İqdisadiyyat

Əvvəllər bankların əksəriyyəti kredit verilişi və gecikmələr zamanı sərt tədbirlərə əl atırdı. Hətta uzunmüddətli gecikmələr və digər ciddi problemlər zamanı müddətli həbs tədbirləri də baş verirdi.  Lakin pandemiya dövründə və daha sonra vəziyyət ciddi dərəcədə dəyişməyə başladı. Artıq bankların bir çoxu olduqca sərfəli şərtlərlə kredit təklif etməkdədir. Bu isə kreditlə bağlı müraciət edən vətəndaşların sayında ciddi artıma gətirib çıxarır. Bəs görəsən, bu yaxın gələcəkdə banklar üçün ödənilməmiş milyardlıq borclara səbəb ola bilərmi? Mövzu ilə bağlı Yenisabah.az-a danışan iqtisadçı-ekspert Əkrəm Həsənov bildirib ki, əslində pandemiya dövründə kredit dövrləri uzandığı üçün banklar qazanan tərəf oldular:  vakansiya “Deməzdim ki, COVİD-19 zamanı banklar tərəfindən ciddi sayıla biləcək güzəştlər tətbiq olundu. Sadəcə, kreditlərin vaxtı uzadıldı. Amma müştərilər yenə də həmin məbləği və hətta dövr uzandığı üçün daha artıq faizlər ödəyirlər. Ona görə də ciddi güzəştlərin olduğunu deməzdim. Mərkəzi Bank sadəcə banklara tövsiyə etdi ki, vətəndaşların gecikmələrini cərimə olaraq saymasınlar. Amma banklar cərimə saymalar belə, vaxt uzandığı üçün əlavə faizlər tutdu. Ona görə də bu məsələdə banklar üçün hansısa problem yoxdur”.  Ekspertin fikrincə, bankları gözləyən daha başqa təhlükə var:  “Banklar təhlükə gözləyirsə də, buna görə gözləmir. Sadəcə, banklar son vaxtlar yenə də kimə gəldi-gəlmədi kreditlər verirlər. Düzdü, əvvəlki qədər olmasa da, bu nüans banklar üçün gələcəkdə problem yarada bilər. Amma düşünmürəm ki, banklar üçün gələcəkdə hansısa ciddi təhlükə olsun”. 

Ölkə başçısı parlamentin ilk iclasında gələn il pensiya və minimum əməkhaqqlarının artırılacağını bəyan etdi. Bu, olduqca mühüm qərardır. Dövlət büdcəsi ilə bağlı məsələlər müzakirə edilən zaman minimum əməkhaqqı da diqqətdə olur. Çünki minimum əməkhaqqının artırılması müəyyən sahələrə müsbət təsir göstərir. Sozcu.az xəbər verir ki, bunu Teleqraf.com-a iqtisadçı alim Vahid Əhmədov deyib. O qeyd edib ki, hazırda ölkədə minimum əməkhaqqı 345 manatdır: azal vakansiya “Gələn ildən isə bu sahədə hansı səviyyədə artımın olacağını dəqiq söyləmək çətindir. Bu, Maliyyə Nazirliyinin hesablamalarından asılı olan məsələdir. Ona görə də, dövlət büdcəsi müzakirəyə çıxarılan zaman bu məsələyə mütləq baxılmalıdır”. İqtisadçı hesab edir ki, digər sosial məsələlərin də həlli vacibdir: “Şəhid ailələri və qazilərin sosial durumuna diqqət yetirilməlidir. Yeni formalaşmış Milli Məclisin deputatlarının bununla bağlı təklifləri var. Hesablamalar aparıldıqdan, dövlət büdcəsinin gəlir və xərcləri müəyyən edildikdən sonra artımın nə qədər olacağı dəqiq bilinəcək”. Vahid Əhmədova görə, qazilərə verilən 80 manatın artırılması əsas məsələlərdən biridir: “Burada say kifayət qədər çoxdur. Bu sözsüz ki, böyük vəsait tələb edir. Heç olmasa 80 manatı bir qədər artırıb 150 manat səviyyəsində saxlamaq lazımdır. Gözləntilər odur ki, büdcə layihəsi çərçivəsində bu məsələ də müzakirə ediləcək”.

