Sağlamlıq

Alimlər müəyyən ediblər ki, dünyanın bir çox region və ölkələrində nəqliyyatda və ictimai yerlərdə siqaret çəkməyə qanuni qadağaların tətbiqi ürək-damar xəstəliklərinə yoluxma hallarının təxminən 10 faiz, həmçinin ağ ciyər xəstəlikləri hallarının da 17 faiz azalmasına səbəb olub. Sozcu.az lent.az-a istinadən bildirir ki, tədqiqatçıların nəticələri "JAMA Network Open" jurnalındakı məqalədə dərc olunub. "Biz ilk dəfə olaraq siqaret qadağalarının qlobal ictimai sağlamlığa təsirini sistematik şəkildə öyrəndik. Təhlillərimiz göstərdi ki, siqaret çəkmə qadağasının tətbiqi bütün növ ürək və damar xəstəliklərinə tutulma hallarını 10 faiz, ağ ciyər xəstəliklərini isə 17 faiz azaldıb. Həmçinin bu xəstəliklərlə insanların xəstəxanaya yerləşdirilmə nisbəti 9 faiz aşağı düşüb", - tədqiqatçılar yazır. Bundan əlavə, siqaret çəkmə qadağaları vaxtından əvvəl doğuşların 6 faiz azalmasına, həmçinin siqaret çəkməyənlərdə ölü doğum və digər hamiləlik fəsadlarının ehtimalının da aşağı düşməsinə gətirib çıxarıb. 2005-ci ildə qüvvəyə minmiş Tütünlə Mübarizə üzrə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Çərçivə Konvensiyasının əsas bəndlərindən biri ölkələrin hakimiyyət orqanlarına "nəqliyyatda, ictimai yerlərdə və qapalı məkanlarda əhalini tütün tüstüsünün təsirindən qorumaq üçün bütün lazımi tədbirləri görməyi" tövsiyə edir.

