Aktual

Türkiyə və Ermənistan "İpək Yolu"nun keçdiyi Arpaçay üzərindəki tarixi körpünün birgə bərpası barədə razılığa gəlib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "Ermenihaber" saytı məlumat yayıb.

Bu ilin əvvəlinə olan məlumata görə Dövlət Neft Şirkətində (SOCAR) işləyən işçilərin sayı 48 min 69 nəfər olub. Sozcu.az xəbər verir ki, son 15 il ərzində SOCAR-da işçilərin sayı 31 min 500 nəfər və ya 39,6% azalıb. Belə ki, 15 il əvvəl – 2011-ci ilin əvvəlində SOCAR-da 79 min 569 nəfər işçi olub. Sonrakı illərdə SOCAR-da işçilərin sayı davamlı olaraq azalmağa başlayıb. Yalnız 2018-20-ci illərdə və 2023-cü ildə işçilərin sayında cüzi artım olub. 1 yanvar 2011 – 79 569 nəfər 1 yanvar 2012 – 77 140 nəfər 1 yanvar 2013 – 66 234 nəfər 1 yanvar 2014 – 61 088 nəfər 1 yanvar 2015 – 54 714 nəfər 1 yanvar 2016 – 52 104 nəfər 1 yanvar 2017 – 50 735 nəfər 1 yanvar 2018 – 50 424 nəfər 1 yanvar 2019 – 51 125 nəfər 1 yanvar 2020 – 51 695 nəfər 1 yanvar 2021 – 50 861 nəfər 1 yanvar 2022 – 48 870 nəfər 1 yanvar 2023 – 48 042 nəfər 1 yanvar 2024 – 48 320 nəfər 1 yanvar 2025 – 48 069 nəfər

Hava Nəqliyyatında Baş Gömrük İdarəsinin əməkdaşları tərəfindən həyata keçirilən kompleks nəzarət tədbirləri nəticəsində külli miqdarda narkotik vasitənin ölkə ərazisinə qanunsuz keçirilməsinin qarşısı alınıb. Sozcu.az bu barədə Dövlət Gömrük Komitəsinə istinadən xəbər verir. Məlumata görə, İstanbul-Bakı aviareysi ilə gələn Azərbaycan vətəndaşı olan qadın sərnişin gömrük nəzarəti zonasında şəxsi yoxlamaya cəlb olunub və onun üzərindən ümumi xalis çəkisi 153,551 qram olan narkotik vasitə - kokain aşkar edilib. Aparılmış təxirəsalınmaz əməliyyat-istintaq tədbirləri zamanı qeyd olunan narkotik vasitəni ölkə ərazisinə qaçaqmalçılıq yolu ilə keçirən qadın və ölkə ərazisində həmin cinayətin törədilməsində iştirakçılıqda şübhəli bilinən iki şəxs saxlanılıb. Faktla bağlı Dövlət Gömrük Komitəsinin Əməliyyat-İstintaq Baş İdarəsində əməliyyat-istintaq tədbirləri davam etdirilir.