Bu ilin avqust ayında Bakıda mənzillərin orta qiyməti iyul ayı ilə müqayisədə 2 % artıb. Sozcu.az xəbər verir ki, bunu Report-a açıqlamasında "Azərbaycan Qiymətləndiricilər Cəmiyyəti" İctimai Birliyinin sədri Vüqar Oruc bildirib. Onun sözlərinə görə, ötən ilin eyni dövrünə nisbətən paytaxtda mənzillər 14 % bahalaşıb. "Bakının təkrar mənzil bazarında yeni tikililərdəki mənzillərin 1 kvadrat metrinin qiyməti ay ərzində 2,3 %, il ərzində 14,9 %, köhnə tikililərdəki mənzillərin 1 kvadrat metrinin qiyməti isə ay ərzində 1,7 %, il ərzində 11,3 % artım nümayiş etdirib. Bazarda təklif ay ərzində 1 %, il ərzində isə 18,4 % artıb. Ötən ay ilkin mənzil bazarında isə mənzillərin 1 kvadrat metrinin qiymətində əvvəlki ayla müqayisədə 1,9 %, ötən ilin eyni dövrünə nisbətən isə 15,7 % artım olub. Bazarda təklif ay ərzində 1,3 %, il ərzində isə 17,5 % artıb", - deyə ekspert qeyd edib. Bundan başqa, V.Oruc deyib ki, avqustda kirayəyə verilən mənzillərin 1 kvadrat metrinin qiyməti iyulla müqayisədə 4 %, ötən ilin eyni dövrünə nisbətən isə 11,5 % artım nümayiş etdirib. Bazarda təklif ay ərzində 1 %, il ərzində isə 14,6 % artıb.

Artıq minimum əmək haqqı və minimum pensiyanın son artımı vaxtından 2 ilə yaxın bir müddət keçir. Həmin müddətdə qiymətlər xeyli dərəcədə, xüsusən də əhalinin daha çox işlətdiyi mal və məhsulların qiymətləri daha yüksək templərlə artıb. Ona görə də bu dəfə əmək haqqı, pensiya, müavinət və digər ödənişlərin artırılmasının əvvəlkindən daha böyük rəqəmlərə ifadə olunmasını vacib hesab edirik. Sozcu.az xəbər verir ki, bu sözləri Teleqraf.com-a müsahibəsində Milli Məclisin deputatı, iqtisadçı-alim Əli Məsimli deyib. "Onu da xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, əmək haqqı və pensiyaları artırılacağı barədə rəsmi məlumatlar verilən kimi monopolistlər və onların əlaltıları qiymətləri qaldırmağa başlayır. Bu ilin səkkiz ayının göstəricilərinə görə, inflyasiya 3,5 faiz olub və ilin sonuna qədər bir qədər də artacaq. Amma bu rəqəm 500-dən artıq mal və məhsul əsasında hesablanan inflyasiya göstəricisidir. Aydın məsələdir ki, aztəminatlı təbəqə, 300-500 manat məvacibi olanlar həmin 500 növ mal və məhsulun əksəriyyətini ala bilməz və bu göstərici onlara aid deyil. Otən illə müqayisədə rəsmi inflyasiya göstəriciləri aşağı düşsə də, əhalinin daha çox işlətdiyi mal və məhsulların qiymətlərində artımın davam edir. Aztəminatlı təbəqə əsas tələbat malları alır ki, onların qiyməti durmadan artır. Əgər əhalinin daha çox işlətdiyi mal və məhsulların qiymətlərinin artmasınının, xüsusən də süni qiymət artımının (təbii qiymət artımı qanunauyğun amillərlə bağlı olur və qarşısıalınmazdı) qarşısını almaqdan ötrü təsirli tədbirlər görülməsə, əmək haqqı və pensiyanın nə qədər artacağı elə bir önəm daşımayacaq. Ona görə də bu yöndə aidiyyatı orqanları Rəqabət Məcəlləsinin gücündən istifadə etməyə çağırırıq", - deputat bildirib.

