Sağlamlıq

İnsanların sıx olduğu nəqliyyat vasitələrində xəstəliklərin mövcudluğu və yoluxma qaçılmazdır. Nəqliyyat vasitələrindəki xəstəliklərdən həm sərnişinlər, həm də sürücülər eyni dərəcədə əziyyət çəkirlər. Yoluxucu xəstəliklərin yayılması üçün əla mühit olan ictimai nəqliyyat vasitələrində, xüsusilə də metro və trolleybusda bakteriya və viruslar asanlıqla hava damcı və fiziki təmas yolu ilə ötürülür. Sozcu.az Medicina.az-a istinadən xəbər verir ki, elm adamları ictimai nəqliyyatın SARS xəstəliyinə necə təsir etdiyini araşdırıb. Araşdırmanın nəticəsinə görə, bir şəxs 5 gün ardıcıl tramvay və ya trolleybusdan istifadə edirsə, yoluxma riski 6 dəfə artır. Bundan əlavə, vərəm, qızılca kimi yoluxucu və daha ciddi xəstəliklərə tutulma ehtimalı da yüksəkdir. Həmçinin, təkcə şəhər daxilində gündəlik istifadə edilən nəqliyyat vasitəsində deyil, həm də qatar və ya şəhərlərarası avtobusla nadir səyahətlər də eyni səviyyədə təhlükəlidir.

İstidə tez-tez soyuq bir şey içmək istəyinin olmasına baxmayaraq, bu içkilər susuzluğu çox zəif yatırır və insan bədəninin termorequlyasiya xüsusiyyətlərinə görə bədəni tez tərk edir. Sozcu.az lent.az-a istinadən bildirir ki, şirin içkilər qəbul etməyin də heç bir mənası yoxdur. Onlar yalnız susuzluğun artmasına səbəb olur və əksəriyyəti zərərlidir. Xüsusilə, mütəxəssislər istidə çox soyudulmuş olmayan adi su içməyi məsləhət görürlər. Suya limon, nanə və ya meyvə qarışdıra bilərsiniz.  İsti olduğunuz zaman bədən termorequlyasiyanı işə salır, tər buraxır, bu da bədəndən duz və digər iz elementlərini atır. Buna görə də, istidə düzgün qidaları yemək vacibdir ki, bu da orqanizmə mikroelementlərin balansını bərpa etməyə və susuzlaşdırma ilə mübarizə aparmağa kömək edəcəkdir. Duz yeməyi dayandırmaq lazım deyil. Tərəvəz və meyvələrin çoxu ilk növbədə sudan ibarətdir, ona görə də onları yeyəndə nəinki vitamin və minerallar alırsınız, həm də bir az maye içirsiniz.  Belə ki, həkimlər isti havalarda xiyar (suyun nisbəti 96%-ə çatır), pomidor (93%), qarpız (90%), çiyələk (90%), qreypfrut (88%), ərik və alma (85%), albalı və gilas (82-83%) yeməyi tövsiyə edir. Həkimlər həmçinin yay pəhrizinizə soyuq şorbalar əlavə etməyi məsləhət görürlər - onlar çoxlu qida maddələrini ehtiva edir və eyni zamanda orqanizmin su balansını doldurur.

"Plos One" jurnalında nəşr olunan son elmi araşdırma metabolik sindrom, II tp diabet və prediabetli xəstələrdə zərdəçal əlavəsinin qlükoza metabolizminə təsirini tədqiq edib. Sozcu.az Medicina.az-a istinadən xəbər verir ki, diabet 2019-cu ildə 437.9 milyondan çox insana təsir edərək qlobal sağlamlıq problemi halına gəlib. Bu xəstəliyə tutulma halları inkişaf etməkdə olan ölkələrdə daha çox rast gəlinir. Bu tip diabetin idarə edilməsi çətin olsa da, müalicə üçün xəstəliyə nəzarət çox önəmlidir. Az inkişaf etmiş ölkələrdə qabaqcıl müalicə üsulları əlçatan olmadığı üçün yerli bitkilərin dərman məqsədli istifadəsinə rast gəlinir. Qida və tibbdə istifadə olunan zərdəçal (sarıkök) diabet xəstəliyi üçün tədqiq olunub. Bu araşdırmada tədqiqatçılar zərdəçalın metabolik sindrom, diabet və prediabetli xəstələrin metabolik və qlisemik parametrlərinə təsiri ilə bağlı mövcud sübutları nəzərdən keçiriblər. Prediabet, metabolik sindrom və ya diabetə tutulan yetkin şəxslərdə də standart terapiyaya nisbətən zərdəçal əlavəsinin təsiri qiymətləndirilmiş və qlisemik parametrləri müqayisə edilib. Zərdəçal əlavəsinə bütün növ "curcuminoid" ekstraktları, aşağı dozada piperin və ya orqanizmə daxil olduqda dövriyyəyə daxil olan preparatlar daxildir.