Tütün istifadəsinin başda ağciyər olmaqla bütün orqanlara ciddi zərərləri var. Ümümdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hər 6 saniyədən bir dünyada tütünçəkmə ilə bağlı xəstəliklər səbəbindən bir nəfər dünyasını dəyişir. Sozcu.az xəbər verir ki, bunu Səhiyyə Nazirliyi Elmi-Tədqiqat Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunun direktoru İradə Axundova bildirib. Onun sözlərinə görə, tütün istifadəsi bir sıra xəstəliklərin yaranma riskini artırır: "Onkoloji xəstəliklər - tənəffüs, mədə-bağırsaq, sidik-cinsiyyət, qantörədici sistemlərdə yüksək ehtimal ilə baş verə bilər. Tütünçəkmə ağciyərlərdə xərçəng xəstəliyinin yaranmasının əsas səbəbi hesab edilir. Ağciyər xərçəngindən ölən kişilərin 90%-də tütünçəkmə əsas amil sayılır. Aktiv tütün çəkənlərdə ağız boşluğunun, dodağın, mədənin və onikibarmaq bağırsağın xərçəng xəstəliyinin yaranması riski artır. Ürək-damar xəstəlikləri: ateroskleroz, serebrovaskulyar xəstəliklər, həmçinin qarın aortasının anevrizmasının inkişafı ehtimalı var. Bundan əlavə, tənəffüs yolları xəstəliklərinin (ağciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi, bronxit, pnevmoniya) yaranması mümkündür. Eyni zamanda, tütün çəkən kişilərdə erektil disfunksiya inkişaf riski nisbətən çoxdur. Tütün çəkən insanlarda digər xəstəliklər (katarakta, mədənin peptik xorası, immun sisteminin zəifləməsi) müşahidə olunur, onların xarici görünüşü dəyişir. Belə ki, tütünçəkmə dişlərin və dırnaqların saralmasına, saçların tökülməsinə və qırışların yaranmasına gətirib çıxarır. Bəzən insanlar səhv olaraq bədən çəkisinə tütün çəkməklə nəzarət etməyi düşünürlər. Siqaret çəkən qadınlarda fertillik (münbitlik) zəifləyir. Tütün tüstüsü ilə daxil olan zərərli maddələr həm hamilə qadına, həm də bətnindəki dölə mənfi təsir göstərir. Tütün tüstüsünün toksiki maddələri hamiləlik zamanı baş verən müxtəlif fəsadların yaranması ehtimalını və dölün oksigen çatışmazlığına gətirib çıxararaq onun bütün orqanlarında normal inkişafın pozulması riskini artırır. Siqaret çəkən qadınlarda ağırlaşmalar, vaxtından əvvəl doğuş, normadan aşağı çəkili yenidoğulmuşlar, ciftin vaxtından əvvəl ayrılması, uşaqlarda qəflətən ölüm sindromu və anadangəlmə anomaliyalar riski yüksəkdir. Bundan başqa, daha sonra uşaqlarda öyrənmə zəifliyi, hiperaktivlik, davranış pozuntuları, gələcəkdə bronxial astma riski yüksək olur". Həkim deyib ki, tibdə xroniki tütünçəkmə tütün asılılığı, nikotin asılılığı, tütünə və ya nikotinə qarşı meyl kimi müəyyən edilir. Bu, heç də zərərsiz bir vərdiş deyil ki, insan onu asanlıqla tərgitsin. Tütünçəkmədən imtina üçün təkrari müdaxilələrin və cəhdlərin göstərilməsi tələb olunur: "Aktiv tütünçəkmə - qurudulmuş və ya emal edilmiş közərən tütün yarpaqlarının tüstüsünün (əksər hallarda siqaretçəkmə vasitəsi ilə) nəfəs yolları ilə qəbul edilməsidir. Passiv tütünçəkmə - ətrafa yayılan tütün tüstüsünün nəfəs yolları ilə qəbul edilməsidir. Passiv tütünçəkmə adətən qapalı yerlərdə baş verir, lakin açıq havada da baş verə bilər. Üçüncülü tütünçəkmə - tütünçəkməni qutarandan sonra otaqda uzun müddət qalan nikotin qalıqları və digər kimyəvi maddələr ilə nəfəs alınmasıdır. Otaqda nikotin qalıqları və digər kimyəvi maddələr məkandakı əşyaların müxtəlif səthlərində qala bilər. Elmi cəhətdən sübut edilib ki, tütün tüstüsünün tərkibində 7000-dək kimyəvi maddə mövcuddur. Passiv siqaret çəkənlərin məruz qaldığı duman çevrəsi tütün dumanı adlanır və 2 hissəyə ayrılır - yanan siqaretdən ayrılan və siqaret çəkənin nəfəsi ilə yayılan. Bu tip zərərli dumana məruz qalan insanlarda siqaret çəkənlər qədər sağlamlıq problemlər yaşanılır. Əsasən uşaqlarda orta qulaq iltihabı, bronxit, astma, piylənmə, 2-ci tip şəkərli diabet və s. müşahidə olunur". Həkim qeyd edib ki, tütünçəkmə nəticəsində əmələ gələn bir çox xəstəliklərin yaranma riski tütünçəkmədən imtina etdikdən sonra azalır. Xəstəliklərin yaranmasına görə fərdi risk tütünçəkmənin müddətindən və intensivliyindən asılıdır. Siqareti tərgitdikdən sonra orqanizmdə təmizləmə aşağıdakı mərhələlərlə başlayır: • İlk 20 dəq ərzində qan təzyiqi normallaşır; • 8 saat sonra qanda oksigen səviyyəsi normallaşır, miokard infarktı riski azalır; • 24 saat sonra karbonmonoksit orqanizmdən tamamən təmizlənir; • 48 saat sonra qanda nikotin səviyyəsi azalır, dad və qoxu hissi yüksəlir; • 2 həftə-3ay arası qan dövranı tam bərpa olur. Ağciyərlərin həyat tutumu 30% artır. Fiziki aktivlik yaxşılaşır; • 1 ildən sonra koronar arteriyalarla bağlı xəstəlik riski 50% azalır; • 5 il sonra ağciyər xərcəngi riski 2 dəfə azalır. İnsult riski siqaret çəkməyənlərlə eyni olur.

