Mövqe

Azərbaycanda səhiyyənin rəqəmsallaşdırılması tədbirləri çərçivəsində nəzərdə tutulan Elektron Resept sistemi hələ də aktivləşdirilməyib. Bu il mayın 1-dən tətbiq ediləcəyi vəd olunan, yüz min manatlarla dəyəri olan layihənin adı olsa da, özündən xəbər yoxdur. Qeyd edək ki, E-Resept sistemi Azərbaycanın tibb müəssisələrində vətəndaşlara verilən reseptlərin elektron qeydiyyatını və bir mərkəzdən idarəsini nəzərdə tutur. Elektron resept sistemi Nazirlər Kabinetinin 14 aprel 2023-cü il tarixli 318 saylı Sərəncamına əsasən, 2024-cü ilin yanvar ayından etibarən ölkə üzrə dövlət və özəl tibb müəssisələrində başlanılmalıydı. Lakin nə poliklinikalar, nə dövlət və özəl xəstəxanalar, nə həkimlər, nə də apteklər bu sistemin necə işlədiyini bilmirlər. Xəstəxanalarda hələ də köhnə qaydada kağız reseptlər yazılır. Bakupost.az -ın məsələ ilə bağlı apardığı araşdırma zamanı bir çox xəstəxanaların ümumiyyətlə, E-Resept sistemindən, onun necə işlədiyindən xəbərsiz olduğu ortaya çıxıb. Əməkdaşımızın əlaqə saxladığı əksər apteklərdən hələ ki, elektron resept görmədiklərini, o reseptə harda və necə baxıb dərman satacaqlarını bilmirlər. TƏBİB-in tərkibində olan və İcbari Tibbi Sığorta sistemi ilə hər gün yüzlərlə xəstə qəbul edən əsas xəstəxanalardan aldığımız cavablar da elektron reseptdən səs-səmir olmadığını göstərir. Klinik Tibb Mərkəzdən bildirdilər ki, hələ Elektron Resept sisteminə keçməyiblər. Bu mərkəzin həkimləri qəbullarında olanlara kağız resept təqdim edirlər. 19 saylı poliklinikadan da köhnə qaydada resept yazdıqlarını və yaxın aylarda dəyişiklik gözlənmədiyini bildirdilər. Özəl klinikalar arasında da sorğu keçirdik. "Baku Medikal Plaza"da ümumiyyətlə, Elektron Respet sistemindən xəbərsiz olduqlarını dedilər. "MedEra" klinikasında da elektron resept sistemindən istifadə olunmur. "İstanbul NS" klinikasından da təəssüf ki, hələ də köhnə qayda ilə işlədiklərini dedilər. "Yeni Klinika"dan da eyni cavabı aldıq. Xəstələrə elektron resept təyin olunmadığını vurğuladılar və bununla bağlı TƏBİB-ə müraciət etməyimizi məsləhət gördülər.. Məsələ ilə bağlı TƏBİB-in sorğumuza cavabı da qısa oldu: "Elektron Resept sistemi TƏBİB-ə adi deyil. Bununla bağlı Səhiyyə Nazirliyinə müraciət etməyiniz tövsiyə olunur". Səhiyyə Nazirliyindən aldğımız cavabdan isə Elektron Resept sisteminin niyə işləmədiyinin pərdəarxası məqamları üzə çıxdı: “Nazirlər Kabinetinin 14 aprel 2023-cü il tarixli 318 saylı Sərəncamına əsasən, cari ilin yanvar ayından etibarən ölkə üzrə dövlət və özəl tibb müəssisələrində Elektron Resept Sisteminin tətbiqinə başlanılıb. Səhiyyə Nazirliyinin tabeliyində olan bütün tibb müəssisələrində artıq reseptlər pasiyentlərə yalnız elektron formada təqdim edilir. Digər səhiyyə qurumları və tibb müəssisələrinə isə Elektron Resept sistemindən istifadənin vacibliyi və Elektron Resept sisteminə keçidin təmin edilməsi ilə bağlı sirkulyar məktublar göndərilib. Azərbaycan hökumətinin prioritet hesab etdiyi ölkənin sosial-iqtisadi sferasının rəqəmsallaşdırılmasının bir istiqaməti olan Elektron Resept sisteminə tam keçidin reallaşdırılmasına tibb müəssisələrinin rəhbərliyi təşəbbüs göstərməlidir. Hər bir vətəndaş müalicəni təyin edən həkimdən Elektron Resept yazılmasını tələb etmək hüququna malikdir. Müalicəni təyin edən həkimlər isə Elektron Resept sistemini tətbiq etməyə təşəbbüs göstərməli və resepti pasiyentə elektron qaydada təqdim etməlidir. Həkimlər Elektron Resept yazmaqdan, apteklər isə dərman vasitələrini Elektron Resept əsasında buraxmaqdan imtina etdikləri təqdirdə, vətəndaşlar Səhiyyənin İnformasiyalaşdırma Mərkəzinin nəzdində fəaliyyət göstərən “Qaynar Xətt” nömrələri ilə (+994 12 431 38 28; +994 55 531 38 28 (“WhatsApp”) əlaqə saxlaya bilərlər. Elektron Resept sistemindən istifadəni asanlaşdırmaq məqsədilə, Səhiyyənin İnformasiyalaşdırılması Mərkəzinin mütəxəssisləri tərəfindən mütəmadi olaraq tibb işçiləri üçün təlim və vebinarlar təşkil edilir. Eyni zamanda Elektron Reseptin tətbiqi ilə bağlı tibb müəssisələrində mütəmadi olaraq monitorinqlər