyasına şərait yaradıb", - deyə o vurğulayıb.  De Sousa əlavə edib ki, Tramp həm Ukrayna, həm də Avropanı istisna olmaqla, yalnız tərəflərdən biri ilə danışıqlar aparmaq istəyir.

Azərbaycanda avqustun 28-də 39 dərəcə isti olacağı gözlənilir. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "Report"a Milli Hidrometeorologiya Xidmətindən məlumat verilib. Sabah Bakıda və Abşeron yarımadasında hava şəraitinin dəyişkən buludlu olacağı, əsasən yağmursuz keçəcəyi gözlənilir. Arabir güclənən şimal-qərb küləyi əsəcək.  Havanın temperaturu gecə 20-24, gündüz 27-30 dərəcə isti olacaq. Atmosfer təzyiqi 761 mm civə sütunu, nisbi rütubət isə gecə 70-75 %, gündüz 45-55 % təşkil edəcək. Azərbaycanın rayonlarında havanın əsasən yağmursuz keçəcəyi gözlənilir. Lakin gecə və səhər Lənkəran-Astara zonasının bəzi yerlərində qısamüddətli yağış yağacağı, şimşək çaxacağı, dolu düşəcəyi ehtimalı var. Gecə və səhər bəzi dağlıq ərazilərdə duman olacaq. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 22-26, gündüz 34-39, dağlarda gecə 12-17, gündüz 24-29 dərəcə isti olacaq.

Ölkəmizin bütün ümumi təhsil müəssisələrində I siniflərdə dərsin müddəti hazırda 45 dəqiqədir. Bu norma Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ildə qəbul etdiyi 171 nömrəli qərarla təsbit olunub. Modern.az “Azərbaycan müəllimi”nə istinadən xəbər verir ki, ibtidai siniflərdə dərs zamanı təlimə sərf olunan vaxt ümumi dərs müddətinin 80 faizindən çox ola bilməz. Bundan əlavə, günün ortasında 40 dəqiqədən artıq olmayan dinamik fasilə də nəzərdə tutulur. Elm və Təhsil Nazirliyindən bildirilib ki, hazırda bu normativlərin dəyişdirilməsi gündəmdə deyil. Təhsil İnstitutunun metodisti Səidə Dünyamalıyeva da təsdiqləyib ki, bütün siniflərdə dərs müddəti eynidir - 45 dəqiqə. Onun fikrincə, xüsusilə 1-ci sinif şagirdləri üçün bu, kifayət qədər uzun görünə bilər: “Əvvəlcə nəzərə almaq lazımdır ki, həmin uşaqlar məktəbəqədər hazırlıq qruplarına və ya bağçalara cəlb olunublarmı? Əgər bu təcrübələri varsa, artıq müəyyən qaydalara, vaxt və davranış rejiminə alışmış olurlar. Amma elə uşaqlar da var ki, birbaşa evdən məktəbə gəlirlər. Bu halda 45 dəqiqəlik dərs prosesi onlar üçün həm çox uzun, həm də psixoloji və fiziki cəhətdən ağır ola bilər”. S.Dünyamalıyeva əlavə edib ki, azyaşlı uşaqlar uzun müddət eyni fəaliyyətdə sıxılır, hərəkət etmək, oyun oynamaq istəyirlər. Ona görə də müəllim 45 dəqiqəlik dərsi elə qurmalıdır ki, şagird həm öyrənsin, həm əylənsin, həm də yenidən məktəbə gəlmək həvəsində olsun. Beynəlxalq təcrübə nə deyir? Dünyanın müxtəlif ölkələrində ibtidai siniflərdə dərs müddətləri müxtəlifdir və bu, pedaqoji yanaşmaların fərqliliyini göstərir. Məsələn, İtaliyada dərslər adətən 30-35 dəqiqə davam edir və bu qısa dərslər şagirdlər üçün daha çox fasilə imkanı yaradır. Finlandiyada isə 45 dəqiqədir və dərsdən sonra şagirdlərə 15 dəqiqəlik istirahət fasiləsi verilir.  