Ermənistanın hələ də silahlanmaya üstünlük verməsinə baxmayaraq, Azərbaycan 2025-ci ildə hərbi xərclərini 468.0 milyon manat (275.2 milyon dollar) azaldaraq bərpa və inkişafa əhəmiyyətli vəsait ayırmaqda davam edəcək. Sozcu.az xəbər verir ki, bu sözləri iqtisadçı-alim Vüqar Bayramov qeyd edib. O bildirib ki, Ermənistanın 30 illik işğal müddətində tamamilə dağıdıb xarabalığa çevirdiyi Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun qurulmasına isə Azərbaycanın dövlət büdcəsindən gələn il 4.0 milyard manat (2.352 milyard dollar) ayrılacaq: vakansiya 2023 "Bu, işğaldan azad olunan ərazilərimizdə intensiv quruculuğun davam edəcəyini bir daha təsdiq edir. Bu, həmçinin Azərbaycanın zəfəri ilə regionda formalaşmış yeni düzənin daha da möhkəmlənməsi anlamına gəlir". Azərbaycan müstəqillik illərində ilk dəfədir ki, hərbi xərclərini azaldır.

Cəbrayıl rayonunun Şükürbəyli kəndində fərdi yaşayış evlərinin tikintisinə 8 milyon manata yaxın vəsait xərclənəcək. Sozcu.az xəbər verir ki, "APA-Economics"in məlumatına görə, Məcburi Köçkünlərin Sosial İnkişaf Fondu bununla bağlı tender keçirib. Tenderin qalibi “Ağa-EE İnşaat” MMC olub. Cəbrayıl rayonunun 1042 ailəlik (birinci mərhələdə – 635 ailəlik) Şükürbəyli kənd yaşayış məntəqəsinin salınması ilə əlaqədar 48 fərdi yaşayış evinin tikintisi üzrə şirkətlə 7 milyon 664 min 194 manat dəyərində müqavilə imzalanıb. Başqa sözlə, bir fərdi yaşayış evinin tikinti xərci orta hesabla 159,6 min manat təşkil edir. Qeyd edək ki, “AĞA-EE İNŞAAT” MMC 2018-ci ildə dövlət qeydiyyatına alınıb, şirkətin qanuni təmsilçisi Ağalı Natali Qaçay qızı, nizamnamə kapitalı isə 10 manatdır.

Son günlər ölkədə toyuq əti kəskin bahalaşıb.  Sozcu.az xəbər verir ki, əvvəllər 5-6 manata alınan toyuqlar, indi marketlərdə 8-10 manata satılır. Demək olar ki, toyuq ətinin qiyməti mal-qoyun ətinə çatır.bakupost)

İlin əvvəlindən başlayan infliyasiya dalğası hələ də davam edir. Ümumən iqtisadi infliyasiya bütün dünyada müşahidə olunur. Bunun olması isə başda təməl ərzaq malları olmaqla, bir çox məhsulların qiymətinin kəskin bahalaşmasına səbəb olur. Bəs görəsən, bu ilin sonuna doğru infliyasiya göstəricilərində eniş müşahidə olunacaqmı?  Mövzu ilə bağlı Yenisabah.az-a danışan hüquqşünas və iqtisadçı-ekspert Əkrəm Həsənov bildirib ki, hazırki şəraitdə infliyasiyanın qarşısını almaq qeyri-mümkündür:  "İndiki şəraitdə infliyasiyanın qarşısının alınması mümkün deyil. Çünki ölkədə iqtisadi aktivlik olduqca düşüb. Əsas aktivlik işğaldan azad edilmiş zonalarda cəmlənib. Amma eyni zamanda dövlət insanların sosial təminatı üçün pensiya və digər müavinətlər qaldırsa da, bunun müqabilində kifayət qədər məhsul yoxdur. Buna görə də qiymət artımı qaçınılmazdır. Yəni indiki vəziyyət belə də davam edəcək".  vakansiyalar Ekspert bu tendensiyanın bütün dünyada davam etdiyini və bu səbəbdən idxal məhsullarının olduqca bahalaşdığını diqqətə çatdırıb: "Ölkədə sahibkarlıq və investisiya üçün əlverişli şəraitin olmaması gələcək illərin daha da ağır keçməsini göstərir. Biz məhsulları, malları xaricdən almaq yerinə, daxili istehsala diqqət ayırmalıyıq. Əsas məsələ odur ki, hazırda infliyasiya bütün dünyada getməkdədir. Xaricdən gələn malların da qiyməti bu səbəbdən artır. Biz özümüz isə, ərzağı belə çox az istehsal edirik". 