İlin əvvəlindən vəba xəstəliyinə yoluxma halları 25 ölkədə qeydə alınıb. Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə bu göstərici 9 ölkə artıb. Sozcu.az Trend-ə istinadən xəbər verir ki, bu barədə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) məlumat yayıb. Vəba xəstəliyinin gələcəkdə yayılma riskinin çox yüksək olduğunu bildirən ÜST informasiya bülletenində qeyd edib ki, ilin əvvəlindən iyulun 15-dək ən azı 25 dövlət vəba xəstəliyinə yoluxma halları barədə məlumat verib. Ötən ilin müvafiq dövrü ərzində vəba xəstəliyinə yoluxma halları 16 ölkədə qeydə alınmışdı. "Yoluxma hallarının sayının artmasını və coğrafi yayılmasını, vaksin və digər resursların çatışmazlığını nəzərə alaraq, ÜST qlobal səviyyədə riskin çox yüksək olduğunu qiymətləndirməkdə davam edir", - deyə Təşkilatın Cenevrə mənzil-qərargahından bildirilib. Qeyd edək ki, vəba vibrionların (vəba törədicisi) səbəb olduğu xüsusilə təhlükəli yoluxucu xəstəlikdir. Bağırsaq infeksiyası, sərt və şiddətli ishal ilə müşahidə edilir. Bu xəstəlik üçün güclü zəhərlənmə, qusma, ishal, orqanizmin kəskin susuzlaşması və nazik bağırsağın zədələnməsi xarakterik cəhətlərdir. Vəba xəstəliyində ölüm halları yüksəkdir. Günəş işığı bu törədicilərə məhvedici təsir göstərir. Vibrion qaynadıldıqda, habelə xlorlu əhəng və xloramin məhlulunun təsirindən tez məhv olur.

Harvard Universitetinin alimləri zeytun yağının müntəzəm istehlakı demensiyanın inkişaf riskini 8-14, xəstəlikdən ölmə riskini isə 28 faiz azalda biləcəyini müəyyən ediblər. Sozcu.az lent.az-a istinadən bildirir ki, mütəxəssislər 1990-cı ildən 2018-ci ilə qədər ürək-damar xəstəliyi və ya xərçəngi olmayan 60.000 qadın və 31.000 kişi üçün tibbi qeydləri araşdırıblar. Təxminən 30 il ərzində onlar və sağlamlıqları izlənilib. Məlum olub ki, mayonezi bir çay qaşığı zeytun yağı ilə əvəz etsəniz, demansdan ölmək riskini 8-14 faiz azalda bilərsiniz. Hər gün bu məhsuldan yarım xörək qaşığı istifadə etsəniz, bu xəstəlikdən ölmək riski 28 faiz daha azdır. Alimlərin fikrincə, bu kəşf yaşla bağlı xəstəliklərin çox olması səbəbindən vacibdir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, dünyada 55 milyondan çox insan demansiyadan əziyyət çəkir. Həkimlərin hər il təxminən 10 milyon yeni yoluxma halı qeydə aldığı təxmin edilir. Demans həm də yaşlı əhali arasında yeddinci əsas ölüm səbəbidir. Ola bilsin ki, yeni kəşf tibbə bu xəstəliyin qarşısını almaq üçün effektiv üsullar hazırlamağa kömək edəcək.