“Hər bir insanın əməkhaqqı məbləğindən asılı olaraq, hesabına vəsait yığılır. Biz təklif etmişdik ki, gəlin qanun layihəsi qəbul edək və vətəndaş yığılan vəsaitdən istifadə edə bilsin. O zaman dedilər ki, yox, bu mümkün deyil, bu vəsait dövlətn vəsaitidir. Bu dövlət vəsaiti deyil axı, vətəndaşın maaşından sığorta fonunda yığılmış kapitaldır”. Bu sözləri “Yeni Sabah”a açıqlamasında sabiq deputat Vahid Əhmədov deyib. O bildirib ki, vətəndaş pensiya yaşına çatmamış vəfat edərsə, onun ailə üzvləri, heç olmasa xanımı bu vəsaitdən istifadə edə bilməlidir: “Bu məsələ çoxdan gündəmdədir. Mən Milli Məclisdə deputat olarkən, bir neçə dəfə pensiya kapitalı məsələsinə toxunmuşam. Çünki pensiya fondunda yığılan kapital, insanın əməkhaqqından toplanan vəsaitdir. Hər bir insanın əməkhaqqı məbləğindən asılı olaraq, hesabına vəsait yığılır. Biz təklif etmişdik ki, gəlin qanun layihəsi qəbul edək və vətəndaş yığılan vəsaitdən istifadə edə bilsin. O zaman dedilər ki, yox, bu mümkün deyil, bu vəsait dövlətn vəsaitidir. Bu dövlət vəsaiti deyil axı, vətəndaşın maaşından sığorta fonunda yığılmış kapitaldır. Elə adamlar var ki, onun 200-300 min manatlıq kapitalı yığılıb. Həmin vətəndaş pensiya yaşına çatmamış vəfat edərsə, onun ailə üzvləri, heç olmasa xanımı bu vəsaitdən istifadə edə bilməlidir”.  Vahid Əhmədov qeyd edib ki, ölkədə özəl pensiya fondlarının yaradılmasına da ehtiyac var: “Faktiki olaraq, qanun layihəsi olmalıdır ki, vətəndaş sığorta kapitalından istədikləri formada istifadə edə bilsin. Eyni zamanda ölkəmizdə özəl pensiya fondlarının yaradılmasına da ehtiyac var. Dünyanın bir çox ölkəsində bu praktika var. Özəl pensiya fondlarının özlərinin faiz qaydaları və digər imkanları olur. Bu qanun layihəsi mütləq olmalıdır. Özəl pensiya fondları yaradılmalıdır ki, alternativ olsun. Bütün dünyada alternativ var və həmin fondlardan istənilən vətəndaş istifadə edə bilir”. Qeyd edək ki, vəfat edən şəxsin sığorta məbləğinin ailəyə verilməsi ilə bağlı qanunvericiliyə dəyişiklik olunması təklif olunub. Bu təkliflə Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin bu gün keçirilən iclasında deputat Əziz Ələkbərli çıxış edib.

Son dövrlərdə Avropada məktəblərdə dərs saatlarının səhər 8-dən 10-a qaldırılması ciddi müzakirə olunur. Buna səbəb kimi bildirilir ki, böyüməkdə olan uşaqların bioloji ritmi onları səhərlər erkən oyanmağa imkan vermir, bu isə diqqət dağınıqlığına, yorğunluğa və tədris nəticələrinin zəifləməsinə səbəb olur. Hər səhər anasının əlindən tutub yuxulu-yuxulu ayaqlarını sürüyən, başını partaya qoyub yatan uşaqları dəfələrlə müşahidə etmişik. Ölkələr ayrı olsa da, problem eyni olduğundan bənzər dəyişiklik Azərbaycanda da ola bilərmi?   Sozcu.az ”ın xəbərinə görə, psixoloq Elşad Məmmədov Bizim.Media-ya açıqlamasında təsdiqlədi ki, uşaq orqanizmi yuxuya meyillidir, çünki böyüməkdə olan vücud yuxuya ehtiyac duyur: “Həm də uşaqlar hiperaktiv olduqları üçün daha tez yorulurlar. Nəticədə səhər erkən dərsə başlamaq onların stress səviyyəsini artırır və öyrənmə qabiliyyətini zəiflədir. Uşaqların yuxu rejimini nəzərə alan tədris qrafiki onların həm psixoloji, həm də fiziki sağlamlığı üçün vacibdir.” Təhsil eksperti Günay Əliyeva isə bildirdi ki, Azərbaycanda dərs saatlarının 10-da başlaması praktik olaraq çətin görünür. “Valideynlərin iş qrafikini nəzərə aldıqda, dərs başlanğıcını belə gecikdirmək mümkün deyil. Avropada özəl məktəblərlə yanaşı dövlət məktəblərinin də xüsusi avtobusları olur. Ana uşağı hazırlayıb qapının önündən yola salır. Bizdə isə analar yollarda qalıb, işləyən qadınlar üçün dərslərin gec başlaması əlavə problemdir. Bəlkə də yarım saat fərqlə gec başlamaq olar, amma bu qədər gec saatlarında dərsə başlamaq, növbəli dərs sistemi üçün də ağlabatan deyil”. Ekspert əlavə etdi ki, bunun ən yaxşı yolu uşaqların yuxu rejiminin tənzimlənməsi ilə bağlı maarifləndirmə kampaniyaları, valideyn və müəllimlərin məlumatlandırılması vacibdir. Belə yanaşma həm tədris keyfiyyətini, həm də uşaqların sağlamlığını qorumağa xidmət edə bilər.