Dondurma yay günlərində sizi istidən xilas edən əla desertdir. Uşaqlar və böyüklər onu sevirlər. Bəziləri hətta xəstələndikləri dövrdə belə sevimli qidadan imtina edə bilmirlər. Sozcu.az Lent.az-a istinadən xəbər verir ki, hətta belə bir fikir var ki, dondurma boğaz ağrısına faydalıdır. Həqiqətən belədirmi? Bu sualın cavabını otorinolarinqoloq Vladimir Zaytsev verib. Həkim qeyd edib ki, isti yay dövründə bir insan xəstələnirsə, soyuq desertdən imtina edilməlidir. Temperatur fərqi yalnız vəziyyəti daha da pisləşdirəcək, hipotermiyaya, daha çox iltihaba səbəb olacaq. O, həmçinin əlavə edib ki, xəstəlik zamanı digər süd məhsullarından imtina etmək daha yaxşıdır. Siz şəkər, maya məhsulları və turşu qidalarını da rasiondan çıxarmalısınız. Bütün bunlar bakteriyaların böyüməsinə səbəb olur. Nəticədə sağalma prosesi gecikəcək. Ağır və yağlı qidalar da istisna edilməlidir.

“Azərbaycanda vərəmli xəstələrin sayına görə vəziyyət kifayət qədər qənaətbəxşdir". Sozcu.az xəbər verir ki, bunu səhiyyə nazirinin müavini Nadir Zeynalov vərəmlə bağlı keçirilən multi-sektoral görüşdə çıxışı zamanı deyib. Bu problemin nəinki ölkəmizdə, bütün dünyada mövcud olduğunu bildirən nazir müavini qeyd edib ki, 2021-ci ildə vərəm əleyhinə dərmanlara davamlı formadan əziyyət çəkən 450 min yeni xəstə aşkarlanıb: “Bu il iyunda Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı mikroblara qarşı anti-bakterial və göbələk əleyhinə davamlılıq göstərən problemlərin həlli üçün prioritet elmi-tədqiqat istiqamətlərini müəyyən edib. Elmi tədqiqat üçün 40 istiqamət seçilib və onlardan 7-si təqribən 20 faizi sırf vərəm əleyhinə dərmanlara davamlılıq probleminə həsr olunub. Bu onu göstərir ki, vərəm əleyhinə dərmanlara rezistentlik nə qədər önəmlidir".

Mütəxəssislər orqanizmin gəncliyini uzadan sağlam meyvə və tərəvəzlərin siyahısını hazırlayıblar.  Sozcu.az lent.az-a istinadən bildirir ki, bu meyvə, tərəvəzlər antioksidantlarla zəngindir və iltihab əleyhinə xüsusiyyətlərə malikdir. Bədənin qocalmasını yavaşlatmaq və iltihabi proseslərin səviyyəsini azaltmaq üçün mütəxəssislər antioksidantlarla zəngin tərəvəz və giləmeyvələri gündəlik qida rsionumuza mümkün qədər tez-tez daxil etməyi məsləhət görürlər. Mütəxəssislər müntəzəm yeyildikdə gəncliyi sözün əsl mənasında uzada biləcək tərəvəzlərin siyahısını tərtib ediblər. Brokoli - tərkibində təbii antioksidantlar olan, iltihabəleyhinə xüsusiyyətlərə malik olan və orqanizmi vitaminlərlə doyuran çoxlu miqdarda sulfuropanlar var. Brokolinin tərkibində çoxlu kalsium, lif və kifayət qədər su da var. Soğan - yaxşı bir kalium mənbəyidir və toxunulmazlıq üçün faydalı xüsusiyyətlərə malik olan və iltihab markerlərini azaldan antioksidant ilə zəngindir. Yerkökü - iltihabla mübarizə aparmağa kömək edən bir ton qida ehtiva edir. Bu tərəvəz sağlam sümükləri və dərini dəstəkləyən beta-karoten və karotenoidlə zəngindir. Şirin bibər - yüzilliklərin çoxunun sevimli yeməklərindən biridir. Parlaq meyvələr təbii antioksidantlar olan C və A vitaminləri ilə zəngindir. O, həmçinin yüksək miqdarda lif və su, eləcə də yüksək səviyyədə antioksidantdır. Sarımsaq - iltihab əleyhinə təsir göstərən kükürd tərkibli birləşmələr var. Tədqiqatlar göstərir ki, bu birləşmələr hətta immunitet sistemini gücləndirməkdə və bəzi xərçəng növlərinin inkişafının qarşısını almaqda faydalı ola bilər.