Çin Elmlər Akademiyasının Şanxay Qidalanma və Sağlamlıq İnstitutunun alimlər qrupu hüceyrə qocalmasının qarşısını almaq üçün yeni təbii vasitə tapıb. Sozcu.az Publika.az-a istinadən xəbər verir ki, araşdırmanın nəticələri "Aging Cell" jurnalında dərc olunub. Həmçinin məlum olub ki, maddə xərçənglə mübarizədə kimyaterapiyanın effektivliyini artıra bilər. Məlum olub ki, yaşlılarda qocalmış hüceyrələrin yığılması sağlamlığın pisləşməsinə səbəb olan yaşa bağlı patologiyaların tezliyinin artması ilə əlaqələndirilir. Son kəşflər qocalmış hüceyrələri selektiv şəkildə məhv edən senolitik dərmanların, həmçinin qocalma ilə əlaqəli sekretor hüceyrə fenotiplərini bloklayan senomorfik dərmanların inkişafına səbəb olub. Bununla belə, hələ də kifayət qədər təhlükəsiz yaşlanma əleyhinə dərmanlar var. İndi ekspertlər senomorf dərmanlara yeni namizədləri müəyyən etmək üçün təbii dərmanlar kitabxanasının geniş miqyaslı skrininqini keçiriblər. Tədqiqatçıların xüsusi diqqətini bir çox bitkilərdə tapılan aşağı molekulyar fitokimyəvi komponent olan rutin maddəsi cəlb edib. SASP qocalmış hüceyrələrə təsir etmək qabiliyyətinə malikdir. Onun iş mexanizmi yaşlanma hüceyrələrinin yaratdığı hüceyrədənkənar məkanda iltihabı effektiv şəkildə idarə etməyə imkan verir ki, bu da xəstəliyə və bir çox yaşa bağlı vəziyyətlərin kəskinləşməsinə səbəb olur. Eyni zamanda rutinin kemoterapinin təsirini artırmağa kömək edə biləcəyi aşkar edilib.

Son günlər kəskin baş ağrısı ilə bağlı şikayətlərin sayı artır. Sozcu.az bizim media-ya istinadla xəbər verir ki, başağrısını, kimi havaların isti keçməsi, kimi maqnit qasırğası, kimi də koronavirusun yeni mutasiyası ilə əlaqələndirir. Eyni zamanda bu ağrıların bir neçə saat yox, həttda bir neçə gün çəkdiyindən şikayətlənirlər. Həkim Elnarə Salahovanın sözlərinə görə, son bir həftə ərzində kəskin baş ağrıları ilə bağlı müraciətlərin sayı artıb. Baş ağrılarını hər zaman miqren adlandırmaq olmaz. Ağrılar mütəmadi hal alıbsa, mütləq həkimə müraciət edərək müayinədən keçmək lazımdır. Hazırki müraciətlərin virus xarakterli olmadığına diqqət çəkən Elnarə Salahova qeyd edib ki, baş ağrıları istənilən yolxucu xəstəliklərdən sonra da yaranma xüsusiyyətinə malikdir. Başağrıları üç gündən artıq davam edərtsə mütləq həkimə müraciət edilməlidir. Bundan başqa müvəqqəti ağrıkəsicilər qəbul etmək də xəstəliyi ağırlaşdıra bilər.

Mütəxəssislər pəhriz saxlamadan arıqlamağın sirrini açııqlayıblar. Sozcu.az lent.az-a istinadən bildirir ki, qidalanma prosesi düzgün təşkil edilsə və zərərli qidalardan imtina olunsa aclıq aksiyaları, pəhrizlər və məhdudiyyətlər olmadan arıqlamaq olduqca mümkündür. Prosesi sürətləndirmək üçün bir neçə fənd bilmək lazımdır. Dietoloqlar sağlamlığınıza zərər vermədən arıqlamağa kömək edəcək bir neçə sadə üsullar açıqlayıblar. Bunlardan birincisi odur ki, səhər yeməyi mütləq yeyilməlidir. Bu sizin gün ərzində harmoniya və rifahınızın açarı olacaq. Tədqiqatçılar yüksək kalorili səhər yeməyi yeyən, lakin nahar və axşam yeməyini yüngül edən insanların günə 300 kalorili səhər yeməyi ilə başlayanlara nisbətən orta hesabla 18 kiloqram daha çox arıqladığını müəyyən ediblər. Çalışın yemək yeyərkən yavaş yeyin. Əksər hallarda bu, həddindən artıq yeməyin qarşısını almaq üçün kifayətdir. Doymaq üçün ən azı 20 dəqiqə lazımdır. Bundan əlavə, bu şəkildə həzm sisteminiz bütün qidaları və mikroelementləri daha tez mənimsəmiş olacaq. Yediyiniz şeyə diqqət yetirmək daha az yeməyə kömək edə bilər. Həm də yeməyinizdən daha çox həzz alacaqsınız. Diqqətinizi televizor, iş, kompüter oyunları, kitab oxumaq və s. Daha tez-tez yeyin, lakin kiçik hissələrlə qidalanın. Bu, maddələr mübadiləsini sürətləndirmək və aclıqdan tamamilə xilas olmaq üçün əla bir yoldur. Pəhriz etmədən belə, gün ərzində aralıqlı yemək yağları daha effektiv şəkildə yandırmağa kömək edəcək. Daha çox sağlam yağlar və daha az yağlı işlənmiş qidalar yeyin. Sağlam yağlar, qəribə də olsa, arıqlamaq prosesində kömək edə bilər. Avokado, zeytun yağı və qoz-fındıqda olan mono doymamış yağlar çox sağlamdır və maddələr mübadiləsini sürətləndirir. Kifayət qədər yatmaq arıqlamağın ən asan yollarından biridir. Yuxunun olmaması iştahı artıran və toxluqdan məsul olan hormon olan leptin səviyyəsini azaldan qrelin istehsalını stimullaşdırır.