aparılır. Bundan başqa, Elektron Resept sistemi (reseptim.az) ilə bağlı əhali və tibb işçiləri arasında maarifləndirmənin daha da genişləndirilməsi, istifadəsinin əlçatanlığının təmin olunması üçün Səhiyyə Nazirliyinin rəsmi internet resursu olan sehiyye.gov.az portalında xüsusi link yaradılıb. Linkdə pasiyentlər və həkimlər üçün Elektron Resept sistemi ilə bağlı videotəlimatlar yerləşdirilib. Bu videotəlimatlar vasitəsilə həkim və pasiyentlər rahat, tam aydın tərzdə Elektron Reseptdən yararlanma qaydaları ilə tanış ola bilərlər. Həmçinin, linkdə yerləşdirilən QR kodlar vasitəsi ilə mobil cihazlardan istifadə edərək Elektron Resept sisteminə daxil olmaq mümkündür (reseptim.az)”. Göründüyü kimi, nazirliyin nəzdində olan bir neçə tibb müəssisəsində, - onların sayı çox azdır, – elektron resept yazılır. Amma apteklər Elektron Reseptin necə işlədiyini bilmirsə, bəs bu reseptlə xəstələr hansı aptekdən dərman alır? Ölkənin tibb müəssisələrinin 90 faizi TƏBİB-in tabeliyində olduğu üçün görünür, bu xəstəxanalar və onların rəhbərləri Səhiyyə Nazirliyinin məktublarını ya oxumur, da Elektron Reseptə keçməkdə hansısa maneələr var. Hökumətin yüz min manatlarla vəsaitlər xərclədiyi Elektron Resept layihəsinə keçidə tibbi qurumlar və aiddiyatlı şəxslər niyə təşəbbüs göstərmir? Mövzu ilə bağlı Bakupost.az -a açıqlama verən alqoloq Zülfüqar Yusifov Elektron Resept sisteminə keçidin müsbət hadisə olduğunu bildirdi: "Bu sistemin tətbiqi ilə ölkədə vətəndaşlara yazılan bütün reseptlər mərkəzləşmiş qaydada bir yerə toplanır. Digər tərəfdən, müxtəlif ixtisaslı həkimlərin öz ixtisaslarına, sahələrinə uyğun, öz profilində xəstələrə resept yazıb-yazmadığına nəzarət etmək mümkün olacaq. Bu da həkim-firma münasibətlərinə nəzarət etməyə imkan verəcək". Z.Yusifov deyir ki, İcbari Tibbi Sığorta getdikcə dərman ödəmələrini də təmin etməyə başlayacaq, bu da reseptə ciddi nəzarətin olmasını tələb edir: "Bu, sadə məsələ deyil. Bütün həkim cameəsinin bu sistemi öyrənməsi lazımdır. Bununla bağlı nazirlik tərəfindən onlayn maarifləndirici tədbirlər davamlı aparılır. Amma bu ləngiməyə səbəb böyük həkim ordusunun prosesə qoşula bilməməsidir. Getdikcə bütövlükdə səhiyyənin elektron səhiyyə formasına keçidi nəzərdə tutulduğundan resept də bu işin parçasıdır və proses qaçılmazdır. Yaxın aylarda bu proses sürətlənəcək. Xəstələr yaşı və sosial durumundan asılı olaraq, apteklərdə müəyyən çətinliklərlə üzləşə bilərlər. Bu barədə maarifləndirici təlimatlar olmalıdır”. Beləliklə, araşdırma zamanı məlum olur ki, Elektron Resept sistemi qarşısında əsas maneə həkimlər və dərman monopoliyasıdır. Yəni nə həkimlər, nə də dərman bazarında hegemonluq edən şirkətlər bu sistemin tətbiqində maraqlı deyillər. Çünki hələ ilin əvvəlində Səhiyyə nazirinin müşaviri Rüfət Hacıəlibəyov Elektron Reseptlə dərman satışı sahəsində aparılan əməliyyatlara nəzarətin gücləndirilməsi, o cümlədən saxta məhsulların yayılmasının qarşısının alınmasının mümkün olacağını demişdi: "Dərman vasitələrinin yenilənmiş reyestri ölkə miqyasında makroanaliz üçün əsas olacaq. Belə ki, dərman vasitələrinin mövcudluğu və tələbat, dərman preparatlarını kimə və hansı diaqnoz üçün təyin etmiş həkimlər barədə dolğun məlumat olacaq. Bu, həm də dərman satışı sahəsində aparılan əməliyyatlara nəzarətin gücləndirilməsi, o cümlədən saxta məhsulların yayılmasının qarşısının alınması nəticəsində əlavə iqtisadi effekt yaradacaq". Deməli, bu sistemə keçdikdə həkimlər ona aid olmayan xəstəyə firma dərmanları, qida əlavələri və ya çox sayda yanaşı dərman yaza bilməyəcək. Həkimlərin yazdıqları reseptlərə sistemdə göz gəzdirmək kifayət edəcək ki, onun hansı şirkət, firma ilə əməkdaşlıq etdiyi görünsün. Üstəlik xəstənin diaqnozuna uyğun olmayan dərmanların yazılması da çətinləşəcək. Amma görünür, bu sistem Azərbaycan səhiyyə reallıqları ilə hələ ki, üst-üstə düşmür. Sadəcə, Nazirlər Kabinetinin qərarı havada qalmasın və dövlət başçısına Azərbaycan səhiyyəsi rəqəmsallaşdığı barədə məruzə olunsun deyə layihələrə vəsaitlər xərclənir, təqdimatlar həyata keçirilir...