Bakıdakı supermarketlərdə bir çox hallarda məhsulların rəf qiyməti ilə kassa qiyməti üst-üstə düşmür. Məhsulun kassa qiyməti daha baha olur. Kassir isə səbəb kimi rəf qiymətinin köhnə olmasını bildirir. Bəs bu cür halların aradan qaldırılması üçün hansı işlər görülməlidir?  Azad İstehlakçılar Birliyinin (AİB) sədri Eyyub Hüseynov Modern.az-a bildirib ki, belə halların qarşısını almaq üçün dövlət orqanları heç bir tədbirlər görmür: “İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti yaxşı işləmir, bildirir ki, gərək istehlakçı malı alandan sonra kassa çekini götürüb rəfdəki qiymətlə müqayisə etsin. "Əgər onu aldadıblarsa, bizə çeki və rəfdəki qiyməti göndərsin. Biz bununla bağlı tədbir görək".   Klinikalar Belə bir effektsiz rabitə əlbəttə ki, heç kəsə uyğun deyil. Bu sahədə böyük problem yaşanır. Hətta elə olur ki, vətəndaşlar heç almadıqları malı, kart ödənişində çekə yazırlar. Azad İstehlakçılar Birliyinə gələn şikayətləri birləşdirsək, görərik ki, 1 ildə Azərbaycan vətəndaşları almadıqları malllar üçün 500 milyon manat pul ödəyirlər. Məsələn, Nizami küçəsində yerləşən “Qrand” marketdən Eyyub Hüseynov qabıqlı qoz alır, qoz ləpəsi yazırlar. Almadığı mal üçün 8 manat əvəzinə 68 manat yazırlar. Vətəndaş pomidor alır, götürüb kivinin qiymətini yazırlar. Belə kassa çekləri məndə var. Bu cür üsullarla əhalini aldadırlar. Adını çəkdiyim dövlət qurumu Prezidentə tabe olandan sonra gözləyirik ki, bu problemlərin həlli yolundan müsbət addım atılacaq. Ümumiyyətlə, həmin qurumda çalışanların çox hissəsi istefa verməlidir. Çünki onlar istehlakçı hüquqlarını qorumaqdan başqa digər işlərlə məşğul olurlar. Dövlət orqanları biznes qurmağın ərköyün obrazını yaradıb. Azad İstehlakçılar Birliyi bu haldan çox narahatdır”.  

"Kommunal xidmətlər dövlət tərəfindən tənzimlənən sahələrdir. Yəni bununla bağlı hər hansı qərar qəbul olunacaqsa, bu, Nazirlər Kabinetinin və onun nəzdində olan Tarif Şurasının qərarı ilə olacaq. Bunun üçün iqtisadi əsaslandırma və yaxud dünya bazarlarında baş verən proseslərin heç bir aidiyyəti yoxdur. Dövlət büdcəyə əlavə pul cəlb etmək üçün belə bir addım ata bilər. Ola bilsin ki, il sonuna yaxın kommunal xidmətlərin qiymətində artım olsun”. Bunu iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli Bakupost.az -a deyib. O bildirib ki, Azərbaycandakı reallığı nəzərə alsaq, həmişə bir neçə ildən bir kommunal xidmətlərdə artım olur. Bunun ehtimalı kifayət qədər yüksəkdir: turbo az mercedes “Əgər hökumət belə bir addım atacaqsa, deməli, düşünülmüş şəkildə, büdcəyə əlavə pul cəlb etmək üçün atacaq. Bu qərar verilirsə, Nazirlər Kabinetinin qərarı olacaq. Hazırda elə bir vəziyyətdir ki, dövlət tərəfindən tənzimlənən qiymətlərin artması insanların sosial vəziyyətinin daha da gərginləşməsinə səbəb ola bilər. Təbii qazın, elektrik enerjisinin, yanacağın qiymətinin artması istər-istəməz bütün sahələrdə özünü göstərir. Dövlət tərəfindən tənzimlənən qiymətlərin artması ölkədəki inflyasiya prosesini daha da sürətləndirə bilər. Təbii qazın qiyməti qaldırılsa, qaz istifadə edən istehsalçıların, kiçik və orta sahibkarların öz biznesini bağlamasına səbəb ola bilər”.