Dietoloq Mike Mosley arıqlamağa kömək edən səhər yeməyini açıqlayıb. Sozcu.az lent.az-a istinadən bildirir ki, mütəxəssisin fikrincə, yumurta ən yaxşı səhər yeməyi seçimidir. Onun sözlərinə görə, yumurta zülalla zəngindir və demək olar ki, heç bir karbohidrat ehtiva etmir: "Yumurta qan şəkərinin səviyyəsini yüksəltməməklə yanaşı, uzun müddət toxluq və enerji verir. Yumurtaya həmçinin göbələk və ya ispanaq əlavə etsəniz, orqanizm üçün ikiqat faydalı olacaq. Bundan əlavə karbohidrat səviyyəsi gündə 50 qramdan aşağı olmalıdır. Zülalın, tərəvəzlərin, meyvələrin miqdarını artırsanız, eyni zamanda karbohidratların miqdarını azaldacaqsınız".

Son zamanlar 16 nəfərin ölümünə səbəb olan Marburq virusu narahatlıq yaratmaqda davam edir. Sozcu.az musavat.com-a istinadən bildirir ki, Marburq virusu heç də son vaxtlar ortaya çıxmayıb. Bu virus ilk dəfə 1967-ci ildə Almaniyanın Frankfurt və Marburq şəhərlərində, həmçinin Serbiyanın Belqrad şəhərində müşahidə edilib. 31 nəfərdə aşkarlanan virus 7 nəfərin ölümünə səbəb olub. 2005-ci ildə Anqolada Marburq virusu epidemiyası 300-dən çox insanın ölümü ilə nəticələnib. Mütəxəssislər bu ölümcül virusla bağlı yenidən xəbərdarlıq edirlər. Nəhayət, 16 nəfər səkkiz gün ərzində diş əti qanaması və kramp ağrılarından ölüb. Bu ilin əvvəlində Ekvatorial Yeni Qvineya və Birləşmiş Tanzaniya Respublikasında Marburq virusuna yoluxma hallarında artım qeydə alınıb. İndiyədək Yeni Qvineyada virusdan ümumilikdə 12 nəfər, Tanzaniyada isə 4 nəfər ölüb. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, Ebolaya səbəb olan virusla eyni ailədən olan virus sirayət etdiyi şəxsləri "həyuləyə bənzər" görünüşə məruz qoyur. Virusun digər əlamətlərinə ishal, ürəkbulanma və qusma, həmçinin yüksək hərarət, şiddətli baş ağrıları və şiddətli zəiflik daxildir. Bildirilir ki, virusdan əziyyət çəkən bir çox xəstə diş ətindən, burundan və vaginadan tez-tez qanaxma keçirir və səkkiz-doqquz gündən sonra ölür. BBC-nin xəbərinə görə; Afrika yaşıl meymunları və donuzları virusun daşıyıcısı ola bilər, Misir meyvə yarasaları da tez-tez virusu saxlayır. Bədən mayeləri və eyni yatağı paylaşan insanlar arasında ötürülə bilər. Virusdan sağaldıqdan sonra belə, onların qanı və ya sperması aylarla yoluxucu qala bilər. Xəstəliyin müalicəsi yoxdur. Həkimlər xəstəxanaya yerləşdirilən xəstələrə çoxlu miqdarda maye verməklə və ya qan köçürməklə simptomları aradan qaldırmağa çalışsalar da, ÜST bəzi qan məhsulları, dərmanlar və immunoterapiyaların inkişaf etdirildiyini qeyd edir.