Ölkədə əhalinin narazı qaldığı dövlət qurumlarından birinin də Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsinin ayrı-ayrı strukturları olduğunu desək, yəqin, səhv etmərik. Düzdür, son illər aparılan islahatlar, kadrların yenilənməsi yol polisinin də fəaliyyətində müsbət dəyişikliklərə səbəb olub. Ancaq paytaxtda və rayonlarda yolların, küçələrin böyük ölçüdə kamera ilə təmin edilməsinə baxmayaraq, Yol Patrul Xidməti (YPX) əməkdaşlarının sürücüləri müxtəlif bəhanələrlə saxlaması hallarına hələ də rast gəlinir. Son vaxtlar isə bunun artması müşahidə olunur. Hətta bəzən YPX əməkdaşı sürücünü niyə saxladığını izah etməkdə belə çətinlik çəkir. Belə faktlar sosial şəbəkələrdə dəfələrlə yayılıb. Bu və digər hallara görə Daxili İşlər Nazirliyi (DİN) tərəfindən cəzalandırılan, xidmətdən kənarlaşdırılan YPX əməkdaşları kifayət qədərdir. Ancaq qayda pozmadığı halda sürücülərin müxtəlif adlar altında saxlanılması halları, hətta avtomobillərinin cərimə meydançasına aparılması faktları yenə də azalmır. “AzPolitika”-ya daxil olan məlumata görə, bu məsələdə Yasamal rayon Dövlət Yol Polis İdarəsinin əməkdaşları həmkarlarından bir qədər də “irəli gediblər”. Belə ki, nə qədər təəccüblü olsa da, təcili tibbi yardım xidməti göstərən avtomobili saxlayaraq cərimə meydançasına aparıblar. Bu barədə saytımıza məlumatı cərimə meydançasında təcili tibbi yardım maşınını görən vətəndaşlardan biri verib. Vətəndaşın həmin vaxt çəkdiyi fotodan belə məlum olur ki, cərimə meydançasına aparılan “90 JZ 989” dövlət nömrə nişanlı təcili tibbi yardım maşını “Diamed” klinikasına aiddir. Bunun səbəbini öyrənmək üçün əvvəlcə Yasamal rayon Dövlət Yol Polis İdarəsi ilə əlaqə saxladıq. Ancaq zənglərimizə cavab verən olmadı. Bundan sonra təcili tibb yardım maşınlarının hansı səbəbdən cərimə meydançasında olduğunu öyrənmək üçün “Diamed” klinikası ilə əlaqə saxladıq. Klinikanın Baş həkimi Leyla Abdullayeva faktı təsdiqləyərək bildirdi ki, həqiqətən, Yasamal rayon yol polisinin əməkdaşları tərəfindən “Diamed” klinikası təcili tibbi yardım avtomobili xidmətdən çıxarılaraq cərimə meydançasına aparılıb. “Həmin vaxt təcili tibbi yardım avtomobilində tibb bacısı da olub. Xəstə çağırışına gedirdilər. Buna baxmayaraq, yol polisi əməkdaşları təcili tibbi yardım avtomobilimizi xidmətdən ayırıblar, heç bir qanuni əsas olmadan cərimə meydançasına aparıblar” – deyə, L. Abdullayeva bildirdi. L. Abdullayeva qeyd etdi ki, Yasamal rayon Dövlət Yol Polis İdarəsinin əməkdaşları bunun səbəbi kimi də avtomobilin üzərində mənsub olduğu klinikanın adının “DİAMED” yazılmasını göstərirlər: “Yasamal rayon yol polisi əməkdaşları bunun bir reklam olduğunu iddia edərək təcili tibbi yardım avtomobilimizi xidmətdən çıxarıblar və cərimə meydançasına aparıblar. Halbuki, qanunvericiliyə görə, klinikanın adının və nişanlarının özünün nəqliyyat vasitəsi üzərində yerləşdirilməsi reklam sayıla bilməz. Belə ki, “Reklam haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən, əvvəla, operativ və xüsusi təyinatlı vasitələrdə reklamın yerləşdirilməsi qadağandır (25.4.1-ci maddə). İkncisi və ən əsası isə şəxsə mənsubiyyətini göstərən fərqləndirici nişanların nəqliyyat vasitəsi üzərində yerləşdirilməsi reklam hesab olunmur (25.5. maddə). Ona görə də, “Diamed” klinikasının təcili tibbi yardım avtomobilinin üzərində klinikanın adının yazılması təbiidir və bu, reklam hesab edilə bilməz. Ancaq görünür, Yasamal rayon yol polis əməkdaşları ya qanunun bu tələbini