Həbsdə olan keçmiş vəkil Adəm Məmmədov azadlığa buraxılıb. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə APA-ya onun vəkili İmran Ələkbərov məlumat verib. Adəm Məmmədovun həbs müddəti başa çatdığı üçün o, bu gün 9 saylı Cəzaçəkmə Müəssisəsindən azad edilib. Xatırladaq ki, Adəm Məmmədov bu il martın 5-də həbs edilib. Bununla bağlı Nərimanov Rayon Məhkəməsi qərar verib. Adəm Məmmədov vəkil Ceyhun Yusifovun iddiası əsasında Cinayət Məcəlləsinin 147-ci (böhtan) və 148-ci (təhqir) maddələri ilə təqsirli bilinərək 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Bundan başqa, məhkəmə C. Yusifovun müraciəti əsasında A. Məmmədovun qardaşı Xəyyam Məmmədovu 6 ay müddətinə islah işləri cəzasına məhkum edib. Qeyd edək ki, Vəkillər Kollegiyası Rəyasət Heyətinin 27 yanvar tarixli qərarı ilə Adəm Məmmədovun fəaliyyəti 3 ay müddətinə, vəkil Ceyhun Yusifovun fəaliyyəti isə 27.11.2024 tarixdən 1 illik dayandırılmışdı. Vəkillər Kollegiyası (VK) Rəyasət Heyətinin ötən ay keçirilən iclasında məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən, Adəm Məmmədovun vəkillik fəaliyyətinə xitam verilməsi ilə bağlı qərar qəbul olunub.

Hindistan Amerika məhsullarına tətbiq etdiyi rüsumları sıfıra endirməyi təklif edib, lakin olduqca gecdir. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə ABŞ Prezidenti Donald Tramp deyib. "İndiyə qədər Hindistan bizdən digər ölkələrlə müqayisədə daha yüksək tariflər tətbiq edərək, müəssisələrimizin Hindistana məhsul satmasına mane oldu. Bu, tamamilə birtərəfli fəlakət idi", - deyə o bildirib.

İctimai nəqliyyatda gedişhaqqı hazırda 50 qəpikdir və tariflərin artırılması ilə bağlı hər hansı qərar qəbul edilməyib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə Azərbaycan Yerüstü Nəqliyyat Agentliyi (AYNA) məlumat yayıb.