Macarıstanın "Semmelweis" Universitetinin alimləri apardıqları araşdırmada qadınların uşaq sahibi olmaq üçün ən təhlükəsiz yaşı müəyyən ediblər. Sozcu.az Ölke.az-a istinadən xəbər verir ki, alimlər 23-32 yaş aralığının hamiləlik üçün ideal yaş aralığı olduğunu bildirirlər. Alimlər 1980-2009-cu illər arasında uşaq dünyaya gətirmiş 31 128 qadının məlumatlarını ana yaşı ilə körpələrdə qeyri-genetik doğuş anomaliyaları arasında əlaqə kontekstində təhlil ediblər. Doğum anomaliyalarının ən az görüldüyü 10 yaş aralığını təyin etməyə çalışan tədqiqatçılar, 23-32 yaş aralığının hamiləlik üçün ideal yaş olduğunu təyin ediblər. Araşdırma həmçinin müəyyən edib ki, ananın yaşı artdıqca körpələr Daun sindromu, ürək xəstəliyi, dodaq və damaq yarığı kimi xəstəliklərlə daha çox qarşılaşırlar. Gənc yaşda dünyaya gələn körpələrdə dodaq və damaq yarığı riskinin 9%, 32 yaşdan yuxarı hamiləliklərdə isə bu riskin 45% olduğu bildirilib.

Yay aylarında, əsas da gənclər və qan təzyiqini aşağı salan dərman preparatlar qəbul edən insanlar arasında qan təzyiqinin aşağı olması, yəni hipotenziya simptomlarına tez-tez rast gəlinir. Maraqlıdır, görəsən, hipotenziya hansı təhlükələrə səbəb ola bilər? Sozcu.az-ın məlumatına görə, məsələ ilə bağlı Kardioloq Gülanə Ağayeva Lent.az-a açıqlamasında bildirib ki, bir insan üçün aşağı qan təzyiqi hesab edilən səviyyə başqası üçün normal hesab oluna bilər: Onun sözlərinə görə, bəzən isə hipotenziya həyat üçün təhlükə yarada bilər: "Hipotenziyanın müxtəlif növləri var".  1. Daimi hipotenziya - sakitlik halında qan təzyiqi 90/60 mm c.st-dan aşağıdır. 2. Ortostatik hipotenziya (postural hipotenziya) - Bu, vəziyyəti dəyişdikdə, yəni  oturaq vəziyyətdən ayaqüstü vəziyyətə keçdikdə və ya uzandıqdan sonra qan təzyiqinin qəfil azalması və 3 dəqiqədən artıq bu səviyyədə qalmasıdır. Səbəblər arasında susuzluq, uzun müddət uzanıqlı vəziyyət, hamiləlik və s. və eyni zamanda bəzi dərmanların istifadəsi yer alır. Məhz bu növünə yaşlı insanlar arasında daha çox rast gəlinir. 3. Postprandial hipotenziya - yeməkdən 1-2 saat sonra baş verir. Yaşlılar, xüsusən də yüksək qan təzyiqi olanlar və Parkinson kimi avtonom sinir sistemi xəstəliyi olanlar bu qrupa daxildir. Az miqdarda qidalanmaq, tərkibində karbohidrat miqdarı az olan qidalar qəbul etmək, daha çox su içmək və alkoqollu içkilərdən qaçınmaq simptomları azaltmağa kömək edə bilər.  4. Sinir sistemi ilə əlaqəli hipotenziya - Bu daha çox uzun müddət ayaqüstə qaldıqdan sonra baş verir. Bu tipə daha çox uşaqlar və gənclər arasında rast gəlinir. 5. Nəhayət, yay aylarında xüsusən tər ilə orqanizm maye itirdiyindən baş verən təzyiq enmələri. Aşağı qan təzyiqi orqanizmə necə təsir edir? Adətən, orqanizmimiz avtomatik olaraq qan təzyiqini idarə edə bilir və onun çox enməsinin qarşısını alır. Qan təzyiqi enməyə başlayanda orqanizm ürək döyüntüsünü sürətləndirərək, ya da damarları daraldaraq buna cavab verməyə çalışır. Orqanizmimiz qan təzyiqinin azalmasını kompensasiya edə bilmədiyi zaman hipotenziyanın simptomları baş verir. Aşağı qan təzyiqinin simptomları hansılardır? - Başgicəllənmə hissi - Bayılma və ya huşitirmə  - Ürəkbulanma,qusma - Bulanıq görmə və ya ümumilikdə görmə pozğunluğu - Sürətli, səthi tənəffüs; - Yorğunluq, zəiflik - Yuxuya meyillilik - Konsentrasiya problemi Həkimə nə vaxt müraciət etmək lazımdır? Hipotenziyanız olduğunu bilirsinizsə, həyatınıza təsir edən simptomları görməyə başlasanız, həkiminizə müraciət etməlisiniz. Əgər, hipotenziyanız olduğunu bilmirsinizsə, təkrari başgicəllənmə və ya huşunu itirmə epizodlarınız varsa, həkimə müraciət etməlisiniz.