bilmirlər, ya da başqa məqsəd güdürlər”. L. Abdullayevanın sözlərinə görə, son bir neçə ay ərzində artıq 3-cü dəfədir ki, Yasamal rayon yol polisinin əməkdaşları tərəfindən “Diamed” klinikasının təcili tibbi yardım avtomobili xidmətdən çıxarılaraq cərimə meydançasına aparılır. “Eyni rayonun yol polisi tərəfindən klinikamıza aid təcili tibbi yardım avtomobilinin qanuni əsası olmayan bir iddia ilə təkrar-təkrar saxlanaraq cərimə meydançasına aparılması bizi bunun arxasında hansısa qərəzin dayandığını düşünməyə vadar edir. Buna görə də, Yasamal rayon Dövlət Yol Polis İdarəsinin bununla bağlı müvafiq izahat verməsini və avtomobili xidmətə qaytarmalarını gözləyirik. Ancaq Yasamal rayon yol polisi bundan imtina edir. Buna görə də, qanuni tədbirin görülməsi üçün Daxili İşlər Nazirliyinə və Baş Prokurorluğa müraciət etmişik. Nəticəni gözləyirik.” – deyə, L.Abdullayeva sonda bildirdi. Qeyd edək ki, hüquqşünas, yol hərəkəti və nəqliyyat üzrə ekspert Ərşad Hüseynovun sözlərinə görə, yol patrul xidməti əməkdaşı sürücünü yalnız “Yol hərəkəti haqqında” Qanunda göstərilən əsaslardan biri olduqda saxlaya bilər. “O, ürəyi istəyəndə, yaxud xoşuna gələn və ya gəlməyən istənilən avtomobili saxlaya bilməz. Yol patrul xidməti haqqında təlimatı Daxili İşlər Nazirliyi təsdiqləyib. Nazirliyin təsdiqlədiyi sənədə bütün daxili işlər orqanlarının əməkdaşları əməl etməlidir. Səbəb olmadan kimisə saxlamaq olmaz” – deyə, ekspert bildirib. Daha sonra ekspert YPX əməkdaşının sürücüləri hansı hallarda saxlamaq hüququnun olduğunu qanuni müddəalarla izah edib. O bildirib ki, Yol hərəkəti haqqında Qanunun 85-ci maddəsinə əsasən, YPX əməkdaşı aşağıdakı hallarda sürücülərdən nəqliyyat vasitəsini dayandırmağı tələb edə bilər: “Nəqliyyat vasitəsini idarə edən şəxs tərəfindən yol hərəkəti qaydalarının və ya yol hərəkəti təhlükəsizliyinin təmin edilməsi qaydalarının pozulduğu vizual şəkildə aşkar edildikdə; Törədilmiş inzibati xətaya görə tətbiq olunan inzibati cərimənin ödənilməsi barədə qərar qanuni qüvvəyə mindiyi gündən 2 ay müddətində həmin qərarın icra olunmamasına görə nəqliyyat vasitəsinin saxlanılması barədə sistemdə qərar olduqda; Nəqliyyat vasitəsini idarə edən şəxs tərəfindən inzibati xətanın törədilməsi barədə radio-cihaz vasitəsilə digər DYP əməkdaşından məlumat daxil olduqda; Nəqliyyat vasitəsi axtarışda olduqda; Nəqliyyat vasitəsini idarə edən şəxs və ya onunla birlikdə olan sərnişin tərəfindən cinayətin törədilməsi və ya cinayətin törədilməsində şübhələnilməsi haqqında dəqiq məlumat olduqda; Qanunla müəyyən edilmiş hallarda nəqliyyat vasitəsindən istifadə etmək zərurəti yarandıqda (bu hallara təcili tibbi yardım göstərmək üçün eyni səmtə gedən səhiyyə işçilərinə, yol-nəqliyyat hadisələri və ya nasazlıq nəticəsində zədələnmiş nəqliyyat vasitələrinin daşınması üçün (yalnız yük daşıyan nəqliyyat vasitələrini), təbii fəlakət yerlərinə getmək üçün, hərbi vəziyyət elan edildikdə)”. Ekspertin sözlərinə görə, nəqliyyat vasitəsi qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş sənədlərin (sürücülük vəsiqəsi, etibarnamə, nəqliyyat vasitəsinin qeydiyyat şəhadətnaməsi, icbari tibbi sığorta şəhadətnaməsi və s) yoxlanılması məqsədilə yalnız stasionar postlarda dayandırıla bilər. Beləliklə, qeyd olunanlar Yasamal rayon Dövlət Yol Polis İdarəsi tərəfindən “Diamed” klinikasına aid təcili tibbi yardım xidməti göstərən avtomobilin saxlanılmasının qanuni əsaslarının olmadığını söyləməyə əsas verir. Elə isə məqsəd nədir?