Latviya təhsil sistemində I sinifdə dərslər 35 dəqiqə davam edir, yuxarı siniflərdə isə 40-45 dəqiqəyə qədər uzanır.  Türkiyədə ibtidai sinif şagirdləri 40 dəqiqəlik dərslərdə iştirak edir və dərslər arasında 10 dəqiqəlik fasilələr təşkil olunur. Sinqapurda dərslər 30-40 dəqiqə arasında dəyişir və burada oyun əsaslı öyrənmə metodları üstünlük təşkil edir.  İngiltərədə isə şagirdlər fəaliyyət blokları ilə öyrədilir; qısa, 15-20 dəqiqəlik bloklar fasilələrlə növbələşərək dərs prosesini maraqlı və cəlbedici edir.  Çin məktəblərində dərslərin müddəti adətən 40 dəqiqədir, bəzi bölgələrdə isə I sinifdə 35 dəqiqəyə qədər qısaldılır.  Yaponiyada isə ibtidai sinif şagirdləri 35 dəqiqəlik dərslərlə məşğul olurlar. Səhiyyə təşkilatlarının yanaşması Amerika Pediatriya Akademiyasının (AAP) tövsiyələrinə görə, uşaqların diqqət saxlama qabiliyyəti onların yaşına uyğun dəqiqələrlə ölçülür. Məsələn, 6 yaşlı uşaq 6-8 dəqiqə, 7 yaşlı uşaq isə 7-9 dəqiqə fasiləsiz diqqət göstərə bilir. Buna görə də dərslərin qısa bloklarla təşkili, ardınca isə fəaliyyət dəyişikliyi vacibdir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının sənədlərində isə qeyd olunur ki, 6-7 yaşlı uşaqlar ən geci 30-40 dəqiqədən bir ayağa qalxıb hərəkət etməlidirlər. Bu, həm fiziki, həm də zehni sağlamlıq baxımından zəruridir.  Təhsil psixoloqları da diqqət müddətini sadə düsturla izah edirlər: yaş vurulsun 2-5 dəqiqə. Yəni 7 yaşlı uşaq dərs prosesində maksimum 14-35 dəqiqə diqqətini qoruyaraq öyrənə bilir. Bu isə yalnız oxu-yazı ilə deyil, oyun, rəsmlə məşğuliyyət, qrup işi kimi fəaliyyətlərin növbələşməsi ilə mümkündür. Göründüyü kimi, bəzi ölkələrdə (Latviya, Yaponiya, İtaliya və s.) ibtidai siniflərdə dərs müddəti daha qısadır. Finlandiya və İngiltərə kimi ölkələr isə fasilələrin tezliyi və uşaqların aktivliyinə xüsusi diqqət yetirir. Azərbaycanda mövcud qaydalar dərsin 45 dəqiqədən az olmamasını tələb etsə də, beynəlxalq təcrübə sübut edir ki, dərsin keyfiyyətinə təkcə müddət yox, həm də onun təşkili, fasilələrin düzgün planlanması və uşaqların yaş xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılması birbaşa təsir göstərir.