İyun ayında Kliniki Tibbi Mərkəzə (KTM) zəhərlənmə ilə bağlı 683 nəfər müraciət edib. Sozcu.az Report-a istinadla xəbər verir ki, onlardan 105-i toksikologiya şöbəsinə qəbul edilib, digərlərinə isə ilkin tibbi yardım göstərilərək evə buraxılıb. Xəstələrdən 37-si dərmandan, 24-ü sirkə turşusundan, 3-ü dəm qazından zəhərlənib. Digərlərindən 10-u etanol, 5-i anaflaksiya, 6-sı allergik reaksiya, 1-i botulizm, 17-si ilan sancması, 2-si arı sancması səbəbindən xəstəxanaya yerləşdirilib. Zəhərlənən şəxslərin 51-i qadın, 43-ü kişi, 11-i isə uşaq olub. Həkimlərin səylərinə baxmayaraq, 3 nəfər sirkə turşusundan, 2 nəfər etanoldan, 1 nəfər dərmandan, 1 nəfər anafilaktik şokdan dünyasını dəyişib. Dünyasını dəyişən şəxslərdən 5-i kişi, 2-si qadındır.

Gec saatlarda yatıb çox yatmaq belə insanın sağlamlığına və rifahına mənfi təsir göstərə bilər. Buna görə də bu vərdişi dəyişdirmək lazımdır. Sozcu.az lent.az-a istinadən bildirir ki, bu barədə terapevt Mariya Timçenko məlumat verib. Mütəxəssis deyib ki, özünüzü daha ayıq hiss etməyə və sağlamlığınızı yaxşılaşdırmağa kömək edəcək cədvələ öyrəşmək hər kəsin səlahiyyətindədir. Bir neçə sadə məsləhət bu işdə sizə kömək edəcək. İlk növbədə həkim saat 23.00-dan əvvəl yatmağı tövsiyə edir. Gec yatmağa öyrəşmisinizsə, əvvəlcə çətin ola bilər, amma bir neçə gündən sonra yeni rejimə öyrəşəcəksiniz. İkinci vacib qayda odur ki, yuxu ən azı 7 saat davam etməlidir. Mütəxəssis məsləhət görüb ki, həm həftə sonlarında, həm də tətildə yuxu və fəaliyyət rejiminə riayət etmək məsləhətdir. Beləliklə, bədən üçün lazımsız stressdən qaçınırsınız. Həkim qeyd edir ki, yatmağa getmə vaxtı onun müddətindən az əhəmiyyət kəsb etmir. Məsələ burasındadır ki, saat 23.00-dan 3.00-a qədər yuxunun dərin mərhələsi başlayır. İnsanlar çox gec yatdıqda bu müddəti atlayır və ya qısaldırlar. Nəticədə, konsentrasiyanın pisləşməsinə, əsəbiliyə və pis əhval-ruhiyyəyə səbəb olan yuxu çatışmazlığı və zaman keçdikcə xroniki xəstəliklərin və ya sağlamlıq problemlərinin inkişafına kömək edə bilər. Yatmazdan əvvəl sakit bir mühit də vacibdir. Yatmazdan bir-iki saat əvvələr pərdələri möhkəm bağlamalı, televizoru və bütün gadgetları söndürməlisiniz. Həkim izah edir: ekranı mavi işıq spektrində işləyən bütün qadcetlər melatonin istehsalını maneə törədir. Yuxuya təsir edən əsas hormondur. Yatmadan əvvəl pəhrizə riayət etmək eyni dərəcədə vacibdir - yəni yatmazdan 2-3 saatdan gec olmayaraq şam yeməyin.