 Ölkə çimərliklərində batanların sayı günü-gündən artır. Hava şəraiti nə qədər dəniz üçün əlverişsiz olsa da, müşahidələrimiz onu göstərir ki, küləkli havada da çimərliyə üz tutanlar var. Əksər ekspertlər iddia edir ki, Xəzərdə batmalara səbəb orada zəlzələ nəticəsində əmələ gələn yarğanlardır. Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin baş direktoru Qurban Yetirmişli mövzu ilə bağlı Moderator.az-a danışıb. O iddiaları kökündən yalanlayıb. “O boğulmaların heç birinin Xəzər dənizində baş verən zəlzələ ilə əlaqəsi yoxdur. Xəzərdə il ərzində götürəndə 4-5 təkan baş veriR. Ən güclüsü 3,9 bal olub. Bu da Türkmənistan tərəfə, cənubi-şərqə doğru daha yaxındır. Bizdən məsafə etibarı ilə 140-150 kilometr uzaqdır. Heç biri də hiss olunmayandır. Ekoloqlar bilmirəm hansı fikirdədirlər, amma mənim fikrim belədir ki, Xəzərdə dalğalar olur. İstər-istəməz dalğa sahilə gəlir. Suyun dibi də gilli, qumlu qarışıqlardan ibarətdir. Burada da çuxurlar əmələ gəlir. Su burulğan kimi dibə çəkilir. Çimənlər də gedib düşür həmin burulğana, orada da boğulma hadisəsi baş verir. 2000-ci ildən sonra Xəzərdə güclü zəlzələ baş verməyib. Dekabrda, fevralda da Xaçmazda zəlzələ baş vermişdi, Bakıda da 3 bala kimi hiss edilmişdi. Ondan sonra 6 ay keçib. Müəyyən bir dəyişiklik olsa belə, istər-istəməz dalğa onu yuyub, hamarlayıb. Siz özünüz də dənizə gedəndə fikir verin ki, bir balaca külək olanda dalğa gəlir, çəkilir arxaya, qumu yuyub aparır. Çuxurlar orada əmələ gəlib. Yoxsa zəlzələnin heç bir təsiri yoxdur. Xırda təkanlardır. 9 ballıq zəlzələ baş vermiş olsaydı, bütün Bakını silkələsəydi deyərdik ki, bəli səbəb budur” deyə Qurban Yetirmişli deyib.

“3 nömrəli poliklinikadan 3 həftədir şəkər dərmanlarımı ala bilmirəm. Səbəb olaraq isə bunu deyirlər ki, 6 aydan bir gəlib həkim yoxlanışından keçməlisiniz. TƏBİB hər adama 10 min sığorta pulu verib. İndi bunları silmək lazımdır axı! Bütün şəkər xəstələrini 6 aydan bir məcburi şəkildə həkimdən keçirirlər ki, sığortanın pulları silinsin. Yoxlanışdan keçməyənlərə şəkər dərmanlarını vermirlər” Bunu Moderator.az-a açıqlamasında şikayətçi Raifə Səfərova deyib. O daha sonra poliklinikada növbə sisteminin olmamasından gileylənib. “3 həftədən sonra vaxt edib poliklinikaya getdim. 2 həkimdən keçdim. 3-cü həkim kardioloq Balakişi Quliyev orada canlı növbə yaradıb. Halbuki resepşında bizə növbə verilir. Mən 4-cü adam ola-ola, adını çəkdiyim həkim 12-ci, 8-ci adamı qəbul edir. Məni saxladır, gözlədir. Sonda əsəblərim dözmədi. Baş həkimin yanına qalxdım. Baş həkim yerində deyildi, onu müavini Füzuli Xəlilov əvəz edirdi. Vəziyyəti ona izah etmişəm. Mən şəkər xəstəsiyəmsə, dövlət bu dərmanları bizim üçün ayırıbsa, biz niyə gəlib onları vaxtlı-vaxtında götürə bilmirik?! Hələ də şəkər dərmanımı almamışam. Bir söz deyən kimi də deyirlər ki, TƏBİB bizə belə göstəriş verib. TƏBİB göstəriş verib ki, şəkər xəstələrini incidəsiniz?! Əgər mənim şikayətim varsa onsuz da həkimə gedəcəm. Yoxdursa mən niyə boş-boşuna həkimə getməliyəm ki? 6 aydan bir bu nə oyundur çıxarırsız? Niyə mənim sığortam boş-boşuna xərclənməlidir?!” deyə şikayətçi iddia edib. Problemlə bağlı adıçəkilən poliklinika ilə əlaqə saxladıq. Poliklinikadan “Rəhbərlik hazırda iş yerində deyil, çölə çıxıb. Siz nömrə verin əlaqə saxlayacağıq. Yaxud da yarım saat sonra özünüz zəng edərək rəhbərliklə danışın. Mən sizə kömək edə bilməyəcəm. Şikayətlərin olması əlbəttə ki, normaldır” deyildi. Yarım saat sonra, hətta bir gün sonra zəng edib problemə aydınlıq gətirmək istəsək də cəhdlərimiz boşa çıxdı. Poliklinikanın və adıçəkilən həkimin mövqeyini dərc etməyə hazırıq.