Məktəblərdə nizam-intizam məsələsi Azərbaycan təhsilinin ən çox problemlərlə üzləşdiyi sahələrdən biridir. Şagirdlərin davranış qaydaları faktiki olaraq kağız üzərində mövcud olsa da, praktikada nəzarət mexanizmi bir qədər zəifdir. Dərs prosesində mobil telefonlardan istifadə, sosial şəbəkələrə giriş, oyun asılılığı, müəllimlə ünsiyyətdə hörmətsizlik və ümumi qaydalara əməl olunmaması artıq müəyyən qədər adi hal alıb. Mövzu ilə bağlı təhsil eksperti Kamran Əsədov Modern.az-a açıqlamasında bildirib ki, Elm və Təhsil Nazirliyi  illərdir sözügedən istiqamətdə ciddi addım atmır, yalnız formal bəyanatlarla kifayətlənir. Onun sözlərinə görə, nə şagird davranış qaydaları yenilənib, nə də real icra mexanizmləri yaradılıb. Halbuki cəmiyyətin tələbi və beynəlxalq təcrübə açıq şəkildə göstərir ki, məktəblərdə qaydalar sərtləşdirilməsə, təhsilin keyfiyyəti artmayacaq: "Rəsmi statistikalara əsasən, Azərbaycanda məktəb yaşlı uşaqların təxminən 78 faizi gündəlik olaraq mobil telefondan istifadə edir. 2023-cü ildə aparılan sorğulara görə, şagirdlərin 62 faizi dərs zamanı telefonla sosial şəbəkəyə daxil olur, 48 faizi isə oyun oynadığını etiraf edib. Bu göstəricilər pedaqoji mühit üçün çox təhlükəlidir. Müəllimlərin öz müşahidələri də təsdiqləyir ki, mobil telefonlar uşaqların dərs zamanı diqqətini tamamilə yayındırır, öyrənmə tempini zəiflədir və intizamı pozur. Buna baxmayaraq, nazirlik bu sahədə vahid və sərt mexanizm ortaya qoymur, yalnız məktəb rəhbərliklərinin öhdəsinə buraxır. Nəticədə bir məktəbdə telefonlar toplanır, digərində isə şagirdlər dərsdə sərbəst şəkildə istifadə edirlər. Bu uyğunsuzluq isə ümumi təhsil sistemində xaos yaradır". Ekspert qeyd edib ki, “Təhsil haqqında” Qanunun 30-cu maddəsində ümumi təhsil müəssisələrində daxili intizam qaydalarının müəyyən olunması və onların icrası təminatı yer alır: "Lakin bu norma faktiki olaraq işlək deyil. Nazirlik qaydaların pozulmasına görə, konkret sanksiya mexanizmi hazırlamayıb. Şagirdlər intizamı pozanda yalnız “sinif rəhbərinin izahatı” ilə kifayətlənilir. Halbuki qanun tələb edir ki, məktəb davranış qaydaları icbari xarakter daşısın və bütün şagirdlərə bərabər tətbiq edilsin. Dünya təcrübəsinə baxdıqda, Fransa 2018-ci ildən məktəblərdə mobil telefon istifadəsini tam qadağan edib. Türkiyə 2024-cü ildən oxşar qadağa tətbiq etdi və bu qərar dərhal sinifdaxili intizam göstəricilərinə təsir göstərdi. İngiltərənin bəzi məktəblərində telefonlar dərs başlamazdan əvvəl xüsusi şkaflarda saxlanılır. ABŞ-da ştatların bir qismində telefon istifadəsi tam qadağandır, digərlərində isə ciddi məhdudiyyətlər var. Bu ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, sərt qaydalar olmadan təhsil keyfiyyətini yüksəltmək mümkün deyil. Azərbaycan isə hələ də bu məsələdə addım atmaqdan çəkinir". Kamran Əsədovun sözlərinə görə, telefon qadağasının tətbiqinin müsbət tərəfləri çoxdur: "Birincisi, şagirdlərin dərsə diqqəti artır, müəllimlər dərs prosesinə nəzarəti daha rahat həyata keçirirlər. İkincisi, sosial-emosional mühit yaxşılaşır, uşaqlar bir-biri ilə ünsiyyət qurmağa, müzakirələr aparmağa başlayır. Üçüncüsü, şagirdlər arasında kiberzorakılıq halları azalır. Amma bu addımın atılmaması mənfi nəticələr doğurur: sosial şəbəkə asılılığı artır, dərsə maraq zəifləyir, şagirdlər müəllimdən daha çox telefona yönəlirlər". O həmçinin vurğulayıb ki, əgər bu tendensiya Azərbaycanda tətbiq olunarsa, dərs intizamı güclənəcək, tədrisin keyfiyyəti isə artacaq. Ekspertin fikrincə, bunun üçün sadəcə qadağa yetərli deyil: "Davranış qaydaları köklü şəkildə yenilənməli, şagirdlərin məktəbə davamiyyəti, geyim forması, müəllimlə ünsiyyəti və digər intizam məsələləri də ciddi nəzarətə götürülməlidir. Nazirlik isə illərdir bu istiqamətdə nə plan, nə də strategiya hazırlayıb. Marifləndirmə işləri aparılmır, valideynlərə və ictimaiyyətə bu qaydaların faydası izah olunmur. Ən böyük tənqid isə ondan ibarətdir ki, Elm və Təhsil Nazirliyi proqnozlar hazırlamır, gələcək strategiya təqdim etmir, yalnız situativ qərarlarla idarəetməni davam etdirir. Halbuki normal təhsil siyasəti qabaqlayıcı tədbirlərə əsaslanmalıdır. Telefonların qadağanı və davranış qaydalarının sərtləşdirilməsi məsələsində də nazirlik yalnız problemləri seyr edir, amma həll mexanizmi ortaya qoymur. Bu, təhsil siyasətinə qeyri-peşəkar yanaşmanın açıq göstəricisidir". Təhsil eksperti onu da əlavə edib ki, əgər biz keyfiyyətli təhsil istəyiriksə, məktəbdə intizamı bərpa etməli, telefonlardan istifadəyə qadağa qoymalı, şagird davranış qaydalarını sərtləşdirməliyik: "Bu addımlar olmadan nə müəllimlərin əməyinə dəyər veriləcək, nə də şagirdlərin gələcəyi sağlam əsaslar üzərində formalaşacaq. Azərbaycan təhsilində əsas dəyişiklik də məhz buradan başlamalıdır",- deyə K.Əsədov fikrini yekunlaşdırıb.

Donald Tramp hazırda Ukraynaya qarşı müharibədə Rusiya Federasiyasına dəstək verməklə sovet casusu kimi çıxış edir. Sozcu.az CNN-ə istinadla xəbər verir ki, bunu Portuqaliya prezidenti Marselo Rebelo de Sousa bildirib. "Dünyanın ən böyük fövqəldövlətinin lideri obyektiv olaraq sovet və ya rus casususdur. O, casus kimi fəaliyyət göstərir. Obyektiv desək, Amerikanın yeni rəhbərliyi strateji baxımdan Rusiya Federasiyasına şərait yaradıb", - deyə o vurğulayıb.  De Sousa əlavə edib ki, Tramp həm Ukrayna, həm də Avropanı istisna olmaqla, yalnız tərəflərdən biri ilə danışıqlar aparmaq istəyir.

Azərbaycanda avqustun 28-də 39 dərəcə isti olacağı gözlənilir. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə "Report"a Milli Hidrometeorologiya Xidmətindən məlumat verilib. Sabah Bakıda və Abşeron yarımadasında hava şəraitinin dəyişkən buludlu olacağı, əsasən yağmursuz keçəcəyi gözlənilir. Arabir güclənən şimal-qərb küləyi əsəcək.  Havanın temperaturu gecə 20-24, gündüz 27-30 dərəcə isti olacaq. Atmosfer təzyiqi 761 mm civə sütunu, nisbi rütubət isə gecə 70-75 %, gündüz 45-55 % təşkil edəcək. Azərbaycanın rayonlarında havanın əsasən yağmursuz keçəcəyi gözlənilir. Lakin gecə və səhər Lənkəran-Astara zonasının bəzi yerlərində qısamüddətli yağış yağacağı, şimşək çaxacağı, dolu düşəcəyi ehtimalı var. Gecə və səhər bəzi dağlıq ərazilərdə duman olacaq. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 22-26, gündüz 34-39, dağlarda gecə 12-17, gündüz 24-29 dərəcə isti olacaq.