İyulun 4-ü saat 00:01 radələrində qeydə alınan zəlzələ ilə bağlı TƏBİB-in tabeliyindəki Bakı Şəhəri Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Stansiyasına 34 nəfər müraciət edib. Sozcu.az xəbər verir ki, bu barədə Report-a TƏBİB-dən bildirilib. Məlumata görə, müraciət edənlərdən 26-sı qadın, 5-i kişi, 3-ü uşaq olub. Qeyd olunub ki, müraciət edənlərdən 32 nəfərə yerində yardım göstərilib, 2 nəfər isə aidiyyəti üzrə tibb müəssisəsinə təxliyə olunub: "Müraciətlər əsasən arterial təzyiq, stresə qarşı reaksiya, travma, bədənin müxtəlif hissələrində olan ağrılarla bağlı olub".

Gündəlik istifadə etdiyimiz kosmetik vasitələr, ətraf mühit və çirkli hava, günəş vannası qəbul etmək dəriyə mənfi təsir edir. Dəri quruyur, məsamələr yaranır və sızanaqlar əmələ gəlir. Buna görə də dərini mütəmadi olaraq təmizləmək mütləqdir. Sozcu.az axşam.az-a istinadən dərinizdəki ölü hüceyrələri təmizləmək üçün ev şəraitində rahatlıqla hazırlaya biləcəyiniz maskanı təqdim edir: Bir yemək qaşığı qəhvə, bal və qatığı bir qabda qarışdırdıqdan sonra üzünüzə vurun. 15-20 dəqiqə maskanı üzünüzdə saxladıqdan sonra ilıq su ilə masaj edərək durulayın. Üzünüzü təmizlədikdən sonra nəmləndirici krem vurmağı unutmayın.

Düzgün həyat tərzi keçirən və tez arıqlamağa çalışan insanlar acqarına ilıq su içməyə başlayırlar. Onlar əmindir ki, ən yaxşı təsir üçün bu çox faydalıdır. Sozcu.az lent.az-a istinadən bildirir ki, qidalanma eksperti Viktor Mandziak bunun yanlış fikir olduğunu düşünür. Ekspertin fikrincə, belə içki sadəcə şirin sudur. Səhər maye istehlakı səbəbindən həqiqətən faydalıdır və eyni səbəbdən maddələr mübadiləsini sürətləndirir. Bununla belə, eyni effekti bir stəkan adi su ilə əldə etmək olar, üstəlik, tərkibində kalori olmayacaqdır. Mütəxəssisin sözlərinə görə, ilıq su və balın qarşılıqlı təsiri bütün məhsulun faydalı xüsusiyyətlərinə təsir göstərmir. Bunu sübut etmək üçün mütəxəssis içkinin hər bir inqrediyentini ayrıca analiz edib. Deməli, su orqanizm üçün hər gün və davamlı olaraq, xüsusilə də səhər saatlarında lazımdır. Mütəxəssis qeyd edir ki, istənilən maye maddələr mübadiləsini sürətləndirir. Bal da son dərəcə faydalı məhsuldur. Bir qaşıq bal kaliumun gündəlik dəyərinin təxminən 0,112%-ni ehtiva edir; 0,352% dəmir; 0,176% C vitamini; 0,208% B5 vitamini. Eyni zamanda, ekspertin fikrincə, bu iki komponenti qarışdırmaq üçün heç bir səbəb yoxdur, xüsusən də su isti olarsa, o zaman bal bəzi faydalı keyfiyyətlərini itirəcəkdir. Suyu ayrıca içmək, səhər yeməyi və ya nahardan sonra bir qaşıq bal yemək daha yaxşıdır.