“20-30 il əvvələdək Azərbaycanda intihar hadisələri çox nadir hallarda baş verirdi. Dəyərlərin dəyişməsi, psixoloji gərginlik, mənəvi böhran, sosial problemlər kimi faktorlar bu prosesdə əsas rol oynayır. Ölkədə mənəvi deqradasiyanın, psixoloji təzyiqin güclənməsində özəl televiziyaların çox böyük və əvəzedilməz rolu var. Adamlar televiziyada daha çox qan-qırğın, terror, qətl, intihar hadisələri ilə rastlaşırlar. Bu hallar adiləşir və sonda insanlar hansısa problemi yarananda çıxış yolunu intiharda görür”. Bunu Bakupost.az -a açıqlamasında sosioloq Elçin Bayramlı ölkədə günlərdir baş verən intihar hadisələri haqda danışarkən deyib. Onun sözlərinə görə, mənəvi dəyərlərin açınması, tərbiyə və əxlaq problemi, ünsiyyət ənənəsinin itməsi, hansısa ağır xəstəlikdən əzab çəkmə, təklənmək, şəxsiyyətin sındırılması, başqaları tərəfindən başa düşülməmək, cəmiyyətdə gözlənilmədən baş verən hadisələrə uyğunlaşa bilməmək, fərdin qayğısına qalan və onu sevən birinin olmaması, sevdiyi şəxsin xəyanəti, narkotik maddələrdən asılılıq kimi problemlər intiharların əsas səbəbidir. E.Bayramlı faciənin ən dəhşətlisinin azyaşlıların intiharı olduğunu bildirib: “Valideynlərin çoxu uşaqlarının tərbiyəsini buraxıb televiziyanın, internetin öhdəsinə. Hər uşağın əlinə yekə bir smartfon alıb verib canlarını qurtarıblar. Onların yerinə uşaqlarını kimlər tərbiyə edir, kimlər yönəldir, bu, onlar üçün maraqlı deyil. Elm sübut edib ki, televiziya və internet materialları insan psixikasına hər şeydən güclü təsir edir. Bu vasitə ilə onu istədiyi istiqamətə yönəldə bilirlər. Subliminal mesajlarla, 25-ci kadrlarla dolu olan videomateriallar, xüsusi frekansda və yüksək tonlarda mahnılar şüuraltına işləyir və yalnız pis məqsədlərə xidmət edir”. O, sosial problemlərin də bu hadisələrə səbəb olduğunu bildirib: “İşsizlik, evsizlik, ağır xəstəlikdən əziyyət çəkib müalicə oluna bilməmək kimi sosial problemlər də güclü stress yaradır və bəziləri bunlara dözə bilməyib intihara əl atır. Bu səbəbdən sosial ədalətin bərqərar, insanların normal həyatının təmin edilməsi intiharların azalmasına səbəb ola bilər. Ona görə də mənəvi-psixoloji cəhətdən sağlam cəmiyyət formalaşdırmaq vacibdir”.

Milli Məclisin deputatı Fazil Mustafa Xalq artisti Ağadadaş Ağayevin mühafizəçi ilə yaşadığı insidentə münasibət bildirib.  Sozcu.az xəbər verir ki, eks-deputat bu barədə öz “Facebook” səhifəsində paylaşım edib. Fazil Mustafa Ağadadaş Ağayevin mühafizəçiyə balta ilə hücum etməsini kəskin tənqid atəşinə tutub:   “Mühafizəçinin atası-anası yoxdur? O Azərbaycan vətəndaşı deyil? Kim kimdən narazıdırsa balta tullamalıdır? Bu nə cür tərəfli yanaşma? Mühafizəçi yanlış hərəkət edibsə, hər halda xalq artistinin müraciətinə hüquq-mühafizə orqanları qətiyyən laqeyd yanaşmaz, məsələni ciddi araşdırardılar. Mühafizəçinin heç xəstəxanaya aidiyyəti olmur, müqavilə bağlayırlar, gəlib rəsmi qaydada obyekti qoruyur. Üstəlik baltanı birbaşa canlı insana tullayır, nə etsin bəs, zərərsizləşdirməsin? O mühafizəçi sizin övladınız, qardaşınız, qohumunuz, qonşunuzdur. Tövsiyyəniz nədir, başını tutsun baltanın altına ki, xalq artistinə toxunmaq olmaz? Bu cür videoların yayılmasının mən də əleyhinəyəm. İnsanın xəstəliyinin şiddətini, təsirini də anlayıram. Mühafizəçinin ekstremal şəraitdə əsəblərini cilovlaya bilməməsini də qınayıram. Ancaq suçu öz vəzifə borcunu ləyaqətlə yerinə yetirmiş və böyük bir faciənin qarşısını almış mühafizəçi işləyən tanımadığım yoxsul bir Azərbaycan övladının üzərinə yönəltmək nə dərəcədə ədalətli davranışdır?", - deyə Fazil Mustafa öz postunda qeyd edib.  Xatırladaq ki, hadisədən sonra xalq artisti Ağadadaş Ağayev və dalaşdığı mühafizə əməkdaşı polis tərəfindən saxlanılaraq, istintaqa cəlb olunub. 