Qəbələ Rayon Polis Şöbəsinin əməkdaşları tərəfindən narkotik tərkibli bitkilərin kultivasiyasına qarşı əməliyyat keçirilib. DİN-in Mətbuat Xidmətinin Şəki regional qrupundan Sozcu.az-a bildirilib ki, tədbirlərlə 50 yaşlı Nəcəf Alxasov saxlanılıb. Ona məxsus fındıq bağında kultivasiya edərək yetişdirdiyi 107 ədəd çətənə bitkisi aşkar olunub. N.Alxasov çətənə kollarını satış məqsədilə əkdiyini bildirib. Faktla bağlı cinayət işi başlanılıb, təqsirləndirilən şəxs barəsində məhkəmənin qərarı ilə həbs qətimkan tədbiri seçilib. İstintaq tədbirləri davam etdirilir.

Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski Niderland hökumətinin rəhbəri vəzifəsini icra edən Dik Shoof ilə telefon əlaqəsi saxlayıb. Sozcu.az xəbər verir ki, Ukrayna dövlət başçısı bu barədə rəsmi məlumatı “X” sosial şəbəkəsində paylaşıb. Zelenskinin sözlərinə görə, söhbət zamanı əsas müzakirə mövzusu Rusiya ilə bağlı vəziyyət olub. O bildirib ki, Moskva sülhə maraq göstərmir və mövcud durumu dəyişmək üçün beynəlxalq səviyyədə daha güclü təzyiqə ehtiyac var. Prezident həmçinin ən yüksək səviyyəli görüşlərin vacibliyini vurğulayıb.  Danışıqda Ukraynanın təhlükəsizlik təminatları məsələsi də gündəmə gətirilib. Zelenski qeyd edib ki, hazırda Kiyev ABŞ və Avropa tərəfdaşları ilə birlikdə bu istiqamətdə konkret mexanizmlər hazırlayır və yaxın günlərdə onların yekunlaşdırılması gözlənilir. “Biz Niderlandın bu prosesdə necə daha fəal iştirak edə biləcəyini və ölkəmizin müdafiəsinə əlavə dəstək verə biləcəyini müzakirə etdik”, – deyə Zelenski açıqlamasında bildirib. Prezident əlavə edib ki, tərəflər Ukraynanın müdafiə sənayesinə sərmayələr, birgə layihələrin reallaşdırılması və yaxın vaxtlarda baş tutacaq yeni görüşlər barədə də fikir mübadiləsi aparıblar./Musavat.com

Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələri işğal altındakı Sevastopoldakı “Xersones” aerodromunda Rusiyanın “Forpost” və “Mohajer-6” PUA-ları üçün bazasını məhv edib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələrindən məlumat verilib. Məlumata görə, zərbələr nəticəsində 3 ədəd “Mühacir-6” və 2 ədəd “Forpost” PUA-ları məhv edilib. Bildirilib ki, bu PUA-lar Qara dəniz üzərində kəşfiyyat aparmaq üçün nəzərdə tutulurdu.

Trampın Ukraynadakı sülh səyləri dörd gündə dalana dirənib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə “Voll Strit Jurnal” yazıb. “Trampın sülh razılaşması əldə etmək üçün Vladimir Putin və Vladimir Zelenski ilə görüşmək ümidləri puça çıxdı. Onun Putin və Zelenskini müharibəni bitirməyi müzakirə etmək üçün görüşməyə çağıran ehtiyat planı da baş tutmayıb”, - məlumatda qeyd olunub. Nəşr yazır ki, ABŞ və Avropa rəsmiləri hələ də sülhməramlı qüvvələrin tərkibi ilə bağlı danışıqlar aparır, lakin bu ideya Kreml tərəfindən tez bir zamanda rədd edildi və Trampın ABŞ-ın hərbi iştirakının həcmini müəyyən etmək istəyi ilə bağlı suallar doğurdu: “Planlarının əksəriyyəti hələ də yerinə yetirilmədiyi bir vaxtda Tramp son 7 ayda onu narahat edən qeyri-müəyyənliklə üzləşir – o, Putinə nə qədər təzyiq göstərməyə və Zelenskini dəstəkləməkdə nə qədər irəli getməyə hazırdır?”