London Universitet Kolleci, Respublika Universiteti (Uruqvay) və Harvard Tibb Məktəbindən (ABŞ) olan alimlərdən ibarət beynəlxalq qrup mütəmadi günorta yuxusunun insanlarda ümumi beyin həcminin artmasına təsirini sübut edib. Onların fikrincə, günün birinci yarısında qısamüddətli yuxuya getmək yaşlandıqca koqnitiv funksiyaların qorunmasında amillərdən biri ola bilər. Sozcu.az AZƏRTAC-a istinadən bildirir ki, tədqiqatın nəticələri "Sleep Health" nəşrində dərc olunub. Bundan əvvəlki araşdırmalar göstərib ki, günorta saatlarında yuxuya getmək bir sıra koqnitiv funksiyaların yerinə yetirilməsi üçün əlverişlidir: 5-15 dəqiqəlik yuxudan sonra insan növbəti 1-3 saat daha məhsuldar olur, 30 dəqiqəlik yuxudan sonra isə - əvvəl bir qədər əzgin ola bilər, lakin sonra iş qabiliyyəti gün ərzində artır. Bundan başqa, Altsheymer xəstəliyinin inkişaf riski ilə əlaqə aşkar olunub. Lakin bütün işlər, testlər və sorğular kimi, səbəb-nəticə əlaqəsinin klinik sübutu olmadan müşahidə xarakteri daşıyıb. Yeni araşdırmada müəlliflər beyin sağlamlığının əyani göstərici olan onun həcmini əsas götürüblər. Miqyaslı təhlilin nəticələrinə görə, genetik olaraq günorta yuxusuna "proqramlaşdırılan" insanlar daha böyük beyin həcminə malik olublar. Bu, müntəzəm günorta yuxusunun yuxu çatışmazlığını və ya yuxusuzluğu kompensasiya edərək neyrodegenerasiyaya qarşı bir qədər qorunma təmin etdiyinə dair bir dəlil ola bilər. Hesablamalara görə, günorta yatmaq vərdişi olan insanların beyni gündüz yatmayanlara nisbətən təxminən 2,6-6,5 yaş cavandır.

Terapevt Aleksey Jito hipotenziyası olan insanlar üçün əsas qidalanma qaydalarını açıqlayıb. Sozcu.az lent.az-a istinadən bildirir ki, terapevt bildirir ki, hipotenziya ilə performans azalır, yorğunluq baş verir. Onun sözlərinə görə, bir çox insanlar hipotenziyadan (qan təzyiqinin aşağı düşməsindən) şikayət edirlər, çünki onların sağlamlıq vəziyyəti pisləşir və öz öhdəliklərini normal şəkildə yerinə yetirə bilmir: "Bu vəziyyətdə pəhrizi nəzərdən keçirmək və bir neçə dəyərli məsləhətə əməl etmək vacibdir. Daha çox hərəkət etmək lazımdır, çünki fiziki fəaliyyət qan dövranı prosesini yaxşılaşdırır, həmçinin başgicəllənməni və hipotenziya ilə baş verən yorğunluq hissini azaldır. Üzgüçülük və ya velosiped sürməyə üstünlük vermək daha yaxşıdır. Tərkibi zülalla zəngin olan qidaları istehlak etməyə üstünlük verin. Bu kimi qidalar ürək-damar sistemini gücləndirir, həmçinin əzələlərin işini yaxşılaşdırır. Pəhrizə həmçinin kəsmik, yumurta, göbələk, pendir əlavə edilməlidir".