Əfqanıstan SSRİ-nin, Ukrayna Rusiyanın sonunu gətirəcək SSRİ-nin yıxılmasının vacib səbəblərindən biri Əfqanıstanda apardığı müharibə oldu. Bu gün Rusiyanın Ukraynada apardığı müharibə Əfqanıstan müharibəsindən daha ağır və daha çox itkilərlə müşahidə olunur. Əgər Əfqanıstanda 9 il ərzində SSRİ-nin itkiləri 15 min nəfər təşkil edirdisə, Ukrayna cəbhəsində iki il yarımda Rusiyanın canlı qüvvə itkisi 10 dəfə Əfqanıstandakından çoxdur. Təəssüf ki, bizim bəzi siyasi şərhçilər Rusiyanın imkanları və gücü haqqında yanlış, şişirdilmiş mövqe sərgiləyirlər. Doğrudur Rusiyanın bütün sahələrdə resursları Ukraynadan qat-qat çoxdur, amma Əfqanıstan da SSRİ ilə müqayisə ediləsi ölkə deyildi.  Həm də məsələ yalnız canlı qüvvə itkisində deyil. Rusiya bir sıra mühüm sahələrdə gərginlik yaşayır, bəzən isə böhran həddinə yaxınlaşır. Bir sıra sahələrə diqqət edək: Rusiya yalnız cəbhədə deyil, nəqliyyat sistemində, xüsusilə mülki aviasiya və dəmir yolda itkilərə məruz qalır. Səbəb sanksiyalar və komplekt ehtiyat hissələrinin olmamasıdır. Mülki aviasiya təyyarələri ilə bağlı insidentlər artır. Bu, sanksiyalara görə xaricdən aldıqları ehtiyat hissələrinin yerli istehsalla əvəz edilməsinin nəticəsidir. Sanksiyalar adi məişət səviyyəsində də problemlər yaradır.Hətta, yanğını söndürmək üçün mütəxəssislər və texnika çatışmazlığı ciddi şəkildə narahatlıq yaradır, çünki onların bir qismi Ukrayna cəbhəsinə göndərilib.  Təkcə 2024-cü ildə 850 min hektar torpaq sahələri yanıb, Krasnodar vilayətində isə bir sutka yanğını söndürmək mümkün olmayıb  Əfqanıstanda müharibəni uda bilməyəndən sonra SSRİ dağılmağa başladı. İdarəetmə sistemində çatışmazlıqlar var. Əhalini cəbhəyə göndərənlərin ailə üzvləri çoxdan xaricdə məskunlaşıblar. Putin və ətrafı sülhdən qorxurlar, çünki müharibə dayanandan sonra hesab aparsalar ki, Rusiya nə qazandı və məlum olacaq ki, ağlsız avantyuranın nəticəsində fəlakətdən başqa heç nə. Bu “xüsusi əməliyyat” Rusiyanı təhlükəsiz etdimi? Əksinə, dörd bir tərəfi daha təhlükəli duruma düşdü. Ukrayna müharibəsi üzündən Rusiyada insan qıtlığı yaranıb. Yenilərini Afrikadan yığırlar. Xidmət sahəsində ciddi kadr çatışmazlığı yaranıb. Afrika ölkələrindən əmək miqrasiyasının miqyası dəfələrlə artıb, hətta Tailand və Filippindən də gətirilənlərin sayı çoxalmağa başlayıb. İşçi qüvvəsinə ehtiyac hər ay böyüyür. Müharibədə ölən Rusiya vətəndaşlarını arxa cəbhədə Keniyanın, Kamerunun, Zambiyanın və Əlcəzairin vətəndaşları tutur.  Elə bu səbəbdən də miqrantlar tərəfindən törədilən cinayətkarlığın sayı statistikaya görə sürətlə artır. Miqrantlar tərəfindən zorlamaların sayı 5 faiz, uşaqlara qarşı 25 faiz yüksəlib. İstintaq Komitəsinin rəhbəri Aleksandr Bastrıkin bildirdi ki, xarici vətəndaşlar tərəfindən törədilən cinayətlər bu ilin altı ay ərzində 55 faiz artıb.  İnsan resursları bütün sahələrdə, o cümlədən polisdə belə çatışmır. RF DİN rəhbəri Vladimir Kolokoltsev may ayında çıxış edərək şəxsi heyəti tam komplektləşdirmək üçün 152 min adama ehtiyac olduğunu vurğulayıb. Tezliklə Moskvada nəinki inşaatçılara, “dvornik”lərə, hətta sahə müvəkkilərinə böyük ehtiyac yaranacaq.  Təəssüf ki, bütün bunlara baxmayaraq 10 iyulda  RF Təhlükəsizlik Şurası katibinin müavini Dmitri Medvedyev heç bir sülh müqaviləsini imzalamamağa çağırır və fikrini onunla əsaslandırır ki, sülhdən sonra yenə “banderovçular” hakimiyyətə gəlib Rusiyaya meydan oxuyacaq, ona görə də bütün Ukraynanı Rusiyaya “qatmaq” lazımdır.   Əfqanıstanı son tərk edən sovet qoşunları raport verəndə ki, “bir əsgər belə Əfqanıstanda qalmayıb”, cəmi il yarımdan sonra SSRİ dağldı. Ukrayna müharibəsi bütün bəşəriyyəti təhlükə qarşısında qoyub, amma ilk növbədə Rusiyanın özünü. NATO baş katibi təsadüfən söyləmədi ki, “Ukrayna müharibəsi 10 il də davam edə bilər”. Hələ iki il yarımın nəticələri bu qədər ağırdırsa, 10 ilin nəticələrini təsəvvür etmək belə dəhşətlidir.  Moderator.az-ın analitik qrupu

"Sentyabrın 1-də keçiriləcək növbədənkənar parlament seçkilərində namizədliyimi irəli sürməyəcəyəm". Sozcu.az pravda.az-a istinadla xəbər verir ki, bunu Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin sədr müavini, Vəhdət Partiyasının sədri Tahir Kərimli bildirib. "Yorulmuşam, bir qədər istirahət etmək istəyirəm", - deyə Kərimli qeyd edib.  Xatırladaq ki, Tahir Kərimlinin rəhbərlik etdiyi Vəhdət Partiyası seçkilərdə iştirak edəcək.

Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi və Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidməti saxta paylaşımlarla bağlı birgə açıqlama yayıb. Sozcu.az xəbər verir ki, açıqlamada deyilir: "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin və ailə üzvlərinin adından guya vətəndaşların hansısa investisiya proqramına vəsait qoymağa təşviq edilməsi barədə bir sıra saxta sosial şəbəkə hesablarında paylaşılan materialların saxta (“fake”) məlumat olduğunu bildiririk. Azərbaycanın informasiya agentliklərindən birinin veb-saytının tərtibatını imitasiya edərək hazırlanmış saxta “müsahibə” dezinformasiya mahiyyəti daşıyır və ölkəmizin informasiya mühitini çirkləndirməyə yönəlmiş sistemli dezinformasiya hücumlarının tərkib hissəsidir. Cəmiyyəti yalnız rəsmi mənbələrin verdiyi məlumatlara inanmağa, jurnalistləri, ictimai fəalları bu kimi hallara qarşı hər zaman prinsipiallıq nümayiş etdirməyə, saxta və yalan məlumat əsaslı kampaniyaların vüsət aldığı bir şəraitdə sayıq olmağa çağırırıq. Saxta material, habelə onun mənbəyi barədə müvafiq tədbirlərin görülməsi təmin edilməkdədir".

Müsavat Partiyasının başqanı İsa Qəmbər sentyabrın 1-də keçiriləcək növbədənkənar parlament seçkilərində iştirak etməyəcək.  Sozcu.az-ın xəbərinə görə, bu barədə İsa Qəmbər özü məlumat verib.  “Müsavat Partiyası növbədənkənar parlament seçkilərində iştirak üçün namizədlərin irəli sürülməsini, əsasən, yekunlaşdırıb. Artıq 34 namizədimiz var. Mən bu dəfə namizədliyimi irəli sürməyəcəyəm, Müsavat Partiyasının seçkilərdə iştirakına ümumi rəhbərlik edəcəyəm və namizədlərimizə dəstək verəcəm”, - deyə o bildirib./Apa 

Daglıq Şirvan Regional Təhsil İdarəsinin müdir sələhiyyətlərini icra edən Həmid Qasımov İnzibati Təşkilat Sektorunun müdiri Gülnisə Ələkbərovanı işindən azad edib. Saytımıza bu barədə etibarlı mənbə məlumat verib.

Keçmiş prezident və ABŞ prezidentliyinə namizəd Donald Tramp seçki mitinqində ona qarşı sui-qəsd cəhdindən sonra “Truth” sosial şəbəkəsində bəyanat dərc edib. Sozcu.az xəbər verir ki, o, ABŞ hüquq-mühafizə orqanlarına təşəkkürünü və aksiya iştirakçısının ölümü ilə əlaqədar başsağlığı verdiyini bildirib: “Birləşmiş Ştatların Məxfi Xidmətinə və bütün hüquq-mühafizə orqanlarına Pensilvaniya ştatının Batler şəhərində baş verən atışmaya tez reaksiya verdikləri üçün təşəkkür etmək istəyirəm. Ən əsası, mitinqdə həlak olan şəxsin ailəsinə, eləcə də ağır yaralanan daha bir şəxsin ailəsinə başsağlığı vermək istəyirəm. Bunun bizim ölkədə baş verməsi inanılmazdır. Hazırda ölən atıcı haqqında heç nə məlum deyil. Sağ qulağımı deşən güllə mənə dəydi. Dərhal başa düşdüm ki, fit səsi, atəş eşitdim və dərhal güllənin dərini deşdiyini hiss etdim. Ağır qanaxma başladı və sonra nə baş verdiyini anladım. TANRI AMERİKANI QORUSUN!” Xatırladaq ki, Trampın həyatına qəsd onun Pensilvaniya ştatının Batler şəhərində keçirilən seçki mitinqində baş verib. O, qulağından yaralanıb. Atıcının özünün də öldüyü məlum olub. Bundan əlavə, mitinq iştirakçılarından biri ölüb, bir nəfər isə yaralanıb.