Ölkəmizin bütün ümumi təhsil müəssisələrində I siniflərdə dərsin müddəti hazırda 45 dəqiqədir. Bu norma Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ildə qəbul etdiyi 171 nömrəli qərarla təsbit olunub. Modern.az “Azərbaycan müəllimi”nə istinadən xəbər verir ki, ibtidai siniflərdə dərs zamanı təlimə sərf olunan vaxt ümumi dərs müddətinin 80 faizindən çox ola bilməz. Bundan əlavə, günün ortasında 40 dəqiqədən artıq olmayan dinamik fasilə də nəzərdə tutulur. Elm və Təhsil Nazirliyindən bildirilib ki, hazırda bu normativlərin dəyişdirilməsi gündəmdə deyil. Təhsil İnstitutunun metodisti Səidə Dünyamalıyeva da təsdiqləyib ki, bütün siniflərdə dərs müddəti eynidir - 45 dəqiqə. Onun fikrincə, xüsusilə 1-ci sinif şagirdləri üçün bu, kifayət qədər uzun görünə bilər: “Əvvəlcə nəzərə almaq lazımdır ki, həmin uşaqlar məktəbəqədər hazırlıq qruplarına və ya bağçalara cəlb olunublarmı? Əgər bu təcrübələri varsa, artıq müəyyən qaydalara, vaxt və davranış rejiminə alışmış olurlar. Amma elə uşaqlar da var ki, birbaşa evdən məktəbə gəlirlər. Bu halda 45 dəqiqəlik dərs prosesi onlar üçün həm çox uzun, həm də psixoloji və fiziki cəhətdən ağır ola bilər”. S.Dünyamalıyeva əlavə edib ki, azyaşlı uşaqlar uzun müddət eyni fəaliyyətdə sıxılır, hərəkət etmək, oyun oynamaq istəyirlər. Ona görə də müəllim 45 dəqiqəlik dərsi elə qurmalıdır ki, şagird həm öyrənsin, həm əylənsin, həm də yenidən məktəbə gəlmək həvəsində olsun. Beynəlxalq təcrübə nə deyir? Dünyanın müxtəlif ölkələrində ibtidai siniflərdə dərs müddətləri müxtəlifdir və bu, pedaqoji yanaşmaların fərqliliyini göstərir. Məsələn, İtaliyada dərslər adətən 30-35 dəqiqə davam edir və bu qısa dərslər şagirdlər üçün daha çox fasilə imkanı yaradır. Finlandiyada isə 45 dəqiqədir və dərsdən sonra şagirdlərə 15 dəqiqəlik istirahət fasiləsi verilir.  Latviya təhsil sistemində I sinifdə dərslər 35 dəqiqə davam edir, yuxarı siniflərdə isə 40-45 dəqiqəyə qədər uzanır.  Türkiyədə ibtidai sinif şagirdləri 40 dəqiqəlik dərslərdə iştirak edir və dərslər arasında 10 dəqiqəlik fasilələr təşkil olunur. Sinqapurda dərslər 30-40 dəqiqə arasında dəyişir və burada oyun əsaslı öyrənmə metodları üstünlük təşkil edir.  İngiltərədə isə şagirdlər fəaliyyət blokları ilə öyrədilir; qısa, 15-20 dəqiqəlik bloklar fasilələrlə növbələşərək dərs prosesini maraqlı və cəlbedici edir.  Çin məktəblərində dərslərin müddəti adətən 40 dəqiqədir, bəzi bölgələrdə isə I sinifdə 35 dəqiqəyə qədər qısaldılır.  Yaponiyada isə ibtidai sinif şagirdləri 35 dəqiqəlik dərslərlə məşğul olurlar. Səhiyyə təşkilatlarının yanaşması Amerika Pediatriya Akademiyasının (AAP) tövsiyələrinə görə, uşaqların diqqət saxlama qabiliyyəti onların yaşına uyğun dəqiqələrlə ölçülür. Məsələn, 6 yaşlı uşaq 6-8 dəqiqə, 7 yaşlı uşaq isə 7-9 dəqiqə fasiləsiz diqqət göstərə bilir. Buna görə də dərslərin qısa bloklarla təşkili, ardınca isə fəaliyyət dəyişikliyi vacibdir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının sənədlərində isə qeyd olunur ki, 6-7 yaşlı uşaqlar ən geci 30-40 dəqiqədən bir ayağa qalxıb hərəkət etməlidirlər. Bu, həm fiziki, həm də zehni sağlamlıq baxımından zəruridir.  Təhsil psixoloqları da diqqət müddətini sadə düsturla izah edirlər: yaş vurulsun 2-5 dəqiqə. Yəni 7 yaşlı uşaq dərs prosesində maksimum 14-35 dəqiqə diqqətini qoruyaraq öyrənə bilir. Bu isə yalnız oxu-yazı ilə deyil, oyun, rəsmlə məşğuliyyət, qrup işi kimi fəaliyyətlərin növbələşməsi ilə mümkündür. Göründüyü kimi, bəzi ölkələrdə (Latviya, Yaponiya, İtaliya və s.) ibtidai siniflərdə dərs müddəti daha qısadır. Finlandiya və İngiltərə kimi ölkələr isə fasilələrin tezliyi və uşaqların aktivliyinə xüsusi diqqət yetirir. Azərbaycanda mövcud qaydalar dərsin 45 dəqiqədən az olmamasını tələb etsə də, beynəlxalq təcrübə sübut edir ki, dərsin keyfiyyətinə təkcə müddət yox, həm də onun təşkili, fasilələrin düzgün planlanması və uşaqların yaş xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılması birbaşa təsir göstərir.