"Azərbaycan Tibb Universitetində (ATU) təhsil haqlarının fantastik səviyyədə yüksəldilməsi ağlasığmazdır. Necə olur ki, tibb bacısı ixtisasının ödənişi 5 min manatdır?" Bu sözləri "Yeni Sabah"a təhsil eksperti Etibar Əliyev deyib. O vurğulayıb ki, Azərbaycan təhsil sistemi ölkə müstəqillik qazandıqdan indiyə qədər irəliləyişlər əldə edilməyib:  “Heç bir ölkənin ali təhsil sistemi ayrıca ada kimi fəaliyyət göstərmir. Təcrübələr öyrənilir, professor-müəllim mübadiləsi həyata keçirilir. Yəni ali təhsil ölkədə insan kapitalına məsuldur. Özəl ali təhsil müəssisələri yarananda güman edirdik ki, bu sahədə dövlət universitetləri ilə rəqabət olacaq. Bu baş vermədi. Yəni özəl universitetlər özəl mülkiyyət kimi idarə olundu. Doğrudur, onları ayrı-ayrı fərdlər açır, amma dövlət ali məktəblərində, xüsusən, köhnə universitetlərdə inkişaf meyilləri demək olar ki, hiss olunmur. Təhsil haqlarına gəlincə, bütün dünyada çalışırlar ki, təhsili pulsuz olsun. Yetərincə nümunə var. Hətta elə ölkələr var ki, təhsil haqları çox yüksəkdir, amma onu universitet, xeyriyyə fondları ödəyir. Söhbət istedadın itməsindən, yoxa çıxmasından gedir”.  Etibar Əliyev qeyd edib ki, Azərbaycan Tibb Universitetində təhsil haqlarının fantastik səviyyəyə çatdırılması ağlasığmazdır: “Necə olur ki, tibb bacısı ixtisasının ödənişi 5 min manatdır? Dövlət sifarişi ilə təhsilin qiyməti ödənişli təhsilin qiymətindən bahadır - 9 min manat. Yəni dövlət 1 tələbəyə 9 min manat ödəyir. Ödənişli əsaslarla təhsil alan şəxs isə 6 min 500 manat ödəyir. Yəni dövlətdən 2500 manat daha çox vəsait qoparırlar. Heç bir keyfiyyət dəyişikliyi olmadığı halda, ödənişlər niyə artırılmalıdır? Bunu klinikalara, xəstəxanalara gedən hər kəs görür. Vəsait çox böyükdür, bunun müqabilində mütəxəssis hazırlığı zəif!  Digər ali məktəblərdə də təhsil haqlarını qaldırıblar, amma bu addım ixtisas seçimi ərəfəsində olmamalı idi. Bu əsaslandırılmalıdır: Universitetin güzəşti varmı? Yataqxana şəraiti, tələbələrin qidalanması necədir? Bunlar hamısı izah olunmalıdır. 20 ildir ki, bütün elm sahələri üzrə alim yetişdirməkdə problemlər var. Bunu hamı bilir. Əksər dissertasiyalar başqalar plagiatdır. Belə “alim” adı alanlar, tədris prosesini necə keyfiyyətli həyata keçirə bilərlər?!” Xatırladaq ki, yeni tədris ili üçün Azərbaycan Tibb Universitetində “Tibb” ixtisasının illik təhsilhaqqı artırılıb. Nazirlər Kabinetinin qərarına əsasən, “Tibb” ixtisası üçün 6500 manat, “Stomatologiya” ixtisası üçün 6000 manat, “Əczaçılıq”, “Fizioterapiya”, “İctimai səhiyyə” və “Tibb bacısı” ixtisasları üçün isə 5000 manat olaraq dəyişdirilib.

ABŞ və NATO artıq Ukrayna üçün təhlükəsizlik təminatları hazırlayır. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə “Röyters” məlumat yayıb. Məlumata görə, Avropa qoşunlarının Ukrayna ərazisinə milli bayraqları altında, lakin ABŞ komandanlığı altında yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Amma ABŞ qoşunları Ukraynaya göndərilməyəcək. Bundan başqa, ABŞ Ukraynanı əlavə hava hücumundan müdafiə sistemləri ilə təmin edə və ya hətta qırıcılarından istifadə edərək hava sahəsini bağlaya bilər.

NATO-nun növbəti sammiti 2026-cı il iyulun 7-8-də Ankarada keçiriləcək. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə NATO Baş katibi Mark Rutte deyib. “İyulun 7-8-də Ankarada NATO sammitinə ev sahibliyi etdiyi üçün Türkiyəyə təşəkkür etmək istəyirəm”, - baş katib bildirib. Rutte qeyd edib ki, NATO liderləri Ankarada bugünkü çağırışlara cavab hazırlamağa davam edəcəklər. Qeyd edək ki, Türkiyə son 20 ildə ikinci dəfə alyans sammitinə ev sahibliyi edəcək, bundan əvvəlki sammit 2004-cü ildə İstanbulda olmuşdu.

Avqustun 4-dən 17-dək Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin və “Azov” qvardiyasının hissə və bölmələrinin birgə tədbirləri nəticəsində Donetsk vilayətində Qruzkoye, Rubejnoye, Novovodyanoe, Petrovka, Vesyoloye, Zolotoy Kolodeç yaşayış məntəqələri azad edilib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargahı məlumat yayıb. Məlumata görə, əməliyyatlar nəticəsində rus ordusunun 984 hərbçisi məhv edilib, 355 nəgər yaralanıb, 37 nəfəri isə əsir götürülüb: “Bu müddət ərzində düşmənin 11 tankı, 8 zirehli maşını, 112 ədəd müxtəlif avtomobil və texniki vasitəsi, 1 ədəd RYAS, 22 top və 106 ədəd müxtəlif tipli PUA-sı məhv edilib”.