Azərbaycanda ət kəsimi məntəqələrində quzu ətinin bahalaşdığı müşahidə olunur. Belə ki, bir müddət əvvəl bir kiloqramı 18-19 manata satılan quzu əti hazırda bəzi məntəqələrdə 20 manata təklif olunur. Bəzi satıcılar bahalaşmaya səbəb olaraq diri çəkidə quzunun qiymətinin artdığını göstərirlər. Liberal İqtisadçılar Mərkəzinin sədri, iqtisadçı ekspert Akif Nəsirli İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında deyib ki, ölkədə faktiki olaraq ət çatışmazlığı mövcuddur. Onun sözlərinə görə, heyvandarlıq məhsulları, o cümlədən də ət istehsalı tələbatı ödəyə bilmir: "Yerli ət istehsalı ümumi ölkə tələbatının təxminən 50%-nə qədərini qarşılaya bilir. Bu səbəbdən qiymətlər get-gedə bahalaşır. Qiymət artımına müxtəlif amillər təsir edib. Bunlardan biri də bu yay mövsümündə davam edən qeyri-sabit hava şəraitidir. Belə ki, hava yağıntılı keçdiyinə görə biçində problemlər yarandı, yağış otu sıradan çıxardı və keyfiyyətini azaltdı. Bu da təbii ki, məhsuldarlığa mənfi təsir göstərdi. Əlverişsiz hava şəraiti heyvanlar üçün yığılan yem bazasını zəiflətdi". Ekspert söyləyib ki, ümumiyyətlə, bu il yem bitkilərinin məhsuldarlığı aşağıdır: "Ona görə də heyvandarlıqla məşğul olan sahibkarların xərcləri artır. Xərclər artığına görə də onlar əti bahalaşdırmaq məcburiyyətində olurlar".

Ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə bu ilin avqust ayında xiyar və pomidorun qiyməti 3 dəfədən çox bahalanıb. Yeniavaz.com açıqlanan rəsmi məlumatlara istinadən xəbər verir ki, ötən ilin avqust ayında Azərbaycanda xiyarın 1 kiloqramının orta satış qiyməti 65 qəpik, pomidorun 1 kiloqramının orta satış qiyməti isə 94 qəpik olub. Məlumat üçün bildirək ki, rəsmi qurumlar bu ilin avqust ayı ilə bağlı statistik göstəriciləri açıqlamayıblar. Lakin, ölkənin aparıcı marketlərində xiyar və pomidorun qiymətinin ötən illə müqayisədə dəfələrlə yüksək olduğu müşahidə edilir. Nümunə üçün qeyd edək ki, hazırda aparıcı supermarketlər şəbəkələrindən birində – “Bazarstore”da xiyarın 1 kiloqramının orta satış qiyməti 2,50 manat, pomidorun 1 kiloqramının orta satış qiyməti isə 2,85 manat təşkil edir. Onu da bildirək ki, Azərbaycanda xiyar və pomidorun qiyməti əvvəlki illərdə heç vaxt bu səviyyəyə yüksəlməyib. Müqayisə üçün xiyar və pomidorun son 10 ilin avuqst aylarında qeydə alınan qiymətlərini təqdim edirik: